Pers

De geschiedenis van de pers – de jongste jaren meestal omschreven als ‘de media’ – is nauw verweven met die van de voortdurende en steeds versnellende technologische evolutie en innovatie. Drukpers, radio, televisie en de steeds ruimere mogelijkheden die het internet biedt, verlaagden elk op hun beurt de drempel om informatie te verspreiden en te verzamelen. Tot omstreeks het midden van de 20ste eeuw domineerden gedrukte kranten, (week)bladen en tijdschriften het informatie- en medialandschap, daarna werden nieuwe (massa)media steeds invloedrijker. Vooral vanaf de publieke doorbraak van de televisie Televisie
Als geen ander massamedium heeft de televisie bijgedragen aan de vorming van de Vlaamse ‘verbeelde gemeenschap’. Terwijl de staatshervormingen zich voltrokken, werd de Vlaamse natie dagel... Lees meer tijdens de jaren 1960 nam het beeld daarbij een steeds prominentere plaats in. In de loop van de 21ste eeuw ontwikkelden dagbladen en andere periodieke publicaties digitale platformen, meestal naast de gedrukte edities. Tegelijk verschijnt een aantal al dan niet nieuwe perstitels alleen online.

In de laatste decennia werden verschillende belangrijke studies over de geschiedenis van de Belgische pers gepubliceerd. Voor een exhaustief historisch overzicht van pers en Vlaamse beweging ontbreekt vooralsnog echter systematisch onderzoek. Er blijven grote lacunes in onze kennis van de persgeschiedenis, zoals het aantal titels dat tot op heden verscheen. Publicaties verdwenen soms net zo snel als zij verschenen, zij gingen teloor door fusies of splitsingen of hielden om financiële redenen op te bestaan. Bovendien zijn lang niet alle periodieken bewaard gebleven en zijn opdelingen in dag-, week- of maandbladen onwerkbaar, aangezien de frequentie van bepaalde titels door de tijd heen veranderde. Veel hing ook af van de juridische context. Tot en met het afschaffen van het dagbladzegel was de Belgische pers allerminst ‘vrij’. Het grootste vraagteken blijft evenwel het lezerspubliek. Tot op de dag van vandaag is in grote mate onbekend wie de bladen kocht, met welke bedoeling en, belangrijker, wie ze las. Deze bijdrage focust op de communautaire en ideologische tegenstellingen die zich binnen Vlaanderen en België hebben afgetekend.

De Spaanse Nederlanden

In de Zuidelijke Nederlanden werden, zoals in zowat heel West- en Midden-Europa, vanaf het begin van de 17de eeuw kranten op de markt gebracht. De eerste gazettier die van de scherp toezichthoudende overheid de toelating kreeg om een periodiek informatieblad te verspreiden, was Antwerpenaar Abraham Verhoeven (1575-1652). Hij publiceerde op onregelmatige tijdstippen en onder verschillende titels nieuwsberichten, waaraan later de overkoepelende naam Nieuwe Tijdinghen werd gegeven. Vanaf 1629 bracht hij op regelmatige basis de Wekelycke Tijdinghe uit, de eerste krant in de Zuidelijke Nederlanden. In de Duitstalige wereld, de Republiek der Verenigde Provinciën, Engeland en Frankrijk dateren de eerste kranten uit respectievelijk 1602, 1610, 1621 en 1631.

Na het faillissement van Verhoeven gaven de drukkers-uitgevers en/of boekhandelaars Willem Verdussen (1592-1667) en de uit het Duitse Eisenach afkomstige Martin Binnart (overleden in 1653 of 1654) in Antwerpen respectievelijk de Extraordinarisse Post-Tijdinghen (1635-1661) – later Antwerpsche dijnsdaegsche (of vrijdaeghsche) post-tijdinge geheten - en Den Ordinarissen Postiljoen (1635-1678) uit. Beide verschenen twee keer per week. De families Verhoeven, Verdussen en Binnart waren verwant met elkaar.

Ook in andere steden in het graafschap Vlaanderen en het hertogdom Brabant werden in die periode persinitiatieven gelanceerd. In Brugge, dat als handelsstad al een hele tijd op zijn retour was, gaf de in Keulen geboren Nicolaes Breyghel (overleden in 1669), die zich als drukker had bekwaamd in Antwerpen, de Nieuwe Tydinghen uyt Verscheyde Ghewesten (1637-1645) uit. Rond dezelfde tijd was de Brusselsche Gazette de eerste Nederlandstalige krant in de hof- en hoofdstad van de toenmalige Spaanse Nederlanden. In Gent werden vanaf 1667 de Ghendtsche Post-Tydinghen uitgegeven, die vanaf 1723 werden omgevormd tot de Gazette van Gent Gazette van Gent
De Gazette van Gent was een Gents dagblad dat vermoedelijk op 1 januari 1667 werd opgericht onder de naam Ghendtsche Post-Tydingen. De krant verscheen, met verschillende onderbrekingen en... Lees meer , een informatieblad voor de stad en haar ruime omgeving.

De Oostenrijkse periode

Van 1715 tot 1795 ressorteerden de Zuidelijke Nederlanden – afgezien van enkele korte onderbrekingen – onder het gezag van de Oostenrijkse Habsburgers en de landvoogden die er in hun opdracht instonden voor de bestuurlijke supervisie. Het aantal perstitels werd door de ook op andere terreinen sterk regulerende overheid per politiek-administratieve regio beperkt tot één informatieblad en één advertentieblad. Terwijl de Nederlandstalige gazettiers in Brussel en Brugge er binnen die constellatie de brui aan moesten geven, hielden collega’s in Gent en Antwerpen het hoofd boven water. Zo verscheen van 1719 tot 1804 twee keer per week de Gazette van Antwerpen, die net als zijn Gentse tegenhanger, de al genoemde Gazette van Gent, focuste op berichtgeving en niet op opiniëring. Dat laatste was wel het opzet van het Gentse, sterk door de Verlichting geïnspireerde weekblad Den Vlaemschen Indicateur ofte Aen-Wyser der Wetenschappen (1779-1787).

Opkomst van de ideologisch gekleurde pers

Ten tijde van de Brabantse Omwenteling (1789-1790), die de Oostenrijkse heersers kortstondig van de macht verdreef, heerste in de Zuidelijke Nederlanden tijdelijk persvrijheid en zagen kranten en tijdschriften van uiteenlopende ideologische signatuur het licht. Zij representeerden – en dat was goeddeels nieuw in het in omvang nog beperkte perslandschap - welbepaalde politiekmaatschappelijke tendensen en polemiseerden met elkaar. Terwijl Waaslander Cornelius Martinus Spanoghe (1758-1829) het in Den Dagelykschen en Algemeynen Europische Mercurius (1789) opnam voor de Oostenrijkse keizer Jozef II (1741-1790), steunde Den Waeren Vaderlander. Wekelyks blad (1790) van kapucijnerpater Josse Huyghe (1743-1802) het door conservatieven (‘statisten’) gedomineerde regime van de tegen zijn beleid gerichte Brabantse Revolutie.

Nadat De Oostenrijkse legers in de zomer van 1794 beslissend waren verslagen door de Franse troepen, kwamen de Zuidelijke Nederlanden – samen met het Prinsbisdom Luik, de heerlijkheid Stavelot-Malmédy en het hertogdom Bouillon – als ‘les départements unis’ onder het gezag van de Franse Republiek en werden die gebieden op 1 oktober 1795 geannexeerd door Frankrijk. Ondertussen had de uit Brussel afkomstige literator en drukker-uitgever Joseph Bogaert Bogaert, Joseph
Joseph Bogaert (1752-1820) was drukker, uitgever, rederijker en dichter. Hij lag aan de basis van de heroprichting van de Brugse rederijkerskamer van het Heilig Kruis en stichtte eveneens... Lees meer zich in Brugge in de jaren 1792-1793 met Het Vaderlandsch Nieuwsblad enerzijds als behoeder van de Nederlandse taal en cultuur en anderzijds als een aanhanger van de Franse republikeinen gepositioneerd.

De Franse tijd

Tijdens de zogeheten Franse tijd (1795-1815) kwam de Nederlandstalige pers in het gedrang door de combinatie van versterkte perscensuur en een veralgemeende verfransing van het openbaar leven. In Brussel verscheen van 1796 tot 1797 - toen het werd verboden - Den Onpartydigen Brusselaer ofte Byzonderste Inlandsche en Vremde Nieuwe Tydingen, een vertaling van L’Impartial Bruxellois, beide uitgegeven door de anti-Franse Antoine Joseph Dominique de Braeckenier (1731-1815). De eerder genoemde Bogaert startte in 1795 in Brugge, op dat moment hoofdplaats van het Franse departement van de Leie, met De Brugsche Gazette, die in 1814 werd omgedoopt tot de Gazette van Brugge Gazette van Brugge
De Gazette van Brugge (1796-1919) van de Brugse drukker-uitgever Joseph Bogaert was aanvankelijk een neutraal nieuwsblad. In de 2de helft van de 19de eeuw evolueerde de krant tot een uitg... Lees meer . In 1797 begon Frans van Eeck, die zich er een decennium eerder als drukker had gevestigd, in deze stad met de katholieke Den Vriend van ’t Vaderland of nieuwe Brugsche Gazette, die zich afzette tegen De Brugsche Gazette. Elk van deze bladen mengde zich expliciet in het maatschappelijke debat.

Het in 1797 ingevoerde dagbladzegel, met andere woorden de belasting op de uitgave van kranten en weekbladen, deed de prijs ervan fors toenemen, waardoor ze nog slechts voor een beperkte maatschappelijke en intellectuele bovenlaag betaalbaar werden. Vanwege hun kritische houding kreeg een aantal Nederlandstalige kranten een verschijningsverbod opgelegd door het Franse napoleontische regime, dat de pers in alle opzichten stroomlijnde en muilkorfde. Vanaf 1810 mochten per departement nog slechts één krant en één annonceblad verschijnen, die bovendien verplicht Franstalig moesten zijn, weliswaar met een gedeeltelijke vertaling in het Nederlands. Aan het einde van de Franse overheersing was de Nederlandstalige pers in wat vandaag Vlaanderen is vrijwel onbestaande.

Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

De in 1815 aangenomen grondwet van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waarbinnen het huidige Nederland, België en Luxemburg één staatkundige entiteit vormden, erkende formeel de persvrijheid, maar behield de zegelbelasting, waardoor die persvrijheid de facto werd beperkt.

