Belgische Boerenbond

De Boerenbond werd opgericht in Leuven op 20 juli 1890 om de professionele, sociale, politieke en religieuze belangen van de boeren te behartigen. Hoewel hij zich vanaf 1897 'Belgische Boerenbond' begon te noemen, verliep de territoriale expansie van zijn ledenbestand moeizaam en moest hij zijn ledenwerving in het Franstalige landsgedeelte de facto beperken tot Waals-Brabant. Na de Eerste Wereldoorlog kon de bond zich wel vestigen in de Oostkantons.

Een dubbele crisis

In België, net zoals elders in continentaal Europa, verrezen boerenorganisaties in de context van de agrarische crisis (ca. 1880-1895) en van de progressieve politiek-maatschappelijke democratisering, twee processen die zich nagenoeg gelijktijdig voordeden. De belangenvereniging van en voor boeren moest een antwoord bieden op de scherpe prijsval voor landbouwproducten en op de vrees voor politieke aardverschuivingen bij de verruiming van het kiesrecht. De jonge Boerenbond zette de landbouwers aan tot een forse modernisering om de leefbaarheid van hun bedrijven te garanderen. Tegelijkertijd beoogde hij het platteland te vrijwaren voor verdere liberale en socialistische invloeden, zeker met een mogelijke uitbreiding van het kiesrecht in het vooruitzicht. De drie stichters – de Leuvense hoogleraar Joris Helleputte Helleputte, Joris
Joris Helleputte (1852-1925) heeft bijna een halve eeuw lang gewogen op de Belgische samenleving: als neogotisch architect, als gangmaker van sociale organisaties, inzonderheid de Belgisc... Lees meer , diens schoonbroer Franz Schollaert Schollaert, Franz
De Franstalige katholieke politicus Franz Schollaert (1851-1917) engageerde zich niet rechtstreeks in de Vlaamse beweging, maar als kamervoorzitter en eerste minister effende hij wel het... Lees meer , beiden politici, en priester Jacob-Ferdinand Mellaerts, de eerste algemeen secretaris – concipieerden de Boerenbond als een cruciale schakel in de reorganisatie van de samenleving in christelijk- corporatieve Corporatisme
Het corporatisme was in het interbellum, vooral in de crisisjaren 1930, een wijdverspreid, maar tegelijk vaag alternatief maatschappelijk en politiek model. Na de Tweede Wereldoorlog zou ... Lees meer richting.

Katholiek en Vlaams

De Boerenbond manifesteerde zich aanvankelijk als een uitgesproken katholieke én Vlaamse organisatie, twee onafscheidelijke elementen in de geest van het volksverbonden Vlaams-christelijke reveil rond de eeuwwisseling. In het licht van de eerste verkiezingen met algemeen meervoudig mannenstemrecht, in 1894, hanteerde de organisatie een ronduit flamingantisch discours. Vanaf 1901 steunde ze het wetsvoorstel- Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer voor de vernederlandsing van het vrij middelbaar onderwijs, bepleitte de vernederlandsing van de Gentse tuinbouwschool en propageerde het gebruik van het Nederlands in de contacten van haar parochiale gilden met de overheden. Drie figuren aan de leiding van de Boerenbond in de vroege 20ste eeuw – Helleputte (voorzitter), Emiel Vliebergh Vliebergh, Emiel
Emiel Vliebergh (1872-1925) was een centrale figuur in de katholieke Vlaamse beweging. Hij stuurde aan op taalwetgeving, culturele ontwikkeling en eenheid onder de katholieke flaminganten... Lees meer (bestuurder) en Norbert Gijsen Gijsen, Norbert
Norbert Gijsen (1883-1971) nam geen erg zichtbare rol op in de Vlaamse beweging, maar verrichtte wel bijzonder veel werk achter de schermen, in het spoor van Maria Belpaire, Emiel Vlieber... Lees meer (juridisch adviseur) - waren tegelijkertijd sterk in de Vlaamse beweging geëngageerd.

Onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer schaarde de Boerenbond zich onomwonden achter het Vlaamse minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer van Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en de hernieuwde eis tot vernederlandsing van de Gentse Rijksuniversiteit. Met zijn vormingswerk, ook voor vrouwen via de Boerinnenbond (Katholiek Vormingswerk van Landelijke Vrouwen, Ferm) en voor de jeugd via de Boerenjeugdbond (Katholieke Landelijke Jeugd), speelde hij een niet te onderschatten rol in de socio-culturele emancipatie van het Vlaamse platteland.

Op Belgische schaal

Maar de Boerenbond wilde tegelijkertijd ‘Belgisch’ zijn en koesterde nationale ambities, een ambiguïteit die oplopende spanningen veroorzaakte. Vanwege Helleputtes nationale opvatting van de corporatieve samenlevingsopbouw vormde hij in 1892 al een tweede 'comité directeur' dat de expansie in Wallonië moest aanpakken. Datzelfde jaar startte hij met de publicatie van een Franstalig ledenblad, Le Paysan (later L'Agriculteur). De tweede algemeen secretaris van de Boerenbond, Eduard Luytgaerens Luytgaerens, Edward
Eduard Luytgaerens (1863-1946) maakte naam met een studie over het taalgebruik langs de taalgrens, maar verwierf bovenal bekendheid als proost en algemeen secretaris van de Boerenbond die... Lees meer , zette vanaf 1903 de expansiepolitiek voort, weliswaar voorzichtig. Maar een doorbraak in Wallonië bleef uit.

