Cultureel centrum

Aanloop en context

De eerste culturele centra in Vlaanderen werden opgericht in de jaren 1970 in het kader van het streven naar culturele autonomie en de vormgeving van een eigen cultuurbeleid voor Vlaanderen. De politieke voortrekker in dit verband was Renaat van Elslande Van Elslande, Renaat
Renaat van Elslande (1916-2000) was een redacteur en katholiek politicus. Hij zetelde 32 jaar in de Kamer en vervulde meerdere ministerfuncties. Lees meer , die van maart 1966 tot februari 1968 namens de Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP) de eerste minister van Nederlandse cultuur in België was, nadat hij van september 1960 tot maart 1961 al minister-onderstaatssecretaris van culturele zaken was geweest.

Van Elslande beschouwde culturele centra als een instrument voor cultuurspreiding en als een eigentijdse vertaling van het aloude idee van volksopvoeding en -verheffing van de Vlaamse beweging. Culturele centra moesten enerzijds de bevolking meer in contact brengen met diverse creatieve cultuurvormen en -uitingen en anderzijds de infrastructuur ter beschikking stellen aan groepen en individuen om zelf socioculturele activiteiten op te zetten, en die faciliteren. Tegelijk vormde culturele democratie en burgerparticipatie een belangrijk element van de politiekmaatschappelijke protest- en vernieuwingsbeweging van de jaren 1960. In de culturele centra werd een symbiose gerealiseerd van beide tendensen.

Uit wetenschappelijk onderzoek van de Studiegroep voor Cultuurbevordering van de Leuvense universiteit onder de leiding van hoogleraar sociologie en CVP-politicus Frans van Mechelen Van Mechelen, Frans
Frans van Mechelen (1923-2000) was professor aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de Katholieke Universiteit Leuven en politicus voor de Christelijke Volkspartij. Hij was volksverte... Lees meer , die Van Elslande van 1968 tot 1972 zou opvolgen als minister van Nederlandse cultuur, bleek dat de culturele infrastructuur in Vlaanderen ontoereikend was en dat het culturele leven sterk was verzuild, terwijl de culturele centra geacht werden pluralistische contact- en ontmoetingsplekken te zijn. De katholieke parochiezaaltjes, de socialistische volkshuizen en gelijkaardige ideologisch gekleurde en weinig professionele locaties voldeden niet meer voor de toegenomen en meer gediversifieerde behoeften aan cultuurconsumptie en -creatie.

1972-2000

In 1972 opende De Warande in Turnhout, de thuisbasis van toenmalig minister Van Mechelen, als eerste cultureel centrum de deuren. De historicus en latere Antwerpse schepen van cultuur Eric Antonis (1941-2004) werd er aangesteld als directeur. Datzelfde jaar openden nog culturele centra in Hasselt en Waregem. Daarna volgden in snel tempo Dilbeek (Westrand), Ter Dilft (Bornem) en tot in de jaren 1990 tientallen andere in heel Vlaanderen, van Menen tot Maaseik. Enkel Oost-Vlaanderen hinkte wat achterop, met pas in 1982 een eerste cultureel centrum in Lokeren. Vandaag telt Vlaanderen zowat 80 cultuurcentra, met daarnaast talloze zogeheten gemeenschapscentra, die aanleunen bij het concept van de culturele centra maar meestal kleinschaliger zijn. De explosieve groei van de culturele centra in relatief korte tijd was vooral te danken aan de behoorlijke betoelaging voor culturele infrastructuur door de bovenlokale overheid.

De nadruk van de werking van de culturele centra lag aanvankelijk eerder op de receptieve functie dan op de ontwikkeling van een eigen artistieke invulling. Het decreet van 24 juli 1991 schiep de voorwaarde voor een eigen creatieve programmatie doordat - behalve de wedden van het personeel - van dan af ook de werking kon worden gesubsidieerd. Het decreet stipuleerde de erkenning van één cultureel centrum per gemeente, maar in 1996 kwam er een erkenningsstop.