Hoewel het zijn bedoeling was om via een gericht taalbeleid van het Nederlands op termijn de officiële eenheidstaal te maken, lanceerde koning Willem I der Nederlanden, Willem I
Willem I (1772-1843) was koning der Nederlanden van 1815 tot 1840, en dus ook tussen 1815 en 1830 (de jure tot 1839) van het zuidelijke deel daarvan. Zijn beleid inzake de nationale taal ... Lees meer (1772-1843) geen regeringsgetrouw (semi)officieel Nederlandstalig dagblad in het zuidelijke deel van het koninkrijk. Wel verleende hij (financiële) steun aan een aantal Nederlandstalige, hem gunstig gezinde en eerder liberaal georiënteerde bladen: het Gentse Letter- en Staatkundig Dagblad Letter- en Staatkundig Dagblad
Het Letter- en Staatkundig Dagblad was in 1820 het eerste Nederlandstalige dagblad in België, opgericht met de steun van koning Willem I. Al na zes maanden verdween het blad wegens een ge... Lees meer verscheen gedurende een halfjaar in 1820 en steunde de taalpolitiek van de regering; De Antwerpenaar, dat onder meer de in de Noordelijke Nederlanden gebruikelijke spelling propageerde, hield het eveneens slechts enkele maanden vol. Neutrale of katholieke kranten zoals Den Postryder ofte Gazette van Antwerpen De Postryder ofte Gazette van Antwerpen
De Postryder (1819-1952) was een katholiek blad dat verscheen in Antwerpen. Het nam stelling in tegen het regime van Willem I en pleitte voor taalvrijheid. Lees meer werden meer gelezen en keerden zich tegen de als protestants gepercipieerde invloeden van boven de Moerdijk. De liberaal-katholieke Den Antwerpenaer, die werd geleid door oud-militair, priester en publicist Jan Baptist Buelens (1788-1868), verdedigde vanuit die optiek wat zij beschouwde als de belangen van de Nederlandssprekenden in het zuidelijke deel van het koninkrijk.

Aan het eind van de jaren 1820 - toen Willem I der Nederlanden, Willem I
Willem I (1772-1843) was koning der Nederlanden van 1815 tot 1840, en dus ook tussen 1815 en 1830 (de jure tot 1839) van het zuidelijke deel daarvan. Zijn beleid inzake de nationale taal ... Lees meer steeds repressiever optrad tegen pers - vond er toenadering plaats tussen liberale en katholieke tegenstanders van diens verlicht-despotische bewind. Toen deze oppositiecampagne in een stroomversnelling terecht kwam, speelden Nederlandstalige bladen zoals de Gentse Den Vaderlander Den Vaderlander
Lees meer , een meer volkse editie van Le Catholique des Pays-Bas en de in Brugge uitgegeven De Standaerd van Vlaenderen Standaerd van Vlaenderen
De Standaerd van Vlaanderen verscheen in Brugge en was de eerste Nederlandstalige Belgische krant (1829-1898). Ze wees de verfransing van Vlaanderen af en stimuleerde het Vlaamse culturel... Lees meer , daarin een betekenisvolle rol. Als reactie daartegen werd in 1829 in Gent de regeringsgetrouwe, antiklerikale De Landsmansvriend gelanceerd.

Na de Belgische Revolutie

De grondwet die na de Belgische Revolutie Belgische Revolutie
De Belgische Revolutie is de naam van de opstand van 1830-1831 in de zuidelijke provincies van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden van koning Willem I. De opstand leidde tot de splits... Lees meer van 1830 werd goedgekeurd erkende diverse vrijheden die door de Verlichting en de Franse Revolutie waren gepropageerd. Ook de persvrijheid werd geïmplementeerd, weliswaar – zoals onder de voorgaande regimes - met behoud van het dagbladzegel.

Naast de Gazette van Gent en De Postryder ofte Gazette van Antwerpen verschenen na 1830 nog slechts drie andere kranten met een wat groter bereik die al tijdens het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden bestonden. Omdat de meerderheid van de potentiële lezers in de kleine steden en op het platteland het Frans niet beheerste, vormde zich daar een voedingsbodem voor Nederlandstalige plaatselijke kranten en weekbladen. Zij richtten zich in de eerste plaats op berichtgeving over de regio of de lokaliteit waar zij werden gemaakt en verspreid en bleven kwalitatief een stuk achter bij de veel professionelere Franstalige pers in België, waaruit zij overigens tal van berichten overnamen. De conclusie over hun betekenis voor de Vlaamse beweging die de Brugse historicus Romain van Eenoo een kwarteeuw geleden formuleerde in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse beweging (NEVB)
De opvolger van de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging zocht bij het verschijnen in 1998 expliciet afstand tot zijn voorganger door de verwetenschappelijking van het historisch onderzoek... Lees meer (NEVB) staat nog altijd overeind: ‘Ze smeedden dag na dag een soort algemene taal, ze fungeerden als een uniek communicatiemiddel voor het dagelijkse leven in Vlaanderen, ze verschaften informatie en zorgden vrijwel alleen voor de overdracht van kennis’.

Op 1 januari 1844 richtten drie Vlaamsgezinden - Jan de Laet De Laet, Jan Jacob
Antwerpenaar Jan J. de Laet (1815-1891) was een liberale en flamingantische letterkundige. Ook ijverde hij als Kamerlid van de Meetingpartij voor het stemmen van taalwetten. Lees meer , Domien Sleeckx Sleeckx, Domien
Domien Sleeckx (1818-1901) was op meerdere vlakken een pionier in de Vlaamse emancipatiestrijd, in het bijzonder in de vernederlandsing van het onderwijs. Lees meer en Jaak van de Velde Van de Velde, Jaak
Lees meer - Vlaemsch België Vlaemsch België
Lees meer op, het eerste algemeen dagblad voor de Vlaamse provincies sinds de Belgische Revolutie. De krant, die flamingantische katholieken en liberalen bij elkaar wilde brengen, tekende protest aan tegen de veralgemeende verfransing van het openbaar leven in de nieuwe Belgische staat. Redactionele meningsverschillen en financiële problemen, die zowel een gevolg waren van een te beperkt startkapitaal als van een ontoereikende verkoop, leidden ertoe dat het blad al eind november 1844 werd stopgezet. De helft van dat startkapitaal was aangeleverd door de Vlaamsgezinde, uit Waals-Brabant afkomstige Brusselse jurist, publicist en politicus Lucien Jottrand Jottrand, Lucien
Lucien Jottrand (1804-1877) was een progressieve, Vlaamsgezinde democraat. Hij ijverde voor het algemeen stemrecht, waarin volgens hem de sleutel voor een complete Waalse en Vlaamse geli... Lees meer , die ook de (periodieke) publicaties financierde van de radicale en Vlaamsgezinde democraat Jacob Kats Kats, Jacob
Jacob Kats (1804-1886) was een Vlaams meetingleider, journalist, satiricus en theatermaker. Geïnspireerd door een ‘vroegsocialistische’ levensvisie zette hij zich in voor het ontstaan van... Lees meer . Sleeckx en Van de Velde gaven in 1844-1845 de uitgesproken katholieke krant De Vlaemsche Belgen uit en van 1846 tot 1853 — samen met Pieter Ecrevisse Ecrevisse, Pieter
Pieter Ecrevisse (1804-1879) was een liberale onderwijzer, politicus, jurist en auteur. Lees meer , die had meegewerkt aan Vlaemsch België — het literair-culturele tijdschrift De Vlaemsche Stem De Vlaemsche Stem (1846-1853)
Lees meer , dat zich aldus de ondertitel ‘de bevordering van de Vlaemsche Zaak’ tot doel stelde.

Eveneens in 1844 richtte de tot journalist omgeschoolde voormalige geneeskundestudent Lodewijk Vleeschouwer Vleeschouwer, Lodewijk
Lodewijk Vleeschouwer (1810-1866) was medewerker aan tal van periodieken. Hij was lid van De Toekomst en van rederijkerskamer De Olijftak. In 1847 stichtte hij het satirisch weekblad De R... Lees meer samen met de uit de Nederlandse provincie Noord-Brabant afkomstige drukker-uitgever Johannes Petrus van Dieren Van Dieren, Johannes
Lees meer Het Handelsblad (van Antwerpen) Het Handelsblad (van Antwerpen)
Lees meer op, dat via diverse transformaties zou bestaan tot 1979. Het was bedoeld als een Vlaams en katholiek tegengewicht voor de Franstalige liberale kranten, die op dat moment in Antwerpen het meest werden gelezen. Onder de eveneens vanuit Noord-Brabant naar Antwerpen geëmigreerde August Snieders Snieders, August
Lees meer , die Vleeschouwer in 1847 opvolgde als hoofdredacteur, groeide het blad al snel uit tot een vaste waarde in het perslandschap van de havenstad. Tegelijk haalde de verdediging van de katholiciteit – in een tijd van toenemende ideologische polarisatie – meer en meer de overhand op de ondersteuning van de Vlaamse beweging. Dat fenomeen deed zich evenzeer voor in andere steden en ook in het liberale kamp prevaleerde het opkomen voor de eigen ideologie.

Na het Petitionnement Petitionnement
Lees meer van 1840, waarin het eisenprogramma van de beginnende Vlaamse beweging voor het eerst uitvoerig publiekelijk werd gecommuniceerd, maakten de Vlaamsgezinde kranten tijdens de volgende decennia de (geleidelijk verruimde) doelstellingen verder en breder bekend.

1848-1870: Pers als politieke Vlaamsgezinde stem

Om te voorkomen dat de Europese revolutiegolf van 1848, en met name de zogeheten Februarirevolutie in Frankrijk, naar België zou overslaan, deed de regering een aantal democratiserende toegevingen, zoals de verlaging van de kiescijns en de afschaffing van het dagbladzegel. Dat laatste zorgde ervoor dat heel wat perstitels hun publicatiefrequentie verhoogden en - door de verlaging van de verkoopprijs - meer abonnees aantrokken. Zo verscheen Het Handelsblad vanaf 28 juni 1848 dagelijks, slorpte het vervolgens een aantal gelijkgezinde bladen op en kon het uit het flamingantische milieu onder anderen De Laet, Sleeckx en Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer engageren als medewerkers.