In 1914 was de bond sterk ingeplant in Vlaams-Brabant Vlaams-Brabant
De naam van de provincie Brabant herinnert aan het vroegere gelijknamige hertogdom, dat tijdens de Middeleeuwen vorm had gekregen en waarvan het noordelijke deel een belangrijke rol speel... Lees meer , de provincies Antwerpen Antwerpen
Lees meer en Limburg Limburg
Lees meer , in mindere mate in West-Vlaanderen West-Vlaanderen
Lees meer en nauwelijks in Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen
Dit artikel onderzoekt de vraag of en in welke mate de Vlaamse beweging in Oost-Vlaanderen een specifieke identiteit vertoonde. Lees meer , waar tot 1914 een provinciale christelijke Landbouwersbond actief was. In Franstalig België werd de Boerenbond zowel politiek als kerkelijk teruggefloten: in Luik, Henegouwen (bisdom Doornik), Namen en Luxemburg (bisdom Namen) kwamen rond de eeuwwisseling eigen christelijke landbouworganisaties tot stand. Omdat die Waalse landbouworganisaties na de Eerste Wereldoorlog op zwart zaad zaten en de neutrale én anti-Vlaamse Fédération des Unions professionnelles agricoles een nieuwe bedreiging vormde, breidde de Boerenbond in de jaren 1920 zijn commerciële werking over heel Wallonië uit. Dit gold zowel voor zijn Aan- en Verkoopvennootschap van veevoeders e.d. (nu AVEVE) als zijn verzekeringsmaatschappij (BOV, ABB, nu KBC) en de Middenkredietkas (CKL, CERA, nu KBC). Waals-Brabant, dat tot het aartsbisdom Mechelen-Brussel behoorde, werd met toestemming vanuit Mechelen voortaan integraal tot het Boerenbondgebied gerekend, de Oostkantons eveneens. Maar de oprichting van de katholieke Ligue agricole belge in het bisdom Namen getuigde van een sterke wallingantische tegenreactie (zie Waalse beweging Waalse beweging
De Waalse beweging ontstond op het einde van de 19e eeuw en heeft zijn wortels in een culturele, politieke en taalkundige dimensie. Ze was verdeeld in verschillende stromingen, waarvan de... Lees meer ).

Het valt op dat de Boerenbond intussen zijn openlijk flamingantische opstelling achterwege liet. In de jaren 1930 werd het imbroglio in Wallonië opgelost door de oprichting van de christelijke Alliance agricole belge met een autonome werking als beroepsorganisatie, maar een sterke commerciële afhankelijkheid van Leuven.

Een tweede crisisgolf

De commerciële penetratie van de Boerenbond in Wallonië, gecombineerd met het uitblijven tot aan de verkiezingen van 1932 van een afkeuring van het radicaliserende Vlaams-nationalisme, ook door de Boerenbond, resulteerde in scherpe kritiek van Waalse zijde én vanuit kerkelijke hoek. De landbouwcrisis van de jaren 1930 verhoogde de interne druk van de leden op hun beroepsorganisatie. Tegelijkertijd ondermijnde de algemene economische Economie
Dit artikel gaat over de relatie tussen economie en Vlaamse beweging. Daarmee beoogt deze tekst geen economische geschiedenis te schetsen van wat we vandaag Vlaanderen noemen. Integendee... Lees meer crisis het financiële draagvlak van de Boerenbond zelf, wat in 1935 uitmondde in de liquidatie van de Middenkredietkas, de derde grootste financiële instelling van het land. Na dat debacle gingen de Waalse landbouworganisaties definitief hun eigen weg. Waals-Brabant bleef wel tot het werkingsgebied van de Boerenbond behoren. In de Oostkantons, waar zijn werking kort voor de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer was gestaakt, kon de Boerenbond zijn activiteiten nadien voorzichtig hernemen. In Vlaanderen, waar de organisatie sinds de jaren 1920 nagenoeg een monopoliepositie bezat, heeft de externe en ook interne kritiek van gedupeerde leden in 1936-1937 de oprichting in de hand gewerkt van het Boerenfront Boerenfront
Het Boerenfront ontstond in 1937 uit ongenoegen over de Boerenbond en de landbouwpolitiek van de regering. Voor de Tweede Wereldoorlog had het banden met Vlaams-nationalistische en rechts... Lees meer , dat snel in de richting van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) evolueerde.

Op Vlaamse schaal

Na de Tweede Wereldoorlog behield de Boerenbond als ledenorganisatie lange tijd hetzelfde werkingsgebied, Waals-Brabant inbegrepen, maar de Belgische staatshervorming Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer maakte die toestand onhoudbaar. Op het einde van 1991 staakte de Boerenbond de uitgave van L'Agriculteur en droeg hij zijn ledenbeweging in Waals- Brabant over aan de Alliance agricole belge. Omwille van een efficiënte belangenverdediging in de E.E.G./Europese Unie was de Boerenbond een tegenstander van de regionalisering van het landbouwbeleid. Maar de dynamiek van de Vlaamse regering, onder andere inzake landschaps- en milieubeheer (zie Natuur, milieu en landschap Natuur, milieu en landschap
Tot de Tweede Wereldoorlog bestond er een band tussen de Vlaamse beweging en de natuurverenigingen in Vlaanderen. Een gevoeligheid en zorgzaamheid voor het landschap en de schoonheid van... Lees meer ), bewerkte een koerswijziging. Sinds april 1997 heeft de Boerenbond het predicaat 'Belgische' uit zijn naam geschrapt.