Eindrapport Burgerparticipatie

Transcriptie

1 Eindrapport Burgerparticipatie In opdracht van de Algemene Directie Veiligheid en Preventie (FOD BiZa) Instituut voor de Overheid Leuvens Instituut voor Criminologie School voor Massacommunicatieresearch K.U.Leuven Prof. dr. Marleen Brans Prof. dr. Jeroen Maesschalck Prof. dr. Dave Gelders Nathalie Colsoul, wetenschappelijk medewerkster Faculteit Sociale Wetenschappen TEL: Parkstraat 45 bus B-3000 Leuven - België FAX: io@soc.kuleuven.be

2 Opdrachtgever Algemene Directie Veiligheid en Preventiebeleid (FOD Binnenlandse Zaken) Onderzoeksequipe Prof dr. Marleen Brans Prof dr. Jeroen Maesschalck Prof dr. Dave Gelders Nathalie Colsoul, wetenschappelijk medewerkster Contact: of (tel ) Leden Begeleidingscomité Prof dr. Johan Ackaert (Universiteit Hasselt, SEIN) De Heer Geert Borremans (De Wakkere Burger vzw - Participatie en Lokale Democratie) De Heer Claude Bottamedi (politiezone Orneau-Mehainge) Mevrouw Sabina Buelens (FOD BiZa, Algemene Directie Veiligheid en Preventiebeleid) De Heer Arne Dormaels (Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten vzw, politie en Veiligheid) De Heer Freddy Gevaert (politie Maasmechelen) De Heer Jean-Pierre Goor (Koning Boudewijnstichting) Mevrouw Sofie Hedebouw (Uitgeverij Politea Editions) De Heer Jacques Ickx (FOD BiZa, Algemene Directie Veiligheid en Preventiebeleid) De Heer Stefaan Pleysier (KATHO IPSOC, Expertisecentrum Maatschappelijke Veiligheid) Mevrouw Lieve Van Daele (POD Wetenschapsbeleid) De Heer Laurent Van Driessche (Ministère de la Région wallonne) De Heer Rein van Gisteren (Tappan Communicatie/Europees Parlement) De Heer Stéphane Vanhaeren (politie Braine l Alleud) Prof. Dr. Elisabeth Volckrick (UCL, Unité de Recherche en communication) 2

3 Inhoudstafel INHOUDSTAFEL... 3 LIJST MET TABELLEN... 6 DANKWOORD BURGERPARTICIPATIE IN HET VEILIGHEIDSDOMEIN, EEN TERREINAFBAKENING INLEIDING VEILIGHEIDSBELEID DOELSTELLINGEN EN TYPOLOGIE BURGERPARTICIPATIE-INITIATIEVEN Doelstellingen Typologie OVERZICHT INITIATIEVEN IN BELGIË, AANGEVULD MET BESTE PRAKTIJKEN UIT HET BUITENLAND OVERHEIDSINITIATIEVEN Overheidsinitiatieven gericht op het vergroten van veiligheid Overheidsinitiatieven gericht op het vergroten van leefbaarheid Overheidsinitiatieven beeldvorming BURGERINITIATIEVEN Burgerinitiatieven veiligheid Burgerinitiatieven leefbaarheid Burgerinitiatieven beeldvorming SELECTIE CASES ASSENSTELSEL OVERZICHT SUCCES- EN FAALFACTOREN PARTICIPATIE EN SAMENWERKING MIDDELEN BELEIDSBETROKKENHEID COMMUNICATIE CONTEXT METHODE CONTINUÏTEIT SPECIFIEKE SUCCESVOORWAARDEN ANALYSEKADER ANALYSE INITIATIEVEN METHODOLOGIE POLITIECAFÉ EN WIJKONTMOETINGEN IN POLITIEZONE HERENT - KORTENBERG Inleiding en situering case De politiezone Herent - Kortenberg Aanleiding Het politiecafé Ontstaan wijkontmoetingen Rol politie en gemeente bij politiecafé en wijkontmoetingen Doelstellingen en doelgroep Voorwaarden voor een geslaagd politiecafé Participatie Middelen Moeilijkheden Communicatie Evaluatie Conclusie en succes- en faalfactoren

4 4.3 OPZOOMEREN IN ROTTERDAM Situering case en inleiding Eerder onderzoek Inhoud Opzoomeren Ontstaan Context/doelstellingen Betrokken actoren Participatie Middelen Communicatie Evaluatie Overdraagbaarheid naar België Conclusie Succes- en faalfactoren implementatie BUURTINFORMATIENETWERK IN BRAINE L ALLEUD Inleiding Hoe werkt het? Ontstaan Doelstellingen Betrokken actoren Participatie Moeilijkheden Communicatie over het initiatief Evaluatie Conclusie en succes- en faalfactoren BUURTINFORMATIENETWERK IN LOCHRISTI Inleiding en situering case Wat is een buurtinformatienetwerk (BIN)? Voorgaande studies Het BIN in Lochristi: feitenschets Doelstellingen Participatie Moeilijkheden Communicatie Evaluatie Conclusie - Succes- en faalfactoren implementatie VERGELIJKING BIN BRAINE L ALLEUD EN LOCHRISTI MAROKKAANSE BUURTVADERS IN HOUTHALEN-HELCHTEREN Situering case en inleiding Voorgaand onderzoek Filosofie achter de buurtvaderprojecten Buurtvaderprojecten, geen onverdeeld succes Marokkaanse buurtvaders in Meulenberg Conclusie Succes- en faalfactoren implementatie VERKENNENDE WANDELINGEN IN BINCHE Situering case en inleiding Het principe van de verkennende wandelingen Concrete case: Binchoises sans peur Moeilijkheden Communicatie over het initiatief Evaluatie Conclusie - succes- en faalfactoren implementatie CONCLUSIE INLEIDING OVERZICHT SUCCES- EN FAALFACTOREN NIEUWE SUCCESFACTOREN

5 5.4 BELEIDSAANBEVELINGEN BIJLAGEN BIBLIOGRAFIE MATRIX VAN AUDENHOVE OBSERVATIEROOSTER VERKENNENDE WANDELINGEN VARIANTEN VERKENNENDE WANDELINGEN

6 Lijst met tabellen Tabel 1 Tabel 2 Tabel 3 Tabel 4 Tabel 5 Tabel 6 Tabel 7 Tabel 8 Tabel 9 Tabel 10 Tabel 11 Tabel 12 Tabel 13 Bewerkte burgerparticipatiematrix van Tops & Van Ostaaijen Overzicht binnenlandse projecten met enkele buitenlandse voorbeeldcases Uitgaven politiecafé Uitgaven wijkontmoetingen Overzicht succes- en faalfactoren politiecafé en wijkontmoetingen Evolutie aantal deelnemende straten Opzoomeren Resultaten Opsinjoren Overzicht succes- en faalfactoren Opzoomeren Aantal inbraken per quartier Braine l Alleud Overzicht succes- en faalfactoren buurtinformatienetwerk Braine l Alleud Overzicht succes- en faalfactoren buurtinformatienetwerk Lochristi Overzicht succes- en faalfactoren buurtvaders Overzicht succes- en faalfactoren verkennende wandelingen 6