Nog in Antwerpen werkten katholieke democraten en progressieve liberalen vanaf 1861-1862 onder impuls van onder meer De Laet en Jan van Rijswijck Van Rijswijck, Jan
De liberaal Jan van Rijswijck (1853-1906) was burgemeester van Antwerpen. Zijn inzet voor de rol van het Nederlands in de lokale politiek en het verenigingswezen alsook zijn volksgezinde ... Lees meer gedurende een decennium samen in de Nederduitsche Bond Nederduitsche Bond
De Nederduitsche Bond (1861-1914) was een Antwerpse kiesvereniging die flamingantische katholieken en liberalen verenigde. De Bond was een invloedrijke machtsfactor binnen de Meeting, voo... Lees meer , een Vlaamsgezinde drukkingsgroep binnen de nieuw opgerichte Meetingpartij Meetingpartij
De Meeting (1862-1914) was een Antwerpse politieke formatie die ontstond uit een coalitie van flaminganten, progressieve liberalen en katholieken. Ze liet zich kenmerken door een uitgespr... Lees meer , die in die jaren de politiek in de Scheldestad domineerde. Tot 1864, toen Van Rijswijck overstapte naar de Antwerpse liberale partijkrant De Koophandel De Koophandel
Het liberale Antwerpse dagblad De Koophandel was de spreekbuis van de Liberale Associatie. Het zag het Nederlands als belangrijk voor de verspreiding van de liberale en vrijzinnige ideeën... Lees meer - de belangrijkste concurrent van Het Handelsblad -, was het door hem geleide dagblad De Grondwet De Grondwet
Lees meer in Antwerpen de belangrijkste spreekbuis van het flamingantisme. De koerswijziging van Van Rijswijck kondigde de implosie aan van dit kortstondige en strategische flamingantische verbond. Vanaf het begin van de jaren 1870 was de Meetingpartij de facto de Antwerpse tak van de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer .

1870-1914: Doorbraak van de Vlaamse dagbladpers

Tijdens het laatste kwart van de 19de eeuw voltrok zich in België het begin van een proces van politieke democratisering, met achtereenvolgens een verlaging van de kiescijns voor de gemeente- en de provincieraadsverkiezingen (1871), de introductie van het systeem van bekwaamheidskiezers (1883) en de invoering van het algemeen meervoudig stemrecht (1893). Als gevolg daarvan gingen de maatschappelijke groepen die zich voordien buiten of aan de rand van de politieke besluitvorming bevonden - de lagere middengroepen, de (Vlaamsgezinde) kleine burgerij en de arbeiders(beweging) – zich (beter) organiseren. Aanvankelijk gebeurde dat alleen in de aanloop naar de verkiezingen, maar al spoedig werd een permanente werking ontwikkeld. Om het nieuwe kiespubliek te mobiliseren, werd onder andere de pers ingeschakeld.

Zo verscheen in Brussel vanaf 1885 het katholieke Het Nieuws van den Dag Het Nieuws van den Dag
Lees meer , dat met een laagdrempelige inhoud en een lage prijs vrijwel onmiddellijk succesvol was maar weinig aandacht besteedde aan de Vlaamse grieven. Datzelfde jaar startte Julius Hoste jr. Hoste, Julius (jr.)
Julius Hoste jr. (1884-1954) was een Vlaamsgezinde liberaal die actief was in de pers en de politiek. Hij behoort tot de kopstukken van de Vlaamse beweging. Lees meer , die er sinds 1869 het weekblad De Zweep De Zweep
Het liberale Brusselse weekblad De Zweep was tot de oprichting van de krant Het Laatste Nieuws in 1888 politiek georiënteerd en Vlaamsgezind, en evolueerde nadien tot een zuiver commercie... Lees meer uitgaf, in de hoofdstad met de populaire krant Het Laatste Nieuws Het Laatste Nieuws
Het Laatste Nieuws was een liberaal en Vlaamsgezind dagblad, waarvan het eerste nummer op 7 juni 1888 verscheen. In 2023 bestaat de krant nog steeds als een populair dagblad voor een bree... Lees meer , die zowel liberaal en antiklerikaal als Vlaamsgezind was. Van 1900 tot 1914 gaf Hoste sr. ook de meer intellectuele De Vlaamsche Gazet (van Brussel) De Vlaamsche Gazet (van Brussel)
Lees meer uit en in 1897 werd in Antwerpen begonnen met de uitgave van de eveneens liberale De Nieuwe Gazet De Nieuwe Gazet
De Nieuwe Gazet (1897-2022) was een liberaal dagblad dat ontstond op initiatief van Antwerps burgemeester Jan van Rijswijck. Na lange tijd de concurrent van Het Laatste Nieuws te zijn gew... Lees meer , de meer Vlaamsgezinde voortzetting van De Koophandel De Koophandel
Het liberale Antwerpse dagblad De Koophandel was de spreekbuis van de Liberale Associatie. Het zag het Nederlands als belangrijk voor de verspreiding van de liberale en vrijzinnige ideeën... Lees meer . De ambitieuze poging om onder de kop Het Vlaamsche Volk Het Vlaamsche Volk
Het Vlaamsche Volk (1894-1898) was een daensistisch dagblad gesticht in Brussel op initiatief van de Vlaamsche Katholieke Landsbond. Lees meer in Brussel een Vlaamsgezinde, katholieke en democratische krant ten behoeve van heel Vlaanderen uit de grond te stampen, duurde slechts vier jaar en strandde in 1898.

In Gent verschenen naast de in 1879 opgerichte De Gentenaar De Gentenaar
De Gentenaar is een Gentse katholieke krant die in 1879 werd opgericht door de priester Julien Verschueren. In de loop der jaren veranderde de krant enkele keren van eigenaar en fuseerde ... Lees meer , die zich vooral op de Oost-Vlaamse provinciehoofdstad zelf richtte, vanaf respectievelijk 1890 en 1891 nog twee andere katholieke kranten, De Landwacht, die vooral op het omliggende platteland was georiënteerd en Het Volk Het Volk
Lees meer , dat de standpunten van de christelijke arbeidersbeweging Christelijke arbeidersbeweging
In de christelijke arbeidersbeweging heeft steeds een uitgesproken belangstelling voor de Vlaamse kwestie bestaan. De groeiende invloed van deze beweging, in het kielzog van de democratis... Lees meer vertolkte. Een belangrijke motivatie om te beginnen met de uitgave van deze bladen, die vele tientallen jaren zouden blijven verschijnen, was de strijd tegen het socialisme, waarvan Gent in Vlaanderen het epicentrum was en waar op initiatief van Edward Anseele Anseele, Edward
Edward Anseele (1856-1938) was een Gents socialist en lag in 1885 mee aan de basis van de Belgische Werkliedenpartij. Hij was decennialang een van de tenoren van het socialisme in België.... Lees meer vanaf 1884 de socialistische krant Vooruit Vooruit (1884-1991)
Vooruit (1884-1991) was een Gents socialistisch dagblad waarin heel wat bijdragen verschenen van Vlaamse intellectuelen. In 1978 werd het blad een regionale editie van De Morgen, om in 19... Lees meer werd uitgegeven. De Vlaamse beweging vormde voor deze drie Gentse katholieke perstitels – net zoals voor Vooruit - geen prioriteit. De nog altijd bestaande, eveneens katholieke Gazet van Antwerpen Gazet van Antwerpen
De krant Gazet Van Antwerpen verschijnt sinds 1891 en betoonde van bij de start belangstelling voor de Vlaamse beweging. Aanvankelijk werd de Antwerpse Meetingpartij gesteund en later Fra... Lees meer besteedde van bij de oprichting in 1891 wel veel aandacht aan Vlaamsgezinde standpunten, evenementen en organisaties.

Tijdens het laatste decennium van de 19de eeuw brak in een aantal Vlaamse steden en landelijke regio’s het daensisme Daensistische beweging
Daensistische beweging is de verzamelnaam voor een geheel van feiten, opvattingen, organisaties, personen en strijdmiddelen die tijdens de late 19de en de vroege 20ste eeuw een onderdeel... Lees meer door, dat - als emancipatiebeweging van de katholieke middengroepen buiten de katholieke partij - Vlaamsgezindheid, democratisering en contestatie van sociale wantoestanden combineerde. De daensisten beschikten over een aantal eigen weekbladen, zoals De Werkman De Werkman
De Werkman was een daensistisch en later Vlaams-nationalistisch weekblad (1872-1935) dat aanvankelijk werd uitgegeven en geredigeerd door Pieter Daens, die er tevens de eigenaar van was.... Lees meer (Aalst) en De Volkseeuw De Volkseeuw (1910-1921)
De Volkseeuw was een daensistisch weekblad dat verscheen van 1910 tot 1914 en van 1919 tot 1921. Tot 1920 – toen hij zich uit de politiek terugtrok – was het de spreekbuis van Florimond F... Lees meer (Brugge).

Mede door het aannemen van de eerste taalwetten traden juristen vanaf het laatste kwart van de 19de eeuw meer en meer op de voorgrond van de Vlaamse beweging. In het kielzog van die wetgeving verschenen de eerste twee Nederlandstalige juridische periodieken. Het Vlaamsch Bestuur was een zogenaamd eenmanstijdschrift en stond onder leiding van de Hasseltse advocaat Adriaan de Corswarem De Corswarem, Adriaan
Adriaan de Corswarem (1849-1909) was een advocaat en katholiek politicus, die op lokaal en nationaal niveau actief was. Hij promootte als één van de eersten het Nederlands als administrat... Lees meer .. Na de dood van de Corswarem in 1909 fuseerde Het Vlaamsch Bestuur met het Tijdschrift der Gemeentebesturen dat sinds 1902 rechtspraak, wetgeving en bijdragen over thema’s als onderwijs, gemeentebestuur en militie publiceerde. Het Tijdschrift der Gemeentebesturen was het geesteskind van Karel Brants Brants, Karel
De jurist Karel Brants (1856-1934) zette zich in voor het gebruik van het Nederlands als rechts- en bestuurstaal in Vlaanderen. Lees meer , gemeentesecretaris van Etterbeek, jurist van opleiding en een overtuigd flamingant. Tot aan zijn dood had Brants een hand in zowat alle Vlaamse juridische periodieke publicaties. Hij was de stichter van het Bestuurlijk Tijdschrift voor Vlaamsch-België én het veel succesvollere Rechtskundig Tijdschrift voor Vlaamsch-België Rechtskundig Tijdschrift (voor Vlaamsch-België)
Het Rechtskundig Tijdschrift (voor Vlaamsch-België) (1897-1964) evolueerde van een gematigd Vlaamsgezind juridisch blad naar een apolitiek vakblad. Tijdens de Tweede Wereldoorlog sympathi... Lees meer . Beide reeksen openden met de leuze: ‘In Vlaanderen Vlaamsch!’. Brants schreef de openingseditorialen waarin hij het recht verbond met de Vlaamse volksaard.