De 21ste eeuw

Het decreet van 2001 legde de nadruk op ‘een kwalitatief en integraal lokaal cultuurbeleid’ en op samenwerking tussen de verschillende plaatselijke culturele actoren. Uitgaand van het Structuurplan Vlaanderen en op basis van onder meer de stedelijkheidsgraad konden gemeenten opteren voor een cultuurcentrum (met een regionale werking) of een gemeenschapscentrum (gericht op de eigen lokaliteit).

Met de decreten van 2012 en 2016 kwam er een koerswijziging, waarbij de subsidiëring door de Vlaamse overheid gericht werd op een algemeen gemeentelijk cultuurbeleid en er geen specifieke bepalingen werden opgenomen met betrekking tot de culturele centra. Nadat de toelagen voor lokale cultuur en culturele centra werden ingekanteld in het Gemeentefonds, kregen de gemeenten de vrijheid om zelf te bepalen hoe de financiële middelen zouden worden aangewend om een eigen cultuurbeleid te ontwikkelen.

De in 1975 opgerichte Federatie van Vlaamse erkende Culturele Centra Federatie van Vlaamse erkende Culturele Centra
Lees meer (FEVECC) is de koepelorganisatie van de culturele centra en was initieel decretaal verankerd. In de recente regelgeving werd de subsidiëring van ‘belangenbehartigende’ organisaties echter geschrapt. Cult!, de rechtsopvolger van de FEVECC, werkt met gelden die vrijwillig ter beschikking worden gesteld door de culturele centra. De vereniging vertolkt het standpunt van de cultuurhuizen, een overkoepelende omschrijving voor zowel culturele als gemeenschapscentra die meer en meer ingang vindt, in het brede en gevarieerde cultuurlandschap.

Vlaams

De actieve Vlaamse aanwezigheidspolitiek vanaf de late jaren 1960 in de Vlaamse rand Vlaamse Rand
De Vlaamse Rand omvat de negentien gemeenten grenzend aan Brussel of aan een faciliteitengemeente. De relatie tot Brussel leidt er tot specifieke uitdagingen. Lees meer rond Brussel heeft ertoe geleid dat er in dat gebied opmerkelijk veel culturele centra zijn. In de Voerstreek Voeren
Lees meer werd in 1971 de voormalige dekenij van Sint-Martens-Voeren aangekocht door het ministerie van Nederlandse cultuur en - als onderdeel van een gelijkaardig bewust beleid - ingericht als cultureel centrum. De cultuur- en gemeenschapscentra in de Brusselse rand functioneren, net zoals de Vlaamse Gemeenschapscommissie Vlaamse Gemeenschapscommissie
De politieke instelling in Brussel die de belangen van de Brusselse Vlamingen verdedigt. Lees meer in Brussel, nog altijd op basis van het decreet betreffende lokaal cultuurbeleid uit 2001.

Bart Caron, die onder meer cultuurfunctionaris was in Marke, kabinetschef van de Vlaamse ministers van Cultuur en Jeugd Bert Anciaux Anciaux, Bert
Bert Anciaux (1959) is advocaat en doctor in de Pedagogie. Hij stapte al vroeg in de politiek. Voor de Volksunie was hij zes jaar voorzitter en twee jaar voor VU&ID. Hij was schepen i... Lees meer en Paul van Grembergen Van Grembergen, Paul
Paul van Grembergen (1937-2016) was een politicus die zijn politieke carrière startte bij de Volksunie (VU). Voor die partij werd hij gemeente- en provincieraadslid, alsook kamerlid, sena... Lees meer en van 2004 tot 2019 Vlaams parlementslid voor Groen(!) Groen
In 1982 werd onder de naam AGALEV in Vlaanderen een ecologische partij opgericht, die zich later Groen! noemde en vandaag Groen. Lees meer , werkt aan de Universiteit Antwerpen aan een doctoraat over de geschiedenis van de culturele centra.