7 Dankwoord De onderzoeksequipe van de KULeuven wenst bij de beëindiging van haar activiteiten de volgende instanties te bedanken voor hun vertrouwen en constructieve commentaar: de Algemene Directie Preventie en Veiligheid, en in het bijzonder mevrouw Sofie Hedebouw, mevrouw Sabrina Buelens en de Heer Jacques Ickx; de leden van het Begeleidingscomité. Ook de geïnterviewde personen en sleutelcontacten in binnen- en buitenland wensen we te bedanken voor hun medewerking. 7

8 1. Burgerparticipatie in het veiligheidsdomein, een terreinafbakening 1. 1 Inleiding We zien een toenemende belangstelling voor burgerparticipatie en interactief beleid, zowel in het wetenschappelijk onderzoek als op politiek niveau. Zo wijdt het federaal Regeerakkoord van een volledig hoofdstuk aan burgerparticipatie. Ook in het Regeerakkoord van 2004 van de Vlaamse Regering 2 wordt gestreefd naar een zo breed mogelijk maatschappelijk draagvlak voor het beleid door een sterke betrokkenheid van het middenveld. In de Déclaration de Politique Régionale van het Waals Gewest 3 wordt het belang van publieke consultaties benadrukt. In dit onderzoek trachten we een antwoord te bieden op volgende onderzoeksvragen: 1. In welke typologie van burgerinitiatieven kunnen projecten van burgerbetrokkenheid inzake veiligheidsbeleid worden ondergebracht? 2. Welke concrete projecten van burgerparticipatie inzake veiligheidsbeleid werden reeds georganiseerd in België? 3. Wat zijn de belangrijkste voorwaarden voor succesvolle burgerparticipatie? Om deze vragen te beantwoorden, passen we volgende onderzoeksmethoden toe. In een eerste fase brengen we bestaande inzichten rond burgerparticipatie inzake veiligheidsbeleid in kaart (hoofdstuk 1). Vervolgens ontwikkelen we een typologie om de bestaande initiatieven op een gestructureerde manier weer te geven (hoofdstuk 1). Daarna maken we een inventarisatie van concrete burgerparticipatieprojecten inzake veiligheidsbeleid in België en het buitenland (hoofdstuk 2). Vervolgens gaan we op basis van de literatuur rond burgerparticipatie na welke voorwaarden als essentieel beschouwd worden voor het slagen van burgerparticipatie-projecten (hoofdstuk 3). Uit de lijst die we opstelden in hoofdstuk 2 selecteren we een aantal specifieke cases, die we op een meer diepgaande manier analyseren (hoofdstuk 4). Op basis daarvan ontwikkelen we uiteindelijk een afstemmingskader, dat door de lokale korpsen en besturen kan worden gebruikt om te beslissen welke vorm van interactief beleid in een bepaalde situatie het meest geschikt is (hoofdstuk 5). Dit afstemmingskader laten we ten slotte becommentariëren door een aantal experts en betrokken actoren in twee focusgroepen. Onder burgerparticipatie verstaan we in dit onderzoek activiteiten die door de burger en/of door de overheid in samenwerking met de burger 1 ondernomen 2 worden om op gemeentelijk of meer wijkgebonden 3 niveau, ongeacht de fase in het besluitvormingsproces 4, onveiligheid of

9 onveiligheidsgevoelens (al dan niet gerelateerd aan een gebrek aan leefbaarheid) te verminderen 5. In deze definitie zijn een aantal concepten van cruciaal belang. We bespreken ze hieronder verder in detail. 1. De burger: In de definitie die Pröpper (2006) geeft aan burgerparticipatie, wordt onder de burger zowel individuele burgers, maatschappelijke organisaties als bedrijven verstaan. Wij zullen ons in dit onderzoek richten op de individuele burger en de burger in verenigingsverband. 2. Activiteiten die door de burger en/of door de overheid in samenwerking met de burger ondernomen worden: In de meeste definities van burgerparticipatie (De Rynck, 2007; Wagenaar, 2005) wordt benadrukt dat burgers het initiatief nemen. Wij sluiten ons echter aan bij Pröpper (2006), die aangeeft dat burgerparticipatie ook kan betekenen dat burgers deelnemen aan beleidsprocessen, die dus door overheden worden opgezet, maar in wisselwerking met de burger worden gerealiseerd. 3. Op gemeentelijk of meer wijkgebonden niveau: Traditioneel wordt het lokaal bestuur gezien als het meest burgernabije bestuur (Verlet & Reynaert, 2004). Burgerparticipatie is het gemakkelijkste te verwezenlijken op het niveau waar de afstand tussen burger en bestuur het kleinst is (Steward, 1996). Hier is de sociale betrokkenheid relatief sterk en kan maatschappelijke verantwoordelijkheid gemakkelijker worden opgenomen. We zullen in ons onderzoek echter ook initiatieven van burgerparticipatie betrekken die niet gericht zijn op heel de gemeente, maar eerder op een bepaalde buurt of wijk. Een wijk is een grootschalige bestuurlijke eenheid. Een buurt is moeilijker te definiëren, omdat het gaat om een subjectief gevoel, de belevingswereld van de bewoners zelf. Die belevingswereld wordt door verschillende factoren bepaald. De buurt is verschillend voor elke bewoner en verandert als functie van de individuele levensloop. Voor kinderen speelt de eigen straat een hoofdrol, terwijl voor middelbare scholieren de buurt aan een veel wijdere omgeving refereert. Voor veel senioren krimpt de buurt weer in tot de beloopbare afstanden (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, 2005). 4. Fase in het besluitvormingsproces: Initiatieven van burgerparticipatie kunnen in elke fase van het besluitvormingsproces genomen worden. De zogenaamde beleidscyclus splitst het beleidsproces op naar verschillende fases die een ideaaltypisch beleidsproces doorloopt (Parsons, 1995): a. Agendering: Een maatschappelijk probleem wordt gedefinieerd en op de politieke/bestuurlijke agenda geplaatst. Door burgers hier te laten participeren, geef je hen de mogelijkheid onderwerpen die zij belangrijk vinden een plek op de politieke/bestuurlijke agenda te geven. In deze fase ligt de kiem voor nieuw beleid, door burgers hier te laten participeren komt men tegemoet aan veelgehoorde klacht dat politiek/bestuur niet weet wat er speelt bij de gewone burger. b. Analyse/beleidsvoorbereiding: Het probleem verder definiëren en kaderen, en het zoeken naar oplossingsalternatieven. Deze fase is voor burgerparticipatie één van de meest succesvolle, aangezien hier nog het meeste richting kan gegeven worden aan het beleid. 9