In de jaren na de Gelijkheidswet Gelijkheidswet
De gelijkheidswet van 1898 stelde het Nederlands voor officiële publicaties gelijk aan het Frans. De wet werd vanuit de Vlaamse beweging breed ondersteund, en leidde, na de Waalse afwijzi... Lees meer van 1898 (waardoor de wetgeving voortaan gestemd, bekrachtigd en afgekondigd werd in het Frans én het Nederlands) maakte de Vlaamse beweging een fase van radicalisering door. Die was onder meer het gevolg van de inertie die het afdwingen van taalwetgeving in die periode tekende. De toegenomen flamingantische strijdvaardigheid vertaalde zich in een groeiend aantal periodieken die het Nederlands in Vlaanderen promootten. Net voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog beschikte bijna elke Vlaamse gemeente over een Nederlandstalig, meestal klerikaal blad. In de steden buiten de provincie Brabant ging het bergafwaarts met de Franse titels.

Tegelijk werden vanaf omstreeks 1900 in het flamingantisch katholiek intellectueel milieu ideeën en plannen ontwikkeld om een krant op de markt te brengen die zou fungeren als een breed informatie- en communicatieplatform voor de katholieke Vlaamse beweging. Dat leidde tot de oprichting van de weekbladen Hooger Leven Hooger Leven (1906-1914)
Het weekblad Hooger Leven was van 1906 tot 1914 een belangrijke spreekbuis van het katholieke flamingantisme. Lees meer (1906) en Ons Volk Ontwaakt Ons Volk
Ons Volk Ontwaakt begon in 1911 als Vlaamsgezind weekblad en evolueerde – vooral na de naamswijziging naar Ons Volk in 1932 – tot een katholiek gezinsmagazine. Lees meer (1911), die respectievelijk een meer intellectuele en een eerder volkse, populaire redactionele lijn volgden. In 1914 had een groep rond onder meer Arnold Hendrix Hendrix, Arnold
Arnold Jozef Hendrix (1866-1946) was een apotheker, ijverde voor de vernederlandsing van het onderwijs en was betrokken bij de oprichting van Ons Volk Ontwaakt en De Standaard. Lees meer , Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en Alfons van de Perre Van de Perre, Alfons
Lees meer voldoende financiële middelen en medewerkers bij elkaar gebracht om met een dagblad te starten, maar dat werd verhinderd door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer in augustus van dat jaar. Het eerste nummer van De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer zou bijgevolg pas verschijnen op 4 december 1918.

De Eerste Wereldoorlog

Na de inname van Antwerpen door de Duitse legers op 9 oktober 1914 werd de uitgave van Het Handelsblad Het Handelsblad (van Antwerpen)
Lees meer , Gazet van Antwerpen Gazet van Antwerpen
De krant Gazet Van Antwerpen verschijnt sinds 1891 en betoonde van bij de start belangstelling voor de Vlaamse beweging. Aanvankelijk werd de Antwerpse Meetingpartij gesteund en later Fra... Lees meer en De Nieuwe Gazet De Nieuwe Gazet
De Nieuwe Gazet (1897-2022) was een liberaal dagblad dat ontstond op initiatief van Antwerps burgemeester Jan van Rijswijck. Na lange tijd de concurrent van Het Laatste Nieuws te zijn gew... Lees meer hervat, respectievelijk op 3 en 5 november en op 1 december. In Gent verschenen, nadat de stad was bezet door de Duitse troepen, Het Volk Het Volk
Lees meer en Vooruit Vooruit (1884-1991)
Vooruit (1884-1991) was een Gents socialistisch dagblad waarin heel wat bijdragen verschenen van Vlaamse intellectuelen. In 1978 werd het blad een regionale editie van De Morgen, om in 19... Lees meer opnieuw vanaf 28 oktober en De Gentenaar De Gentenaar
De Gentenaar is een Gentse katholieke krant die in 1879 werd opgericht door de priester Julien Verschueren. In de loop der jaren veranderde de krant enkele keren van eigenaar en fuseerde ... Lees meer , De Landwacht en de Gazette van Gent Gazette van Gent
De Gazette van Gent was een Gents dagblad dat vermoedelijk op 1 januari 1667 werd opgericht onder de naam Ghendtsche Post-Tydingen. De krant verscheen, met verschillende onderbrekingen en... Lees meer met ingang van 30 oktober. Laatstgenoemd blad kreeg in 1917 een verschijningsverbod opgelegd. De Antwerpse dagbladen zetten hun publicatie na problemen met de censuur in juni 1915 collectief stop, en dat bleef zo tot de Wapenstilstand. De vooroorlogse Brusselse kranten, zowel de Nederlands- als de Franstalige, verschenen niet tijdens de oorlogsjaren.

De Duitse inval in België op 4 augustus 1914 bracht een grote vluchtelingenstroom op gang, vooral naar Nederland en Groot-Brittannië, waar de Belgische emigranten eigen bladen stichtten. Zo verscheen in Londen het katholieke en loyaal-Belgische De Stem uit België De Stem uit België
De Stem uit België (1914-1919) was een Vlaams exilblad dat tijdens de Eerste Wereldoorlog werd uitgegeven vanuit Londen onder leiding van Floris Prims. Het weekblad was katholiek en Vlaam... Lees meer . Het in Amsterdam verschijnende De Vlaamsche Stem De Vlaamsche Stem (1915-1916)
De Vlaamsche Stem (1915-1916) was een Vlaamsgezind dagblad dat in Nederland verscheen en na een tijd in Duitse handen overging. De koerswijziging die het dagblad als gevolg daarvan onderg... Lees meer steunde — nadat het met Duitse steun was opgekocht door de Nederlandse Groot-Nederlander Frederik C. Gerretson Gerretson, Frederik C.
Frederik Carel Gerretson (1884–1958) was een Nederlandse historicus, zakenman en politicus, die vanuit zijn Groot-Nederlandse overtuiging het Vlaams-nationalisme trachtte te beïnvloeden.... Lees meer — het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer . De bij dit blad betrokken flaminganten die collaboratie met Duitsland afwezen en trouw bleven aan België, richtten als reactie in Den Haag onder de leiding van Frans van Cauwelaert en Julius Hoste jr. Vrij België Vrij België
Vrij België was een weekblad van de Belgisch loyale flamingantische vluchtelingenpers, uitgegeven in Den Haag (1915-1918), onder hoofdredactie van de katholiek Frans van Cauwelaert en de ... Lees meer op. Via dat weekblad maakten zij hun zogeheten Minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer bekend, dat uitgroeide tot de grondslag voor de taalwetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer en andere wettelijke maatregelen die tijdens het interbellum de vernederlandsing van het openbaar leven in Vlaanderen vorm gaven.

De Duitse bezetter zag in dat de communautaire kwestie in zijn voordeel kon spelen en ontplooide de zogenaamde Flamenpolitik Flamenpolitik
Met het begrip ‘Flamenpolitik’ wordt verwezen naar de politiek die de Duitse bezetter voerde ten aanzien van de Vlaamse beweging tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Sommige aute... Lees meer , waarbij hij via het inwilligen van flamingantische eisen België probeerden te ontwrichten. Een onderdeel van deze strategie was de financiële ondersteuning van diverse Vlaamse kranten die samenwerking met Duitsland propageerden. Deze pers werd de spreekbuis voor zogeheten activisten, Vlaamsgezinden die bereid waren tot collaboratie. De meest opmerkelijke periodieken waren De Vlaamsche Post De Vlaamsche Post
Lees meer , waarvan de redactie en het beheer waren gevestigd in Gent, de Gazet van Brussel De Gazet van Brussel
Het weekblad De Gazet Van Brussel (1903-1912) was het orgaan van de Brusselse socialisten, dat onder impuls van Camille Huysmans en Edmond Doms Vlaamsgezinde standpunten innam, zoals de v... Lees meer en Het Vlaamsche Nieuws Het Vlaamsche Nieuws
Het Vlaamsche Nieuws was een Antwerps Duits-activistisch persorgaan, dat eerst onder de naam Vlaamsche Gazet – Het Laatste Nieuws verscheen. Het werd het belangrijkste activistische perso... Lees meer en De Eendracht De Eendracht
De Eendracht was een activistisch weekblad dat van september 1916 tot oktober 1918 werd uitgegeven door een redactie die banden had met het Katholieke Oud-Hoogstudentenverbond en de Bond ... Lees meer , twee Antwerpse titels. Het activisme werd ook gepropageerd door twee in Nederland verschijnende, nauw met elkaar verwante Groot-Nederlandse en pro-Duitse maandbladen, Dietsche Stemmen Dietsche Stemmen
Dietsche Stemmen was een Groot-Nederlands georiënteerd tijdschrift (1915-1918) dat het activisme steunde, een zelfstandig Vlaanderen nastreefde en Nederlandse ‘stamgenoten’ voor dit prog... Lees meer en De Toorts De Toorts
De Toorts verscheen tussen 1916 en 1921 en werd uitgegeven in Utrecht. De ondertitel van het tijdschrift luidde: Staat- en Letterkundig weekblad voor Holland, Vlaanderen en Zuid-Afrika on... Lees meer . Het Centraal Vlaamsch Propagandabureau Centraal Vlaamsch Propagandabureau
Het in Brussel gevestigde Centraal Vlaamsch Propagandabureau was tijdens de Eerste Wereldoorlog het centrum en het secretariaat van de activistische propaganda vanwege de Raad van Vlaande... Lees meer werd opgericht met de bedoeling de communicatie van en over de activistische instellingen, organisaties en acties te coördineren en te stroomlijnen.

Achter het IJzerfront IJzerfront
Lees meer waren in verband met de Vlaamse beweging vooral de Vlaams-katholieke en loyaal-Belgische De Belgische Standaard De Belgische Standaard
Lees meer en Ons Vaderland Ons Vaderland (1914-1922)
Lees meer (1914-1922) van belang. Zij werden allebei opgezet met de bedoeling een tegengewicht te bieden tegen de overwegend Franstalige pers achter de frontlinies en in de omgeving van de Belgische regering in ballingschap in Saint-Adresse bij Le Havre. Hoewel aanvankelijk nogal wat personen meewerkten aan zowel de ene als de andere krant en later door Ons Vaderland meermaals pogingen werden ondernomen om te fusioneren, hield De Belgische Standaard de boot af. Het blad, dat Vlaamsgezinde actie in principe afwees zolang de krijgsverrichtingen duurden, kwam op die manier scherp tegenover Ons Vaderland te staan, dat zich naarmate de oorlog vorderde ontpopte als de spreekbuis van de radicaliserende Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer en na de Wapenstilstand van de Vlaams-nationalistische Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer die eruit resulteerde. De tweespalt die zich tijdens de Eerste Wereldoorlog manifesteerde in de Vlaamse beweging werd gereflecteerd in de sterk uiteenlopende positionering van beide persprojecten.