10 c. Beleidsontwerp/besluitvorming: Een beleidsdocument wordt geformuleerd om tot een beslissing te komen. d. Implementatie/beleidsuitvoering: Het beleid wordt in de praktijk omgezet. e. Toezicht en evaluatie: Toezicht op de voortgang van de implementatie, de evaluatie van de uiteindelijke impact en de evaluatie van kosten versus baten. 5. Onveiligheid of onveiligheidsgevoelens (al dan niet gerelateerd aan een gebrek aan leefbaarheid) verminderen: Elchardus (2005) onderscheidt drie dimensies binnen het concept (on)veiligheid: - objectieve of feitelijke onveiligheid - subjectieve onveiligheid of onveiligheidsgevoelens - mogelijke onveiligheid of onveiligheidsrisico s Uit verschillende onderzoeken blijkt dat niet zozeer criminaliteit in enge zin (kans op slachtofferschap) een impact heeft op het (on)veiligheidsgevoel. Het zijn eerder variabelen als overlast, buurtwanorde, vandalisme en andere uiterlijke tekenen van verloedering die een negatieve invloed hebben (Elchardus, de Groof & Smits, 2005; Van den Broeck & Raes, 2000). Daarom zullen we ook projecten bij het onderzoek betrekken die zich meer richten op leefbaarheid. Van het begrip leefbaarheid is geen eenduidige definitie te vinden. Het concept wordt gebruikt om aan te geven hoe aantrekkelijk en/of geschikt een gebied of gemeenschap is om er te wonen of te werken. Twee aspecten worden er vaak mee verbonden: veiligheid en sociale cohesie. In de sfeer van buurtbeheer duidt het begrip meestal de afwezigheid van overlast aan (Veenhoven, 2000). Samen met het Begeleidingscomité werd wel beslist dat niet alle sociale initiatieven onder de noemer leefbaarheid kunnen geplaatst worden en dat de focus in ons onderzoek op overlast en criminaliteit moet liggen. In dit eerste hoofdstuk geven we de belangrijkste componenten van het veiligheidsbeleid weer. Vervolgens bekijken we de mogelijke doelstellingen van burgerparticipatie en gaan we op zoek naar een geschikte typologie om de bestaande initiatieven in onder te brengen. Ten slotte zetten we de factoren die bepalend zijn voor het succes of falen van burgerparticipatieprojecten op een rijtje. Hieruit leiden we ons analysekader af dat gebruikt zal worden bij de analyse van de geselecteerde cases. 1.2 Veiligheidsbeleid Veiligheid staat steeds hoger op de maatschappelijke en politieke agenda. De druk op de overheid om iets te doen aan onveiligheid is de laatste decennia enorm toegenomen. Een gevolg hiervan is dat de politie overbevraagd geraakt en zich een discussie rond kerntaken opdringt (Cachet & Ponsaers, 2007). Tegen deze tendens ontstaat een tegenbeweging die een sterker vertrouwen op maatschappelijke zelfredzaamheid dan op overheidssturing en interventie promoot. Dit is gegroeid vanuit de idee dat als mensen zélf mee instaan voor veiligheid, de effectiviteit vergroot wordt. De idee van een door de overheid maakbare samenleving wijkt voor een beeld waarin de overheid naast en met 10

11 veel andere partners probeert iets tot stand te brengen. De hiërarchische sturing wijkt voor een meer horizontale sturing, een diffuus netwerk waarin veel relaties tussen veel en veelsoortige actoren zorgen voor een hoge mate van complexiteit. Het wordt moeilijk om één enkele actor verantwoordelijk te stellen voor het realiseren van veiligheid. Deze door governance geïnspireerde visie op veiligheids(beleid) ligt aan de grondslag van grote delen van het lokale veiligheidsbeleid. Samenwerking met veel andere partijen staat voorop en de verantwoordelijkheden zijn diffuus 4 (Cachet & Ponsaers, 2007). In deze context werd het concept integraal veiligheidsbeleid geïntroduceerd. Integraal veiligheidsbeleid is een beleid om criminaliteit, overlast en verkeersveiligheid in al hun aspecten in een zo breed mogelijke context te benaderen. Veiligheid ontstaat pas door een integrale aanpak (vanuit verschillende invalshoeken benaderen) en een geïntegreerde aanpak (gezamenlijke werking van alle belanghebbenden) (Ponaers, Meert & Devroe, 2006). Dit is echter een bestuurlijke invulling van het concept, waarbij onvoldoende aandacht gegeven wordt aan de veiligheidsbeleving vanuit het perspectief van de burger (De Haan, 1996). Integraal en geïntegreerd betekent dat enerzijds een beleid wordt nagestreefd dat zijn basis vindt in en impact moet hebben op alle aspecten van de veiligheidsketen en anderzijds dat dit beleid alle mogelijke actoren erbij betrekt. Het integrale aspect van een veiligheidsbeleid kan dan ook worden gedefinieerd als het in kaart brengen van alle deelaspecten van de fenomenen die vallen onder de noemer onveiligheid (Ponsaers, Meert & Devroe, 2006). De zorg voor veiligheid is verschoven van exclusieve taak van de politie naar een gedeelde verantwoordelijkheid tussen een groot aantal publieke en private partijen (Ponaers e.a., 2006) en krijgt op lokaal niveau vorm in een groeiend aantal samenwerkingsverbanden en netwerken. Meer dan voorheen worden niet-politionele partners in veiligheidsbeleid betrokken: veiligheidszorg is een brede verantwoordelijkheid voor alle participanten in de moderne samenleving (Muller, 2004). Gemeenschapsgerichte politiezorg (community-oriented policing) is ontstaan als reactie op het traditionele model, waarbij een reactieve houding bij de politie centraal stond. Binnen dit model werd een symptoombenadering gehanteerd, waarbij minder aandacht besteed werd aan achterliggende oorzaken. De wet werd te veel beschouwd als een doel op zich en minder als een middel om veiligheid te bevorderen. Verder stond de politie in een nogal geïsoleerde positie en los van de bevolking. Het gevolg was dat de werking van de politie minder effectief en efficiënt was. De ontevredenheid over de politie was het grootst bij slachtoffers en op gebied van criminaliteitsbeheersing (Monjardet, 1996). Gemeenschapsgerichte politiezorg is de wil om de relaties tussen de bevolking en de politie opnieuw aan te knopen, door van de vragen en behoeften van de bevolking de politieprioriteiten te maken, zonder daarom blindelings de verzuchtingen van de burger te volgen (Monjardet, 1996; Cachet & Ponsaers, 2007). Tevredenheid over de politie hangt immers zowel af van de tevredenheid over de kwaliteit van de dienstverlening als van de verwachtingen die burgers hebben. Community policing berust op een ruime aanpak van de veiligheid en de leefbaarheid. Het beoogt een meer in de samenleving geïntegreerde politie, die ter beschikking staat van de burger(s) en die, samen met de gemeenschappen, zoekt naar oplossingen die de lokale 4 Daarom hebben we er bij de analyse van onze cases ook voor geopteerd zoveel mogelijk verschillende actoren te bevragen. 11

12 omstandigheden van de oorzaken van onveiligheid voor ogen houden (Bruggeman, Van Branteghem & Van Nuffel, 2007). Community policing draait dus rond het rekening houden met de behoeften en verzuchtingen van de burger, maar dit wordt nog niet altijd in de praktijk omgezet. In de Belgische context wordt community policing opgevat als bestaande uit 5 pijlers. - externe oriëntering: politie is in de maatschappij geïntegreerd en zich bewust van wat er leeft; - probleemoplossend werken: politie identificeert en analyseert de mogelijke oorzaken van criminaliteit; - partnerschap: de politie is niet alleen verantwoordelijk, ze werkt samen met diverse partners; - verantwoording: politie legt verantwoording af; - bekwame betrokkenheid: mogelijkheden creëren om gezamenlijk veiligheidsproblemen aan te pakken (Omzendbrief CP 1 van 27 mei ). Het concept community policing doet echter vragen rijzen. Het zou bij burgers de indruk wekken dat ze door de politie en de overheid worden aangezet om zonder veel ondersteuning zelf samenlevingsproblemen op te lossen en voor sociale controle te zorgen in de buurt 6 (Van den Broeck & Raes, 2000). Daarnaast zou het te hoge verwachtingen creëren waardoor de indruk gewekt wordt dat het een recept is voor de oplossing van elk probleem (Brodeur, 1998). Toch zijn er ook positieve kanten. Uit onderzoek van Aranowitz (1997) blijkt dat burgers meer betrokken raken bij de identificatie van problemen in hun buurt, dat de relatie tussen burgers en de politie verbetert en dat ook de zelfredzaamheid van burgers verbetert. Daarnaast daalt de criminaliteit en neemt de aangiftebereidheid van de bevolking toe. 1.3 Doelstellingen en typologie burgerparticipatie-initiatieven Doelstellingen Wat zijn mogelijke doelstellingen van burgerparticipatie? We vatten hier de doelstellingen samen die het meest naar voren geschoven worden in beleidsdocumenten. Deze doelstellingen zijn echter niet altijd empirisch onderzocht. De belangrijkste doelstellingen van burgerparticipatie zijn - De inhoudelijke verrijking van het beleid bij opmaak en uitvoering. - Het vergroten van draagvlak of steun voor beleid (Van de Ven, 1980). Uit onderzoek van De Graaf (2007) blijkt dat hoe hoger de mate van interactief beleid is, hoe groter het draagvlak wordt. Interactief beleid dicht vooral de kloof tussen het bestuur en professionele burgers (vertegenwoordigers van organisaties die het 5 Omzendbrief CP 1 van 27 mei 2003 betreffende Community Policing, definitie van de Belgische interpretatie van toepassing op de geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus. 6 Dit neveneffect kan zich ook voordoen bij projecten van burgerparticipatie. 12

13 systeem van de gemeente goed kennen), en niet zozeer de kloof met de doorsnee burger (De Graaf, 2007). - Het verbeteren van de democratie en het imago van de overheid (Pröpper & Steenbeek, 1999). Uit onderzoek van Tyler (1990) bleek echter dat eigenlijke participatie weinig impact had op de tevredenheid bij burgers en de legitimiteit van de overheid, maar dat het geloof dat men kon participeren en dat de overheid moeite deed burgers bij de zaak te betrekken, een veel sterker (positief) effect had op de tevredenheid en de legitimiteit: de symbolische rol van participatie bleek belangrijker te zijn dan de instrumentele rol. Als het gaat over veiligheidsbeleid, is het doel van burgerparticipatie doorgaans onveiligheid en onveiligheidsgevoelens te verminderen door (Webler, 1995): - Het bewustzijn van risico op misdaad te vergroten. Daar staat tegenover dat burgerinitiatieven de mogelijkheid geven tot informele discussies tussen participanten over hun slachtofferervaringen. Indirect slachtofferschap 7 kan het angstniveau in negatieve zin beïnvloeden; - de betrokkenheid van de gemeenschap aan te moedigen in lokale veiligheidsissues; - reële en potentiële veiligheidsproblemen te identificeren; - preventie-inspanningen te coördineren; - bewoners meer te betrekken bij de wijk om de sociale cohesie 8 te vergroten; - de politie meer te betrekken bij hun wijk. Typologie Om in het volgende hoofdstuk het overzicht van bestaande initiatieven inzake veiligheid en leefbaarheid op een gestructureerde manier te kunnen weergeven, gaan we op zoek naar een geschikte typologie. Degraeuwe (2002) maakt het onderscheid tussen tegenwerkende initiatieven en aanvullende initiatieven. Tegenwerkende initiatieven zijn antwoorden van burgers op het (gepercipieerd) falen van instellingen die verantwoordelijk zijn voor veiligheid. Deze opereren autonoom en hebben eigen methodes en doelstellingen. Een voorbeeld hiervan zijn burgerwachten. Dit soort initiatieven zijn echter in strijd met de vigerende wetgeving. Burgerwachten worden niet toegelaten. Aanvullende initiatieven willen samenwerken met de instellingen: de initiatiefnemers schrijven het falen daarvan toe aan een tekort aan middelen. Een voorbeeld hiervan zijn de buurtinformatienetwerken (BIN s). 7 Vb. de familie van iemand die beroofd werd, zijn indirecte slachtoffers. 8 Sociale cohesie is een meerduidig en meerdimensionaal begrip, dat verwijst naar de deelname aan het maatschappelijke leven, de sociale contacten die mensen onderling onderhouden, maar ook naar hun oriëntatie op collectieve normen en waarden. Het kan bekeken worden vanuit de maatschappij (of delen van de maatschappij) en vanuit het individu. Vanuit het oogpunt van de maatschappij gaat het dan voornamelijk over de interne samenhang, terwijl het vanuit het oogpunt van het individu gaat over de deelname aan het maatschappelijke leven (de Hart, 2002, pp. 7-12). 13