Het interbellum

Onmiddellijk na het einde van de oorlog werd De Standaard gelanceerd, die zich al snel ontwikkelde tot de door de katholieke Vlaamsgezinde intelligentsia meest gelezen krant. De redactionele lijn werd aanvankelijk bepaald door Frans van Cauwelaert, de politieke leider van het katholieke flamingantisme en voorzitter van de Katholieke Vlaamsche Kamergroep Katholieke Vlaamsche Kamergroep
Lees meer . Het blad was in het medialandschap de belangrijkste steunpilaar en propagandist van diens Minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer . Aan het eind van de jaren 1920 werd Van Cauwelaert opzij gezet door Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer , een uitermate kapitaalkrachtige Leuvense hoogleraar en volksvertegenwoordiger namens de katholieke partij, die flirtte met het opkomende politieke Vlaams-nationalisme en aan de basis lag van een aantal politiek-strategische koerswendingen van de krant. Sap verweet Van Cauwelaert dat hij het Minimumprogramma niet radicaal genoeg had nagestreefd en te veel aan compromissenpolitiek had gedaan. Hij schrok er evenmin voor terug om oppositie te voeren tegen door katholieke partijgenoten geleide regeringen, onder meer over het uitblijven van een oplossing van de taalkwestie. Daarbij zette hij De Standaard in als politiek instrument. De radicale Vlaamsgezinde toon van de krant werd in de jaren 1930 verzekerd door onder anderen de hoofdredacteur Jan Boon Boon, Jan
Jan Boon (1898-1960) was tijdens de Eerste Wereldoorlog betrokken bij het activisme. Later was hij hoofdredacteur van De Standaard. Van 1939 tot aan zijn overlijden had hij de leiding van... Lees meer , die een activistisch verleden had en later directeur van de Vlaamse omroep zou worden, en politiek commentator Leo Vindevogel Vindevogel, Leo
Leo Vindevogel (1888-1945) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die tijdens de bezetting oorlogsburgemeester van Ronse was en daarvoor na de oorlog ter dood veroordeeld werd. Zijn... Lees meer , wiens flamingantisme dicht tegen het Vlaams-nationalisme aanleunde. Sap evolueerde ondertussen steeds meer naar een rechts-conservatief standpunt, waarbij hij lijnrecht tegenover de regering van de katholieke politicus Paul van Zeeland Van Zeeland, Paul
Toen hoogleraar en bankier Paul van Zeeland (1893-1973) tussen 1935 en 1937 aan het hoofd stond van de Belgische regering, werden onder andere de taalwet in rechtszaken en een amnestiewet... Lees meer kwam te staan en, bijgestaan door Vindevogel, een lans brak voor een exclusief rechtse regering.

Van september 1937 tot mei 1939 werd de krant De Courant De Courant
De Courant was een katholieke Vlaamse krant die tussen 19 september 1937 en 10 mei 1939 in Brussel werd uitgegeven door de samenwerkende vennootschap De Beiaard. Lees meer uitgegeven, een mislukte poging om Sap de wind uit de zeilen te nemen. In 1935 was vanuit dezelfde intentie al het weekblad Elckerlyc Elckerlyc
Elckerlyc (1935-1939) was een katholiek Vlaamsgezind weekblad dat werd opgericht door een groep rond de katholieke en flamingantische politicus Frans van Cauwelaert. Het verdedigde het mi... Lees meer opgericht. Beide bladen vertegenwoordigden de door Van Cauwelaert voorgestane politieke keuze om via taalwetgeving en culturele autonomie Vlaanderen en de Nederlandssprekenden binnen een unitaire Belgische staatsconstructie gelijkberechtiging te bezorgen. Elckerlyc en De Courant wezen het federalisme compleet af. De omvorming van de Belgische staat in die zin werd daarentegen sterk gepropageerd door het weekblad Nieuw Vlaanderen Nieuw Vlaanderen (1934-1944)
Nieuw Vlaanderen (1934-1944) had als uitgangspunt de eentaligheid van Vlaanderen. Door zijn federalistische stellingname midden jaren 1930 was het blad radicaler dan de katholieke partij ... Lees meer (1934-1944), dat daarbij aansluitend – afgezien van het Vlaams-nationalistische milieu – de architect en de meest prominente pleitbezorger was van een zogeheten Concentratie Vlaamsche Concentratie
Vlaamsche Concentratie (1935-±1940) was de naam voor de idee en de beweging die streefde naar de hergroepering van alle katholieke Vlamingen. Lees meer van alle rechtse en katholieke politiekmaatschappelijke krachten in Vlaanderen.

Inmiddels verzorgde Radio Belgique vanaf 1923 als eerste in België radio-uitzendingen. Nadat dat initiatief financieel op de klippen was gelopen, werd zeven jaar later door de Belgische overheid het Nationaal Instituut voor Radio-Omroep opgericht, dat zowel een Frans- als een Nederlandstalig aanbod bracht. Een andere vernieuwing uit het interbellum waren de op de Amerikaanse voorbeelden geïnspireerde, populaire en soms populistische tabloidbladen zoals het succesvolle De Dag De Dag
Lees meer , waarin gewezen activisten zoals Mark E. Tralbaut Tralbaut, Mark
Mark Edo Tralbaut (1902-1976), operazanger en Van Gogh-kenner, vond als adolescent aansluiting bij het radicaal-links geïnspireerde activisme van De Goedendag en Lode Craeybeckx. Na de oo... Lees meer , Firmin Mortier Mortier, Firmin
Antwerpenaar Firmin Mortier (1899-1972) was tijdens WOI betrokken bij het activisme. Daarna militeerde hij in de Frontpartij en de BWP. Na WOII was hij directeur van de Koninklijke Neder... Lees meer en Hendrik Tanrez Tanrez, Hendrik
Hendrik Tanrez (1894-1963) was tijdens WOI betrokken bij het activisme in Brussel. Daarna was hij actief in de Frontpartij, nog later in de collaboratie en in de Vlaamse Concentratie. ... Lees meer en een jongere generatie Vlaams-nationalisten zoals Jan Nuyts Nuyts, Jan
Jan Nuyts (1920-2002) was actief in verschillende Vlaams-nationalistische jeugdverenigingen en werkte als journalist en bediende. Hij is vooral bekend als tweede hoofdredacteur van ’t Pal... Lees meer (latere hoofdredacteur van het na de Tweede oorlog opgerichte 't Pallieterke 't Pallieterke
’t Pallieterke (1945-…) is een Vlaams-nationalistisch weekblad, dat aanvankelijk uiterst-rechts georiënteerd was en overwegend satirische bijdragen publiceerde, maar dat de afgelopen dece... Lees meer ) de dienst uitmaakten. De Dag wendde sensatietechnieken uit de Amerikaanse tabloidpers aan om het Belgische establishment en de ‘fransdolle haute finance’ de wacht aan te zeggen. Ook lifestyle- en/of gezinsbladen, die – behalve op tekst – ook sterk inzetten op illustraties, verwierven een vaste plaats in het perslandschap, zoals het bij Het Laatste Nieuws aanleunende het Rijk der Vrouw (vanaf 1932) en het met Gazet van Antwerpen verbonden Zondagsvriend (vanaf 1929). De naamswijziging van het weekblad Ons Volk Ontwaakt tot Ons Volk in 1932 vormde de aanzet tot een koerswijziging in dezelfde zin.

Evenzeer illustratief voor de verbreding en diversifiëring van het leespubliek was dat de persgroep rond De Standaard vanaf 1929 het op een breed publiek gerichte Het Nieuwsblad uitgaf. Een andere exponent van deze ontwikkeling was de in 1912 gestichte sportkrant Sportwereld Sportwereld
Sportwereld was een sportkrant, opgericht in 1912, die aanvankelijk vooral focuste op de wielersport en een gematigd flamingantische toon aansloeg. Vandaag verschijnt Sportwereld als spor... Lees meer , die onder impuls van Karel van Wijnendale Steyaert, Karel
Karel Steyaert (1882-1961) was een Vlaamsgezind sportjournalist, die onder meer hoofdredacteur was bij Sportwereld. Lees meer (pseudoniem van Karel Steyaert) tijdens het eerste decennium na de Eerste Wereldoorlog uitgroeide tot een verkoopsucces en die de andere dagbladen ertoe aanzette om eveneens sportrubrieken op te starten. Daardoor nam echter de populariteit af van Sportwereld, dat in 1939 werd overgenomen door De Standaard-Het Nieuwsblad. Tegenover het ‘verhitte’ nationalisme van De Dag en het radicale flamingantisme van De Standaard stonden Karel van Wijnendales opzwepende sport Sport
Sport en Vlaamse beweging raakten in de loop van de 19de en 20ste eeuw steeds meer met elkaar verstrengeld. Niet alleen drukten de taalkwestie en de communautaire problematiek hun stempel... Lees meer journalistiek en het succes van Sportwereld voor een andere, ‘banale’ vorm van Vlaamse natieconstructie die – parallel aan de doorbraak van de moderne massacultuur – in het interbellum aan belang won.

Uit de fusie van vijf regionale katholieke weekbladen ontstond in 1933 de nogal altijd bestaande en in de gelijknamige provincie leidinggevende krant Het Belang van Limburg Het Belang van Limburg
De krant Het Belang van Limburg ontstond in 1933 door de fusie van een aantal regionale Limburgse perstitels. Het blad vertoonde gedurende meer dan een halve eeuw een duidelijk katholieke... Lees meer . In Antwerpen kende de in 1914 opgerichte De Volksgazet Volksgazet
Volksgazet (1914-1978) was een Antwerps socialistisch dagblad, gesticht door Camille Huysmans en Willem Eekelers, dat regelmatig Vlaamsgezinde standpunten innam. Lees meer , de socialistische partijkrant voor de stad en de ruime omgeving, een grote verspreiding. Tijdens het interbellum steunde het blad, vooral onder impuls van Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer , het eisenpakket van de niet-nationalistische Vlaamse beweging (die zich beperkte tot het streven naar culturele autonomie). Van 1921 tot 1928 verscheen in Brussel de krant De Tijd De Tijd
Lees meer , die werd gefinancierd door de christelijke arbeidersbeweging en waarvan de katholieke Vlaamsgezinde schrijver en journalist Filip de Pillecyn De Pillecyn, Filip
Filip De Pillecyn (1891-1962) was schrijver en journalist. Hij was actief in de Frontbeweging, werkte voor De Standaard en De Tijd en stichtte het satirisch weekblad Pallieter. Tijdens de... Lees meer hoofdredacteur was van 1922 tot 1925. In 1928 werd De Tijd overgenomen door Het Volk.