14 Tops en van Ostaaijen (2006) ontwikkelden de zogenaamde burgerparticipatiematrix. Deze matrix heeft een productiekant en een perceptiekant. Aan de productiekant wordt voorgesteld wat bewoners bijdragen aan de productie van veiligheid: dragen ze bij als individu (vb. sloten plaatsen), samen met andere bewoners (vb. BIN), of samen met de overheid (vb. praten over invulling wijkveiligheidsactieprogramma)? Aan de perceptiekant wordt weergegeven hoe burgers veiligheid beleven. Daarbinnen wordt een onderscheid gemaakt tussen activiteiten met een directe link naar veiligheid (vb. beveiliging woning), activiteiten op gebied van leefbaarheid (vb. organiseren van buurtactiviteiten) en activiteiten op gebied van beeldvorming (vb. praten met buren). Schematisch ziet de matrix er als volgt uit: Tabel 1: Bewerkte burgerparticipatiematrix van Tops & Van Ostaaijen Veiligheid Leefbaarheid Beeldvorming Overheidsinitiatieven Burgerinitiatieven Individuele burgerinitiatieven Overheidsplannen om veiligheid te vergroten vb. politiecafé Bewoners versterken gezamenlijk hun veiligheid vb. verkennende wandelingen Bewoners verbeteren hun eigen veiligheid vb. alarm installeren Overheidsacties om sociale cohesie te vergroten vb. wijkbabbels Gemeenschappelijke actie van bewoners ter bevordering van sociale cohesie en veiligheid vb. buurtvaders Bewoners stemmen hun gedrag beter op elkaar af vb. praatje maken met de buren Berichtgeving van de overheid om de veiligheidsperceptie te beïnvloeden vb. verspreiden jaarrapport Burgers beïnvloeden elkaar rondom bepaalde thema s of gebeurtenissen, al dan niet via media vb. Kaffee Detinee (waarbij burgers uitgenodigd worden een kijkje te nemen in een gevangenis, om zo hun perceptie van gevangenen bij te stellen) Bewoners worden beïnvloed door wat zij zelf horen of zien, via media of andere bewoners vb. burgers lezen folder van lokale politie over vakantietoezicht We zullen deze matrix hanteren omdat deze de belangrijkste concepten uit de literatuur goed weerspiegelt en omdat het praktisch ook toelaat de initiatieven nuttig te classificeren 9. In bijlage zit een andere mogelijke matrix, die de beleidscyclus combineert met de participatieladder (Pröpper & Steenbeek, 1999). 9 Initiatieven waarbij burgers bijdragen als individu (alleen, en niet in samenwerking met anderen) (vb. door aangepaste sloten te laten installeren), leken ons - na overleg in het Begeleidingscomité in de context van dit onderzoek minder relevant, omdat het om te particuliere initiatieven gaat. Daarom gebruiken we in het volgend hoofdstuk een aangepaste versie van deze matrix. 14

15 2. Overzicht initiatieven in België, aangevuld met beste praktijken uit het buitenland Er bestaat een grote verscheidenheid aan projecten rond burgerparticipatie inzake veiligheidsbeleid. In dit hoofdstuk geven we hiervan een overzicht. We focussen ons hierbij op projecten in België, aangevuld met voorbeelden van goede praktijken uit het buitenland 10. We richten ons daarbij op projecten die onder een of andere vorm ook in België bestaan. Bij de zoektocht naar projecten in België kregen we hulp van de Koning Boudewijnstichting (KBS), die lokale projecten gericht op het verminderen van onveiligheidsgevoelens ondersteunt door subsidies. Van deze projecten werden ons de evaluatieverslagen beschikbaar gesteld. Een andere belangrijke informatiebron was de website van de Belgische federale politie ( waar informatie per politiezone terug te vinden is. Ten slotte hebben we nuttige informatie gekregen over lopende projecten in binnen- en buitenland van arrondissementscommissaris Kaat Boon (provincie Vlaams-Brabant), dr. Sybille Smeets (ULB) en onderzoeker Ruben Scholte (VU Amsterdam). Vooraf moet echter worden opgemerkt dat het in kaart brengen van burgerinitiatieven niet evident is. Ten eerste gaat het vaak om decentrale initiatieven, waarvan geen centrale registratie bestaat. Ten tweede worden verschillende benamingen gebruikt om soortgelijke projecten aan te duiden en vinden verschillende projecten onder dezelfde noemer plaats. Ten derde is het vaak niet duidelijk of een project momenteel nog loopt. Het merendeel van de projecten waar we via de Koning Boudewijnstichting mee in contact kwamen, werden in 2005 geëvalueerd 11. In de evaluatierapporten werd echter niet aangegeven of het project nog verder gezet werd of niet. Ook bij de projecten die we zelf via andere contacten of op het internet vonden, is het niet altijd duidelijk wat de huidige status ervan is. We concentreren ons op projecten die momenteel nog lopen of nog niet zo lang geleden afgelopen zijn 12. Een vierde probleem waar we mee geconfronteerd werden, is het gebrek aan evaluaties van de projecten die we weergeven. De projecten die we via de Koning Boudewijnstichting leerden kennen, vormden zoals gezegd wel het voorwerp van een evaluatie. Deze evaluaties bestonden uit een beschrijving van het project, waarbij doelgroep, doelstellingen en betrokken partners aangegeven worden. Verder werden de zichtbare resultaten besproken en de resultaten die verwacht werden op lange termijn, alsook de betrokkenheid die bij de verschillende partners (waaronder burgers) ervaren werd. Deze evaluaties werden echter uitgevoerd door de initiatiefnemers zelf. Bovendien was de evaluatie erop gericht het ontvangen van de subsidies te rechtvaardigen. Deze twee elementen maken dat we niet over objectieve evaluaties kunnen spreken. Van de projecten die we via andere bronnen leerden kennen, waren zo goed als nooit formele evaluaties voorhanden. Als er een vorm van evaluatie beschikbaar was, ging het om beschrijvingen, gebaseerd op subjectieve ervaringen en niet op cijfermateriaal of meer verifieerbaar materiaal. 10 Hierbij richtten we ons vooral op Groot-Brittannië en Nederland omdat daar een groot aantal relevante voorbeelden te vinden waren. 11 Een aantal projecten werden echter nog niet geëvalueerd, omdat ze nog niet zo lang geleden opgestart zijn. 12 Ook projecten die reeds afgelopen zijn, zijn nuttig om te zien welke soort methodes er bestaan. 15

16 Om de verschillende burgerinitiatieven te ordenen, maken we gebruik van de door ons aangepaste burgerparticipatiematrix van Tops en van Ostaaijen (2006) (cf. paragraaf 1.3). Deze matrix heeft een productiekant en een perceptiekant. Aan de productiekant wordt voorgesteld wat bewoners bijdragen aan de productie van veiligheid: dragen ze bij als individu, samen met andere bewoners, enerzijds of samen met de overheid anderzijds? Initiatieven waarbij burgers bijdragen als individu (alleen, en niet in samenwerking met anderen) (vb. door aangepaste sloten te laten installeren), leken ons - na overleg in het Begeleidingscomité in de context van dit onderzoek minder relevant, omdat het om te particuliere initiatieven gaat. Daarom hebben we dit deel van de matrix geschrapt. Aan de perceptiekant wordt weergegeven hoe burgers veiligheid beleven. Daarbinnen wordt een onderscheid gemaakt tussen activiteiten met een directe link naar veiligheid, activiteiten op gebied van leefbaarheid en activiteiten die een invloed hebben op de beeldvorming bij burgers. In de cellen van de matrix 13 maken we, gebaseerd op de participatieladder van Pröpper en Steenbeek 14 (1999), een onderscheid tussen - Informatie: Burgers worden geïnformeerd, maar mogen niet meepraten en niet meebeslissen. - Consultatie: Burgers mogen meepraten, maar het bestuur beslist. - Participatie: Burgers hebben een inbreng bij het beslissen. Om de plaatsing van het initiatief te bepalen, kijken we naar de hoofdactiviteit. Een initiatief waarbij de hoofddoelstelling is burgers te informeren en een nevendoelstelling is feedback te krijgen op bijvoorbeeld het politieoptreden, plaatsen we bij informatie. Verschillende initiatieven komen onder licht gewijzigde vorm terug in verschillende cellen van de matrix, zoals bijvoorbeeld de wijkbabbels, die zowel door de overheid als door burgers georganiseerd worden, en die zowel gericht kunnen zijn op praten over veiligheid als op praten over sociale cohesie en leefbaarheid. Deze initiatieven worden in verschillende cellen geplaatst. We geven in de matrix kort weer welke initiatieven in de verschillende cellen horen, waarna we systematisch de diverse projecten toelichten. Bij de toelichting duiden we ook die projecten aan die door de Koning Boudewijnstichting gesubsidieerd werden (en die we dan ook meestal via die weg leren kennen hebben). Waar mogelijk geven we kort de doelstellingen, eventuele resultaten, belangrijkste succesfactoren en eventuele moeilijkheden van het project of een groep initiatieven weer. Hiervoor baseren we ons op de beschikbare evaluaties, maar het is belangrijk hierbij in het achterhoofd te houden dat het hier zo goed als altijd om evaluaties door de initiatiefnemers zelf gaat. Wanneer er toch meer objectieve evaluaties gebeurd zijn, onder de vorm van enquêtes onder omwonenden of grootschalige bevragingen bij betrokkenen, geven we dit aan. 13 We zullen verderop zien dat er niet in elke cel voorbeelden van initiatieven gevonden werden onder zowel informatie, consultatie als participatie. 14 Pröpper en Steenbeek (1999) onderscheiden eigenlijk vijf niveaus van participatie die wij in navolging van Van Audenhove (2005) hier voor de eenvoud tot de kern van drie herleiden (informatie, consultatie, participatie). De initiële indeling behelst: (1) informeren (burgers worden op de hoogte gehouden van genomen beslissingen); (2) consulteren/raadplegen (overheid bepaalt beleidsrichting en de burger is gesprekspartner. De resultaten van deze consultatie zijn mogelijke bouwstenen voor het beleid); (3) adviseren (burgers kunnen problemen aandragen en oplossingen formuleren. Bij de uiteindelijke besluitvorming kan er wel van worden afgeweken); (4) coproduceren (burger en overheid komen samen een probleemagenda overeen, gaan samen op zoek naar oplossingen en de overheid verbindt zich tot deze oplossingen); (5) meebeslissen (de beleidsontwikkeling wordt overgelaten aan burgers, overheid neemt de resultaten over). 16

17 Tabel 2: Overzicht binnenlandse projecten met enkele buitenlandse voorbeeldcases Veiligheid Leefbaarheid Beeldvorming Overheidsinitiatieven Burgerinitiatieven - Informatie o Mobiliserende projecten o Kennisvergro- tende projecten - Consultatie o Praatcafé o Verkennings- wandelingen o Straattoneel o Veiligheidsscan - Participatie o Burgers delen informatie met politie o Integrerende projecten o Buurtpreventie- projecten (NL) o Safer neighbourhood Project (GB) - Informatie o Samen voor een veilig gevoel - Consultatie o Wijkbabbels o Verkennende wandelingen - Participatie o Integrerende projecten - Informatie o Buurtspin - Consultatie o Wijkbabbels o VITAAL Wijk - Participatie o Integrerende projecten o Leefbaarheids- teams (NL) o Mensen maken de stad (NL) - Informatie o Radio- uitzending vrije radio - Consultatie o Wijkbabbels - Participatie o o o Integrerende projecten Buurtvaders Buurtbemiddeling - Informatie o Communica- tieplan o Verspreiden jaarrapport - Informatie o Kaffee Detinee 2.1 Overheidsinitiatieven Onder overheidsactiviteiten verstaan we die projecten waarbij het initiatief bij de overheid ligt (gemeente, politie, ) Overheidsinitiatieven gericht op het vergroten van veiligheid Informatie Hier plaatsen we initiatieven die erop gericht zijn de burger te informeren over veiligheid en wat hij zelf kan doen om zijn veiligheid te verbeteren, 17

18 - Mobiliserende projecten: initiatieven om burgers aan te sporen zelf hun verantwoordelijkheid te nemen o Senioren en Veiligheid Amsterdam (Nederland): De politie geeft senioren voorlichting over inbraakpreventie, weerbaar gedrag, De doelstelling is onveiligheidsgevoelens bij ouderen te verminderen door hun kennis over feitelijke onveiligheid te vergroten en hun weerbaarheid te versterken door hen te leren wat ze zelf kunnen doen om hun veiligheid te vergroten (vb. voorlichting over veilig sluitwerk en weerbaar gedrag). Resultaat: Het initiatief loopt al 10 jaar en de onveiligheidsgevoelens onder de deelnemers zouden al aanzienlijk verminderd zijn, alsook het feitelijke aantal slachtoffers (Stichting CABO, 2007). o Campagne Nederland Veilig (Nederland): Campagne informeert burgers over maatregelen die de overheid neemt om de veiligheid op straat te vergroten. Maar vraagt ook aan burgers om zelf een bijdrage te leveren. Burgers krijgen tips die bijdragen aan hun veiligheid (vb. laat je niet afleiden als je geld afhaalt, ). Een evaluatie van dit project ontbreekt. - Kennisvergrotende projecten: initiatieven gericht op het vergroten van de kennis van burgers o Veiligheid Voorop (Leidschendam-Voorburg, Nederland): digitaal veiligheidsloket, geopend door de gemeente, waarop burgers alle informatie betreffende veiligheid kunnen terugvinden. Op de website krijgen de bewoners de mogelijkheid hun opmerkingen en meningen te geven. o Burgeracademie (Amsterdam-Amstelland, Nederland): Cursus waar burgers geleerd wordt hoe de politie werkt en hoe ze de politie kunnen helpen. De deelnemers maken excursies naar de meldkamer en het trainingscentrum van de politie. De doelstelling is feedback te krijgen van de burger over het functioneren van het korps en signalen opvangen over wat er speelt in een wijk. Resultaat: Door dit initiatief zouden burgers zich serieus genomen voelen en zou de positieve beeldvorming over de politie toenemen (Blom & Lugtmeijer, 2007). Succesfactor: Het accent ligt op de dialoog als gespreksvorm (de bedoeling is te leren van elkaars standpunten in plaats van op de eigen standpunten te blijven staan Blom & Lugtmeijer, 2007). Consultatie Hieronder vallen projecten waarbij de burger niet enkel geïnformeerd wordt door de overheid, maar ook zelf de kans krijgt problemen aan te geven en oplossingen te suggereren. - Praatcafé: Er worden verschillende varianten toegepast. De essentie ervan is dat burgers in een informele sfeer in gesprek kunnen gaan met elkaar, de politie en/of de gemeente, en dit op initiatief van de gemeente of de politie. De doelstelling is steeds te achterhalen in welke mate er een onveiligheidsgevoel leeft, welke oorzaken dit heeft en welke oplossingen er eventueel zijn. 18