In Antwerpen verscheen vanaf 1919 het liberaal georiënteerde dagblad De Schelde De Schelde (1919-1936)
Lees meer , dat in de loop van de jaren evolueerde naar het Vlaams-nationalisme. Oud-activist Herman Vos Vos, Herman
Herman Vos (1889-1952) engageerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog in het activisme. Vanaf 1925 was hij parlementslid voor de Frontpartij. Toen het Vlaams-nationalisme zich in de jaren... Lees meer , die in 1925 namens de Frontpartij was verkozen tot volksvertegenwoordiger en die voordien het weekblad De Ploeg De Ploeg
Weekblad De Ploeg (1921-1925) was het orgaan van het Vlaamsche Front Antwerpen. Hoofdredacteur was Herman Vos. Lees meer van de Antwerpse fronters had geleid, was er hoofdredacteur van tot hij eind 1933 overstapte naar de socialistische Belgische Werkliedenpartij Belgische Werkliedenpartij
Lees meer (BWP). De aanleiding daartoe was de oprichting kort voordien van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV), dat vrijwel alle regionale Vlaams-nationalistische partijtjes samenbracht in één op fascistische leest geschoeide, autoritair geleide en georganiseerde politieke structuur. Ook de ermee verbonden (week)bladen werden gestroomlijnd en vanaf 15 november 1933 beschikte het VNV met Volk en Staat Volk en Staat
Volk en staat (15 november 1936 - 3 september 1944) was een Vlaams-nationalistisch dagblad en orgaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Het blad verscheen als opvolger van De Schelde (1... Lees meer over een partijkrant.

De Tweede Wereldoorlog

In de week na de Duitse inval in België op 19 mei 1940 zetten alle Belgische kranten hun publicatie stop. Nadat beslag was gelegd op hun infrastructuur, verschenen de meeste bladen kort daarna opnieuw, uiteraard onder controle van de bezettingsautoriteit. In tegenstelling tot de Eerste Wereldoorlog zette het Nieuwe Orde-regime onmiddellijk cultuurpolitieke lijnen uit, die de berichtgeving stroomlijnden. De persafdeling van de Propagandaabteilung besliste welke bladen mochten verschijnen, oefende censuur uit, formuleerde dwingende redactionele en beheersmatige richtlijnen, niet het minst inzake de aanstelling of het ontslag van journalisten. In principe mochten ook geen nieuwe titels worden opgestart. Als een onderdeel van de Flamenpolitik legde de Duitse bezetter aan Franstalige perstitels in Vlaanderen, zoals La Flandre Libérale La Flandre Libérale (1874-1974)
La Flandre Libérale werd in 1874 opgericht als spreekbuis van de progressieve Gentse liberalen die steun verleenden aan een (gedeeltelijke) vernederlandsing van de samenleving. De krant v... Lees meer (Gent) en La Métropole La Métropole
La Métropole was een Franstalig conservatief katholiek dagblad (1894-1974) dat werd uitgegeven in Antwerpen. Het vertolkte de stem van de katholieke Franstalige elite in Vlaanderen en ver... Lees meer (Antwerpen), een verschijningsverbod op.

Vanaf 23 mei 1940 verscheen De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer weer, weliswaar onder de titel Het Algemeen Nieuws Het Algemeen Nieuws
Lees meer . Wat later werden ook de meeste andere meer of minder breed verspreide bladen heropgestart, zoals De Gentenaar De Gentenaar
De Gentenaar is een Gentse katholieke krant die in 1879 werd opgericht door de priester Julien Verschueren. In de loop der jaren veranderde de krant enkele keren van eigenaar en fuseerde ... Lees meer , De Landwacht, Het Volk, Vooruit, Het Laatste Nieuws Het Laatste Nieuws
Het Laatste Nieuws was een liberaal en Vlaamsgezind dagblad, waarvan het eerste nummer op 7 juni 1888 verscheen. In 2023 bestaat de krant nog steeds als een populair dagblad voor een bree... Lees meer , Het Nieuws van den Dag Het Nieuws van den Dag
Lees meer en De Dag De Dag
Lees meer . Een aantal van deze kranten, die - weliswaar in verschillende constellaties – uiteraard onder Duitse supervisie verschenen, kregen in de loop van de oorlog echter een publicatieverbod opgelegd. Gazet van Antwerpen Gazet van Antwerpen
De krant Gazet Van Antwerpen verschijnt sinds 1891 en betoonde van bij de start belangstelling voor de Vlaamse beweging. Aanvankelijk werd de Antwerpse Meetingpartij gesteund en later Fra... Lees meer , dat gelieerd was aan een internationaal, tegen het nationaalsocialisme gekant katholiek netwerk, had begin 1940 al beslist om de persen van de krant onklaar te maken in geval van een Duitse invasie (wat het later dat jaar ook deed). De voorzitter van de Raad van Bestuur, Josef de Hasque, directeur Alfred Somville en hoofdredacteur Louis Kiebooms Kiebooms, Louis
Louis Kiebooms (1903-1992) was een journalist en politicus. Hij was hoofdredacteur van de Gazet van Antwerpen, kamerlid voor de Christelijke Volkspartij en burgemeester van Wilrijk. Hij w... Lees meer werden gearresteerd en naar Duitsland gedeporteerd. Kiebooms bracht het grootste deel van de oorlog door als politiek gevangene in het concentratiekamp van Sachsenhausen.

Het VNV, dat al snel voluit in de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer stapte, bleef zijn partijkrant Volk en Staat Volk en Staat
Volk en staat (15 november 1936 - 3 september 1944) was een Vlaams-nationalistisch dagblad en orgaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Het blad verscheen als opvolger van De Schelde (1... Lees meer uitgeven, naast een aantal andere bladen. De eveneens collaborerende Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap (DeVlag), die met het VNV een opbodpolitiek voerde om de gunst van de bezetter, droeg zijn Groot-Germaanse en nationaalsocialistische ideologie uit via de nieuw opgerichte kranten De Gazet De Gazet
Lees meer en Het Vlaamsche Land Het Vlaamsche Land (1941-1944)
Lees meer , het weekblad Balming Balming
Het weekblad Balming werd van 1943 tot 1945 gepubliceerd door de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap. Het was gericht op leden en het grote publiek en vertolkte de standpunten van de DeV... Lees meer en het maandblad De Vlag De Vlag
De Vlag (1936-1938; 1940-1944) was het maandblad van de gelijknamige Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap (DeVlag). Lees meer . Ook aan deze bladen werden echter beperkingen opgelegd, en onder meer over Groot-Nederland mocht niet meer worden bericht. Naarmate de oorlog vorderde en de krijgskansen keerden ten nadele van nazi-Duitsland, kromp de bewegingsruimte van de pers nog verder in.

De clandestiene pers bekritiseerde ondertussen het nationaalsocialistische bezettingsregime en informeerde lezers over de (militaire) evolutie van de oorlog. Hoewel de Vlaamse beweging in het algemeen niet sterk vertegenwoordigd was in het verzet Verzet
Het georganiseerde verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Vlaamse provincies was doorgaans altijd Belgisch verzet: zowel op het vlak van de ideologische oriëntatie, de motieven en he... Lees meer , maten sluikbladen zoals het socialistische De Werker De Werker
De Werker was een Antwerps socialistisch weekblad, dat werd opgericht in 1868 en in 1914 opging in Volksgazet. Lees meer en het communistische De Roode Vaan De Rode Vaan
Lees meer zich af en toe een Vlaamsgezinde toon aan. Flamingantische sentimenten waren daarbij steevast in vanzelfsprekende harmonie met Belgische vaderlandsliefde. Dat gold ook voor het katholieke De Vrijschutter De Vrijschutter (1941-1944)
De Vrijschutter was een Vlaamsgezind sluikblad, dat verscheen van 1915 tot 1918 en van 1941 tot 1944 in de regio Halle. Lees meer , dat al tijdens de Eerste Wereldoorlog geprotesteerd had tegen de bezetter en de activisten en dat zich van alle verzetsbladen het sterkst associeerde met de ‘Vlaamse zaak’.

Na de Tweede Wereldoorlog

Na de oorlog werd de collaboratie door de justitie bestraft. Tegen de vooroorlogse kranten die tijdens de bezetting waren blijven verschijnen, werden gerechtelijke onderzoeken opgestart, maar de meeste konden na kortere of langere tijd weer worden opgestart. Gazet van Antwerpen, dat tussen 1940 en 1944 niet verscheen, kon vrijwel onmiddellijk na de bevrijding weer worden uitgebracht. Kiebooms bleef hoofdredacteur en liet de krant, zoals voor de oorlog, een katholieke en Vlaamsgezinde (maar niet Vlaams-nationalistische) koers varen. Als slachtoffer van het naziregime zette hij zijn oorlogsverleden daarbij niet in om de collaboratie aan de kaak te stellen, maar net om met onaantastbaar moreel gezag voor amnestie Amnestie
Lees meer te pleiten.