19 Mogelijke resultaten zijn dat de verstandhouding tussen de burger en de politie verbetert, dat de politie en/of de gemeente betere inzichten krijgt in het onveiligheidsgevoel van de burger en dat mogelijke oplossingen voor bepaalde problemen aangedragen worden. Belangrijke succesfactoren bij dit soort initiatieven is het persoonlijk uitnodigen van mogelijke deelnemers, het communiceren over wat er met de resultaten gebeurd is en de professionele begeleiding van de gesprekken (Inspectie Openbare Orde en Veiligheid, 2007; Elliott e.a., 2006). Een aantal voorbeelden: o Initiatiefnemer: gemeente Mots à maux pour plus de sécurité (Frasnes-Lez-Gosselies)(KBS): praatgroepen die in verschillende wijken van de stad georganiseerd worden door de gemeente, waarbij bewoners zich kunnen uiten over onveiligheidsgevoelens, Dix rencontres citoyennes pour diminuer le sentiment d insécurité (Luik)(KBS): wijkgesprekken gericht op senioren en mensen met een leefloon. o Initiatiefnemer : politie (KBS) Zuiderterras (PZ Zuiderkempen, Herselt) Inventariserende buurgesprekken (PZ Aalter/Knesselare) Wijkbabbels (Kortenberg, Sint-Pieters-Leeuw, Beersel, Gooik, Asse, Bertem, Opwijk, Wemmel, Sint-Pieters-Leeuw, ) Politiecafé (PZ Herent-Kortenberg) o Voorbeelden uit Nederland Curatorium (Amsterdam-Amstelland): politie komt samen met vertegenwoordigers uit de wetenschappelijke wereld en prominenten uit de Amsterdamse samenleving om over relevante onderwerpen te spreken. Feedback-panel (korps Drenthe): op initiatief van het korps wordt aan een selectie burgers in een gezamenlijke sessie vragen voorgelegd waarop het korps een antwoord wil. Klantenpanel Buurt Veilig (Korps Ijselland, gemeente Deventer): deelnemende burgers beslissen over de prioriteiten van het politieteam en kunnen een deel van de beschikbare uren van de politie toedelen aan problemen die zij in de wijk ervaren. Wijktafels: ontmoetingen op buurtniveau. Als er bepaald probleem heerst (vb. junks in portieken), dan organiseert de politie een dergelijke wijktafel. - Verkenningswandelingen: Deze methode houdt in dat burgers een wandeling door een bepaald gebied maken, waarbij ze kunnen aangeven op welke plaatsen ze zich onveilig voelen, waardoor dit veroorzaakt wordt, op welke manier dit kan vermeden worden, De doelstelling is bij burgers zelf te achterhalen waar ze zich onveilig voelen. Mogelijke resultaten zijn dat concrete oplossingen aangedragen voelen, dat betrokkenen zich serieus genomen voelen, Belangrijke succesfactoren zijn de aanwezigheid van structurele opvolging van de resultaten en het voorzien van middelen om de aangedragen oplossingen uit te voeren (Blom & Lugtmeijer, 2007). o Marches exploratoires (Luik)(KBS): georganiseerd door de stad en specifiek gericht op vrouwen 19

20 o Veiligheidsschouw (Nederland) o Varianten: Kleurenkaart (Nederland): op een kaart geven burgers aan waar ze zich onveilig voelen; Fotomethode (Nederland): bewoners nemen foto s van plaatsen in hun wijk waar ze zich (on)veilig voelen - Straattoneel: Project in Luik Acteurs de la place (KBS), waar door middel van een theatervoorstelling op straat die clichés van het multiculturele samenwonen toont, een debat op gang gebracht wordt met omstaanders, waarbij zij de kans krijgen problemen te signaleren en oplossingen aan te brengen. De doelstelling is bevolking en betrokken diensten dichter bij elkaar te brengen. Resultaat: Bij de zes voorstellingen die reeds georganiseerd werden, werden ongeveer 500 participanten betrokken. Iedereen kreeg de kans het woord te nemen (drugsverslaafden, skaters, pendelaars). Moeilijkheid: De gemeente was niet betrokken bij het project (Bonjean, 2005). - Veiligheidsscan: individuele bevraging (in tegenstelling tot de vorige methodes, waar mensen met elkaar in discussie kunnen gaan). Methode om de ervaringen, verwachtingen en suggesties van de bevolking in verband met veiligheid, verkeer en leefbaarheid in kaart te brengen. De doelstelling is te meten hoe inwoners veiligheid en leefbaarheid ervaren en verwachtingen en suggesties van de bevolking in verband met veiligheid, verkeer en leefbaarheid in kaart brengen. Resultaat: Door de bevraging krijgt de lokale overheid een duidelijker en soms confronterend beeld van de veiligheidsproblematiek, wat haar alert houdt. (Toegepast in Tongeren, PZ Beringen-Ham-Tessenderlo) Succesfactoren: Het vergt veel tijdscapaciteit qua voorbereiding en verwerking van de gegevens. Er is een goede briefing nodig van de enquêteurs en controle op hun werk. De gegevens moeten op een eenvormige manier verwerkt worden (Van Craen & Ackaert, 2006). Participatie Hieronder vallen projecten waarbij burgers deelnemen aan het beleid, waarbij ze oplossingen mee in de praktijk brengen. - Initiatieven waarbij burgers gevraagd wordt informatie met de politie te delen. De doelstelling hierbij is burgers tot een partner maken in de strijd tegen criminaliteit, de tevredenheid van burgers over de werking van de politie vergroten en preventieve boodschappen verspreiden om op die manier criminaliteit te voorkomen. Mogelijke resultaten zijn dat de relatie met de politie verbeterd wordt en preventief gedrag bij burgers gestimuleerd wordt. Succesfactoren: Er moet bereidwilligheid aan de basis zijn en samenwerkingsbereidheid (Scholte, 2007; Blom & Lugtmeijer, 2007). o Buurtinformatienetwerk (BIN) (KBS): een gestructureerd samenwerkingsverband tussen burgers (of een specifieke groep zoals zelfstandigen) en de lokale politie in een afgelijnd gebied met ondersteuning door de lokale overheid. Vb. Lochristi, PZ pays de Herve, o Nieuwsflash: bewoners van de zone ontvangen elke werkdag een met informatie over verdachte handelingen en meldingen die zich binnen de zone 20

21 hebben voorgedaan. Aan deze is een meldingsfiche toegevoegd waarmee de burgers meer informatie over verdachte toestanden kunnen signaleren aan de politie. Vb. PZ Demerdal o Stop Crime (GB): via SMS en worden bewoners verwittigd als er iets gebeurt en gevraagd relevante voorvallen of aanwijzingen te melden. o Burgernet (Nederland): burgers worden door de politie gebeld als er een zoekactie in hun omgeving gaat plaats vinden (na diefstal, doorrijden na aanrijding, geweld, zedendelicten, vermiste personen) en krijgen een ingesproken bericht te horen met een signalement of bijzonderheden. Als een gealarmeerde deelnemer dan iets relevant ziet of hoort, kan hij via een speciaal telefoonnummer contact opnemen met de meldkamer. o SMS-Alert (Nederland): deelnemers ontvangen sms-berichten als er in hun omgeving iets gebeurt. Het initiatief is gelanceerd in Tilburg, maar inmiddels ook overgenomen in andere steden, vb. Rotterdam, Den Haag. - Integrerende projecten : Projecten waar verschillende actoren (gemeente, politie, burgers, straathoekwerkers, ) samen actie ondernemen op verschillende domeinen o Jongerencoaches (Ronse)(KBS): informele en formele sociale controle door een team van jonge mensen en ouders, op plaatsen waar veel jongeren samenkomen. De doelstelling is de overlast die veroorzaakt wordt door de jongeren te verminderen, zonder dat de politie telkens moet tussenkomen. Daarnaast wil de gemeente de jongeren duidelijk maken dat ze overlast veroorzaken. Ten slotte wil de gemeente ook de jongeren en hun verzuchtingen en wensen leren kennen. Bedoeling is niet om jongeren te straffen, wel om hun duidelijk te maken dat ze overlast veroorzaken en hen respect leren opbrengen voor hun medeburgers. Er is nog geen evaluatie van dit project beschikbaar. o Prado Park (Kortrijk)(KBS): overlast en criminaliteit in het park bestrijden door met verschillende actoren actie te ondernemen op verschillende domeinen (infrastructuur opknappen, dialoog tussen gemeenschappen stimuleren door buurtfeesten te organiseren, ). De doelstelling is de dialoog tussen culturen en generaties te ontwikkelen. Resultaat: De klachten over overlast zouden met 80% gedaald zijn sinds de inwerkingtreding van het project. Jaarlijks wordt een zomer- en winterfeest georganiseerd, waarbij de jongeren helpen. Succesfactoren: De verschillende actoren zijn bereid tot samenwerking en nemen elk in hun domein hun verantwoordelijkheid op (Callewaert, 2005). o POA-projecten (Roeselare): Probleemsituaties in de omgeving van het park worden door alle partners systematisch aangepakt om een blijvende oplossing na te streven. De doelstelling is van de omgeving van het park opnieuw een leefbare plaats te maken. Resultaten: De meldingsbereidheid is gestegen omdat burgers zien dat er gereageerd wordt op meldingen. Het project zou een positieve invloed op de beeldvorming van politie- en stadsdiensten hebben. Verder is het park weer een ontmoetingsplaats geworden. Succesfactoren: Burgers worden mede-eigenaar van het probleem. Vanaf de eerste vergadering wordt erop gehamerd dat iedereen samen verantwoordelijk is, dat de overheid het niet alleen kan. Er wordt op open en constructieve manier geluisterd naar ervaringen van bewoners 21

22 Het naleven van de afspraken wordt geëvalueerd en opgevolgd (Bouckaert, 2005). - Buurtpreventieprojecten (Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven, Nederland): buurtbewoners worden aangewezen als straat- of buurtcoördinator en functioneren zo als schakel tussen andere burgers en de politie. Er bestaat ook een Duitse variant, namelijk Wachsamer Nachbar. De doelstelling is het vergroten van het informeel toezicht. Resultaat: Meestal is na ongeveer een jaar het aanzien van de buurt zichtbaar verbeterd. Ook vergroot meestal de buurtbetrokkenheid onder de bewoners (Blom & Lugtmeijer, 2007). Succesfactoren: Dit soort projecten zijn gemakkelijker op te zetten in buurten waar mensen zich redelijk betrokken voelen en zich verantwoordelijk voelen. De bewoners moeten bereid zijn er energie in te steken (Blom & Lugtmeijer, 2007). - Wijkveiligheidsplan, wijkactieplannen, (Nederland: Alkmaar, Kerkrade, Amersfoort, ): Beleidsinstrument om de veiligheidsknelpunten in een wijk te benoemen en acties te omschrijven om deze op te lossen. De doelstelling is de leefbaarheid binnen een wijk te vergroten. Er werd nog geen onderzoek gedaan naar resultaten en succesfactoren. - Projecten waarbij samen afspraken gemaakt worden, regels opgesteld, De doelstelling van dergelijke projecten is het wegnemen van onduidelijkheden over de interpretatie van de regelgeving. Succesfactoren: het is noodzakelijk in een vroeg stadium afspraken te maken over de samenwerking. Er moet duidelijkheid zijn over de verdeling van de verantwoordelijkheden (Blom & Lugtmeijer, 2007). o Overlastconvenant: voor elke overlastvorm worden maatregelen vastgesteld. Er staat aangegeven hoe gehandeld wordt als er overlast optreedt. o Wijkveiligheidsplan, wijkactieplannen, (Alkmaar, Kerkrade, Amersfoort,, Nederland): beleidsinstrument om de veiligheidsknelpunten in een wijk te benoemen en acties te omschrijven om deze op te lossen. - Safer Neighbourhood Projects (Birmingham, GB): Omvat verschillende initiatieven, waaronder opruimacties, buurtinformatienetwerken, In vijf buurten werden in 2001 mensen bevraagd over wat volgens hen moest gedaan worden in hun buurt op gebied van misdaadpreventie. Op basis daarvan werden actieplannen opgesteld en werden burgers betrokken in het uitwerken van de suggesties. De doelstelling was het voorkomen van misdaad. Resultaten: Uit misdaadcijfers bleek dat er een daling van 14% van de geregistreerde feiten was en dat het aantal inbraken verminderd was met 41%. Het project won de de Europese Crime Prevention Award. Succesfactor: De verschillende relevante actoren werden bij het project betrokken