Terwijl de Vlaamse beweging na de Tweede Wereldoorlog op apegapen lag en niet tot ‘serieuze’ actievoering in staat was, boden satirische bladen een kanaal voor Vlaamsgezinden die hun politieke onvrede wilden ventileren. Het weekblad Rommelpot Rommelpot
Lees meer zag de repressie Repressie
Lees meer als een bewuste en georkestreerde bestraffing van Vlaamsgezinden en propageerde het Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer ideaal. Bruno de Winter De Winter, Bruno
Lees meer , journalist bij de Antwerpse krant Het Handelsblad, richtte vrijwel onmiddellijk na de oorlog ’t Pallieterke 't Pallieterke
’t Pallieterke (1945-…) is een Vlaams-nationalistisch weekblad, dat aanvankelijk uiterst-rechts georiënteerd was en overwegend satirische bijdragen publiceerde, maar dat de afgelopen dece... Lees meer op. Ook dit weekblad roerde de trom van de ‘anti-Vlaamse’ repressie. Het tendeerde naar radicaal-rechts, wantrouwde het parlementaire systeem en verguisde het communisme. Christelijke waarden speelden daarbij een minstens zo belangrijke rol als flamingantische opvattingen. Nadat De Winter in 1955 overleed en Jan Nuyts Nuyts, Jan
Jan Nuyts (1920-2002) was actief in verschillende Vlaams-nationalistische jeugdverenigingen en werkte als journalist en bediende. Hij is vooral bekend als tweede hoofdredacteur van ’t Pal... Lees meer het hoofdredacteurschap overnam, sloeg ’t Pallieterke steeds vaker een resoluut Vlaams-nationalistische, bijwijlen separatistische toon aan. De bijtende humor van het begin week nu voor politieke ernst. De traditionele partijen moesten het daarbij in de regel ontgelden. Alleen de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer (VU) kon in ’t Pallieterke op goedkeurende belangstelling rekenen, zolang de partij voldoende aan een radicaal en traditionalistisch verwachtingspatroon beantwoordde. Toen de VU gaandeweg verruimd werd (met progressieve stemmen), nam het wantrouwen van de commentatoren toe. Als ophefmakend blad fungeerde ’t Pallieterke als platform voor radicaal Vlaamsgezinde publicisten. Hoewel uiteenlopende politiek-ideologische profielen voor het weekblad schreven, ging het in belangrijke mate om uitgesproken rechts georiënteerde auteurs zoals Karel Dillen Dillen, Karel
Karel Dillen (1925-2007) was, na een aanloop als radicaal Vlaams-nationalistisch spreker en publicist, de oprichter en eerste volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok. Hij zetelde in de... Lees meer (latere oprichter van het Vlaams Blok) en de gewezen VNV’er Arthur de Bruyne De Bruyne, Arthur
Arthur de Bruyne (1912-1992) was een Vlaams-nationalistisch geëngageerde kroniekschrijver en historicus van de Vlaamse beweging, die met zijn vele publicaties in belangrijke mate bijdroeg... Lees meer , wiens historische bijdragen de apologetische mythe van de Vlaams-nationalistische collaboratie verder onderbouwden.

De Standaard, die tussen 1940 en 1944 was verschenen onder de titel Het Algemeen Nieuws Het Algemeen Nieuws
Lees meer , werd onder sekwester geplaatst. De Vlaamse industriëlen Tony Herbert Herbert, Tony
Tony Herbert (1902-1959) was een aanvankelijk radicaal Vlaams-nationalistische en vanaf medio jaren 1930 Belgischgezinde ingenieur en textielindustrieel met autoritaire opvattingen. Hij ... Lees meer en Léon Bekaert Bekaert, Léon
Lees meer sloten een akkoord met de eigenaars om tijdelijk gebruik te maken van hun infrastructuur. Bekaert en Herbert startten met De Nieuwe Standaard, die onder meer moest fungeren als vehikel voor hun politieke ambities binnen de eind december 1945 als opvolger van de katholieke partij opgerichte Christelijke Volkspartij. In de ogen van het lezerspubliek van De Standaard maakte de nieuwe perstitel de belangen van Vlaanderen en de Vlamingen al te zeer ondergeschikt aan die van België. Dat leidde ertoe dat de vroegere eigenaars in 1946 het sekwester afkochten en opnieuw begonnen met De Standaard volgens het vroegere patroon: katholiek en Vlaamsgezind. De Nieuwe Standaard vervelde tot De Nieuwe Gids De Nieuwe Gids
De Nieuwe Gids was een katholieke krant (voor de middengroepen), die verscheen van 1947 tot 1995. Lees meer , die eveneens in mei 1947 begon te verschijnen.

Het hoofdredacteurschap van De Standaard kwam in handen van Saps schoonzoon Albert de Smaele De Smaele, Albert
Albert de Smaele (1921-2009), schoonzoon van wijlen Gustaaf Sap, kwam in 1947 aan het hoofd te staan van de NV De Standaard. Onder zijn leiding, tot in 1976, groeide de Standaardgroep uit... Lees meer , die als directeur van de NV De Standaard tevens verantwoordelijk was voor de publicatie van Het Nieuwsblad. Hoewel De Smaele door het ‘ zwarte Zwarten
‘Zwarten’ is de term die tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in de volksmond werd gebruikt om collaborateurs aan te duiden. Dat had vooral te maken met de zwarte kleur van hun uniformen.... Lees meer ’ imago dat zijn krant aankleefde voor een lastige opdracht stond, slaagde hij erin De Standaard een nieuw elan te geven. Dat deed hij onder meer door moderne managementtechnieken in zijn bedrijf te introduceren, verschillende kranten over te nemen (Het Handelsblad, Het Nieuws van den Dag, De Gentenaar-De Landwacht) en vennootschappen op te richten. Als hoofdredacteur wist De Smaele zich bovendien te omringen met een groep getalenteerde, doorgaans uitgesproken Vlaamsgezinde medewerkers, zoals de journalisten Gaston Durnez Durnez, Gaston
Lees meer en Louis de Lentdecker De Lentdecker, Louis
Louis de Lentdecker (1924-1999) was tijdens de Tweede Wereldoorlog actief in het gewapend verzet, maar toonde als rechtbankverslaggever ten tijde van de processen tegen collaborateurs beg... Lees meer , die voorheen respectievelijk voor De Nieuwe Gids en Het Volk schreven. Manu Ruys Ruys, Manu
Manu Ruys (1924-2017) was een Vlaamsgezind journalist en publicist, die van 1975 tot 1989 als politiek hoofdredacteur van De Standaard fungeerde. Ruys gold als een invloedrijk commentator... Lees meer , een Vlaamsgezinde katholiek die decennialang als editorialist en journalist binnenlandse politiek fungeerde, was een veelgelezen commentator, naar wiens oordeel ook door politici werd uitgekeken. De Standaard vertolkte de strijdpunten van de naoorlogse Vlaamse beweging – van socio-economische kwesties over federalisme tot amnestie – en berichtte sympathiserend over de IJzerbedevaarten IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer en de Marsen op Brussel Marsen op Brussel
De Mars(en) op Brussel waren twee flamingantische massabetogingen die in Brussel op 22 oktober 1961 en 14 oktober 1962 werden georganiseerd. Lees meer , maar kantte zich tegen het politieke Vlaams-nationalisme en de VU. Na de Schoolstrijd (1954-1958) onderhield de krant steeds intensievere contacten met de Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP), dit vooral onder impuls van De Smaele, die zijn invloed op het politieke bestel wilde vergroten.

Tekenend voor het fervent flamingantische karakter van de krant was dat ook niet-katholieken met een Vlaamsgezinde overtuiging er een prominente rol konden spelen. Twee vrijzinnige historici leidden van de jaren 1950 tot het vrijwel onmiddellijk door een doorstart gevolgde failliet van De Standaard in 1976 de buitenlandredactie van de krant: eerst de voormalige activist Leo Picard Picard, Leo
De vrijzinnige flamingant en journalist-publicist Leo Picard (1888-1981) engageerde zich in het activisme, maar sloeg al in de nazomer van 1915 een andere weg in en verhuisde naar Nederl... Lees meer en na hem de uit het Vlaams-nationalisme afkomstige Luc Vandeweghe Vandeweghe, Luc
Historicus en journalist Luc Vandeweghe (1914-1985) introduceerde als chef van de buitenlandredactie van de krant De Standaard vanaf de jaren 1950 de objectiverende journalistieke benader... Lees meer (pseudoniem E. Troch). In het verzuilde Vlaanderen van de jaren 1950, 1960 en 1970, met een sterk ideologisch gekleurde en partijgebonden (dagblad)pers, beoefenden zij naar Angelsaksisch model een objectiverende journalistiek en waren ze op die manier wegbereiders van de na hen komende generaties vakgenoten.

Ook de historicus Frans Verleyen drukte zijn stempel op de Vlaamse pers in de late 20ste eeuw. Van bij de oprichting in 1971 tot zijn overlijden een kwarteeuw later was hij hoofdredacteur van het weekblad Knack, dat zich vooral dank zij hem ontwikkelde tot het leidinggevende nieuws-, duidings- en opiniëringsmagazine in Vlaanderen. Paul Goossens Goossens, Paul
Lees meer was van bij de oprichting in 1978 tot 1991 hoofdredacteur van De Morgen en personifieerde in deze periode van vallen en opstaan als het ware deze krant. Goossens was een van de gewezen protagonisten van de studentenprotesten aan de Leuvense universiteit (1966-1968), maar hield er zelf geen uitgesproken Vlaamsgezinde overtuiging op na. Hoewel hem in socialistische kringen verweten werd te veel aandacht te besteden aan VU-politicus Hugo Schiltz Schiltz, Hugo
Hugo Schiltz (1927-2006) was een advocaat en politicus voor de Volksunie. Hij zetelde in de Antwerpse gemeenteraad, de Kamer en maakte deel uit van een Vlaamse Regering. Hij zetelde in he... Lees meer , liet De Morgen De Morgen
De in 1978 opgerichte krant De Morgen evolueerde van een socialistisch naar een algemeen informatief dagblad. Lees meer zich onder zijn hoofdredacteurschap nauwelijks in met Vlaamse en communautaire kwesties. De krant, die de fakkel overnam van De Volksgazet en Vooruit Vooruit (1884-1991)
Vooruit (1884-1991) was een Gents socialistisch dagblad waarin heel wat bijdragen verschenen van Vlaamse intellectuelen. In 1978 werd het blad een regionale editie van De Morgen, om in 19... Lees meer , reflecteerde het groeiende affiniteitsverlies tussen links-progressief Vlaanderen en de Vlaamse beweging in die periode.

Het weekblad De Vlaamse Linie De Vlaamse Linie
Lees meer (1948-1964), het zusterblad van het Nederlandse De Linie, zette zich aanvankelijk vooral af tegen de als onrechtvaardig gepercipieerde bestraffing van de collaboratie, maar ontwikkelde zich in de jaren 1950 tot een in het Vlaamsgezinde katholieke intellectuele milieu breed gerespecteerde publicatie. Toen de uitgever van het blad, de Vlaamse jezuïetenprovincie, het blad stopzette, begon Mark Grammens Grammens, Mark
Mark Grammens (1933-2017) was van het begin van de jaren 1960 tot enkele jaren vóór zijn overlijden een Vlaamsgezinde opiniemaker in Vlaanderen: aanvankelijk via het weekblad De Nieuwe, l... Lees meer , sinds 1962 redacteur van De Vlaamse Linie, met kapitaal dat hem ter beschikking werd gesteld door begoede flaminganten met De Nieuwe De Nieuwe
De Nieuwe was een links flamingantisch weekblad dat werd uitgegeven van april 1964 tot augustus 1986. Mark Grammens was meestal - behalve tijdens enkele intermezzo’s in het midden van de... Lees meer . Dat weekblad, waarvan hij met een korte onderbreking hoofdredacteur was tot 1980, ontwikkelde zich tot een kritisch links-flamingantisch periodiek en een van de weinige expliciet republikeinse stemmen in het toenmalige Vlaanderen en België. Het begin van het einde van De Nieuwe was de agitatie van Grammens tegen het Egmontpact Gemeenschapspact
Het Egmontpact of Egmontakkoord maakt samen met de Stuyvenbergakkoorden deel uit van het zogenaamde Gemeenschapspact, dat de definitieve pacificatie van de communautaire problemen tot doe... Lees meer , waarbij letterlijk iedereen die zich er tegen afzette een forum kreeg. Een niet onbelangrijk deel van het lezerspubliek beschouwde dat als een monomane actie en haakte geleidelijk af. Van 1988 tot 2013 gaf Grammens het tweewekelijks eenmansblad Journaal uit, waarin hij zijn anti-Belgische sentimenten en rechtse opinies de vrije loop liet. Ook voor ’t Pallieterke betekende het Egmontpact een breukmoment. Het blad diende als klankbord voor het ongenoegen bij radicale Vlaamsgezinden en gooide olie op het vuur. Het vervreemdde voorgoed van VU-kopstukken zoals Schiltz en koos gaandeweg steeds meer de kant van het Vlaams Blok Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer , hoewel het tot diep in de jaren 1980 voor een verzoening tussen beide Vlaams-nationalistische partijen bleef pleiten.

Ondertussen verzorgde het NIR, de voorloper van de huidige VRT, op 31 oktober 1953 de eerste televisie-uitzending, een nieuwsjournaal. In de loop van de jaren 1960 brak de televisie Televisie
Als geen ander massamedium heeft de televisie bijgedragen aan de vorming van de Vlaamse ‘verbeelde gemeenschap’. Terwijl de staatshervormingen zich voltrokken, werd de Vlaamse natie dagel... Lees meer als medium op grote schaal door en werd een televisietoestel in de meeste Vlaamse gezinnen een vertrouwde aanwezigheid. Met de televisie drong de beeldcultuur definitief door in de samenleving als geheel en in de mediawereld in het bijzonder.

Professionalisering, ontzuiling, commercialisering en diversificatie

Omstreeks 1950 telde Vlaanderen 18 krantentitels, die werden uitgegeven door 14 verschillende bedrijven. Tijdens de voorbije driekwarteeuw deed zich door fusies, overnames en rationaliseringen ten gevolge van een veelheid van maatschappelijke ontwikkelingen een sterke concentratie voor van het Vlaamse pers- en medialandschap. Vandaag zijn de kranten die in Vlaanderen worden uitgegeven in handen van twee bedrijven, die ook actief zijn in allerlei andere domeinen van de media, zoals de commerciële radio en televisie en de regionale televisie: DPG Media staat in voor de uitgave van Het Laatste Nieuws en De Morgen, terwijl Mediahuis De Standaard, Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg uitgeeft.

Dagbladen zijn ondertussen zo goed als ontdaan van hun ideologische etiketten. De Morgen, sinds eind 1978 de opvolger van de ter ziele gegane socialistische partijkranten Vooruit Vooruit (1884-1991)
Vooruit (1884-1991) was een Gents socialistisch dagblad waarin heel wat bijdragen verschenen van Vlaamse intellectuelen. In 1978 werd het blad een regionale editie van De Morgen, om in 19... Lees meer en Volksgazet, werd in 1989 overgenomen door een consortium dat onder meer het liberaal georiënteerde Het Laatste Nieuws uitgaf, waardoor de banden met de socialistische beweging werden doorgeknipt. In 1999 werd het aloude logo AVV-VVK Alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Kristus (AVV-VVK)
Deze leuze werd in 1881 gelanceerd door Frans Drijvers in het scholierentijdschrift De Student. Ze verwoordde de dubbele motivatie van Vlaamsgezindheid en ultramontaanse geloofsijver die ... Lees meer verwijderd van de titelpagina van De Standaard, een symbolische stap die aangaf dat de krant zijn Vlaamsgezinde en katholieke roots achter zich had gelaten. Een kantelmoment dat in zekere mate aansloot bij deze evolutie van verzakelijking, was de start van de commerciële televisie in Vlaanderen met de oprichting van VTM (Vlaamse Televisiemaatschappij) in 1989.

Inmiddels werd vooral vanaf de jaren 1970 ook een heel brede waaier weekbladen op de markt gebracht met een hoog glamour en glitter-gehalte, die vooral berichtten over showbizz, radio en televisie, royalty en aanverwante onderwerpen, naast een aantal titels die zich richtten op specifieke doelgroepen, zoals jongeren en liefhebbers van pop- en rockmuziek, mode, enzovoort. Dat was ook voordien al het geval, maar tijdens de voorbije halve eeuw nam dit segment van het medialandschap plots een erg hoge vlucht. Een aparte plaats werd en wordt ingenomen door het weekblad Humo, dat zich – in tegenstelling tot deze bladen – altijd erg kritisch heeft opgesteld ten opzichte van gezag en autoriteit. Inmiddels verschijnen er sinds 1974 geen Franstalige kranten meer in Vlaanderen.

De steeds verder om zich heen grijpende digitalisering heeft ertoe geleid dat alle Vlaamse kranten ook al enige tijd een digitale editie publiceren en daarin zowel financieel, redactioneel als personeelsmatig sterk investeren. Tegelijk werden een aantal nieuwe, in de eerst plaats digitale, nieuwsfora opgericht, zoals Apache en Newsmonkey. Wat de Vlaamse beweging betreft dient PAL Nws, de digitale variant van het in 1945 opgerichte weekblad ’t Pallieterke te worden vermeld, naast de website Doorbraak Doorbraak
Doorbraak was vanaf 1962 het tijdschrift van de Vlaamse Volksbeweging (VVB). Aan het begin van de 21ste eeuw werd parallel een digitale output gelanceerd. In 2013-2014 koos de website Doo... Lees meer en het gelijknamige maandblad. Beide positioneren zich in verschillende gradaties rechts van het politieke centrum.

In het algemeen is de aandacht voor de Vlaamse beweging in de meeste media – afgezien van piekmomenten bij communautaire opstootjes – echter beperkt geworden, laat staan dat ze zich Vlaamsgezind in de historische betekenis van het woord zouden opstellen. Van pleitbezorgers van de Vlaamse zaak zijn de redacteuren van Vlaamse mainstreamkranten in de regel getransformeerd tot afstandelijke en kritische commentatoren van de Vlaamse beweging en de Vlaams-nationalistische politiek. Een bekende exponent van die scepsis tegenover (Vlaams-)nationale identiteitsconstructie is de historicus en journalist Marc Reynebeau Reynebeau, Marc
Marc Reynebeau (1956) is journalist, publicist en historicus. Als redacteur van Knack en later De Standaard ontpopte hij zich tot een gezaghebbend intellectueel die zich uitgesproken krit... Lees meer , die vooral aan zijn boek Het klauwen van de Leeuw (1995), maar ook aan zijn vele scherpe, soms ronduit polemische krantenstukken in Vlaams-nationalistische kringen een reputatie van ‘zwart beest’ heeft overgehouden. Dat Reynebeau uitgerekend de kolommen van het ooit zo militant flamingantische De Standaard met historische en opiniërende bijdragen vult, is illustratief voor de evolutie die de Vlaamse pers de jongste decennia heeft doorgemaakt.

Niet het minst door de voortdurend groter wordende impact van allerhande sociale media is het medialandschap - in Vlaanderen zoals elders - zowel heel divers als erg gefragmenteerd geworden en bevindt het zich in een transitiefase waarvan de uitkomst slechts moeilijk kan worden ingeschat, laat staan voorspeld.

Historiografisch overzicht

Omstreeks 1960 werd de wetenschappelijke studie van de geschiedenis van de pers in Vlaanderen in een stroomversnelling gebracht door twee als mediëvist opgeleide Gentse hoogleraren eigentijdse geschiedenis, Jan Dhondt (1915-1972) en Theo Luykx Luykx, Theo
Historicus Theo Luykx (1913-1977), in politiek-ideologisch opzicht een overtuigde Vlaams-nationalist, was als hoogleraar aan de Gentse universiteit een van de grondleggers van de eigenti... Lees meer (1913-1977). Laatstgenoemde tekende voor het lemma ‘Pers’ in de eerste Encyclopedie van de Vlaamse beweging Encyclopedie van de Vlaamse Beweging
De tweedelige Encyclopedie van de Vlaamse beweging verscheen in 1973-1975 en gold jarenlang als het voornaamste naslagwerk met betrekking tot de geschiedenis van de Vlaamse beweging. ... Lees meer . Dhondts assistent en nadien een van zijn opvolgers aan de Gentse universiteit, Romain Van Eenoo (1934-2023), deed hetzelfde voor de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse beweging (NEVB)
De opvolger van de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging zocht bij het verschijnen in 1998 expliciet afstand tot zijn voorganger door de verwetenschappelijking van het historisch onderzoek... Lees meer (NEVB), althans wat de periode tot 1914 betreft.

In de loop van de jaren 1960 werden ook aan de andere Vlaamse universiteiten op meer of minder systematische wijze (historische) persstudies opgezet en ontwikkelde de communicatiewetenschap zich tot een autonome academische discipline. Tegelijk werden vanuit de journalistieke wereld studies gerealiseerd over (de geschiedenis) van de gedrukte en de audiovisuele pers. Net zoals dat vanaf diezelfde tijd gebeurde door zelfstandige (historische) publicisten, ook op regionaal en lokaal vlak. Zo publiceerde Gaston Durnez Durnez, Gaston
Lees meer in twee delen een volumineuze studie over de geschiedenis van De Standaard, de krant waaraan hij jarenlang verbonden was. Hij is ook de auteur van het deel over de jaren 1918-1945 van het lemma ‘Pers’ in de NEVB. Pieter van Hees Van Hees, Pieter
De Nederlandse historicus Pieter van Hees (1937-2021) was vanaf de jaren 1960 gedurende meer dan een halve eeuw – naast de Vlaming Lode Wils, met wie hij meermaals polemiseerde – de histo... Lees meer nam daarin de periode 1914-1918 voor zijn rekening en de verzamelde redactie tekende voor de decennia na de Tweede Wereldoorlog.