De liberaal denkende Nederlandse staatsburger heeft het er maar moeilijk mee, met de onderwijsvrijheid die in ons land grondwettelijk is vastgelegd. Zo lang scholen maar voldoen aan de dominante, door het liberalisme gestempelde verwachtingen is er niets aan de hand. Maar o wee als scholen buiten de als wenselijk beschouwde paden treden. Dan wordt er om het hardst geroepen dat artikel 23 van de grondwet (waarin onderwijsvrijheid wordt geregeld) moet worden afgeschaft of op zijn minst aangepast.

Voor de confessionele partijen is dit vloeken in de kerk. En veel denkers over onderwijs denken er net zo over. Het slaafs volgen van de liberale tijdgeest pakt vooral slecht uit voor het Nederlandse onderwijsbeleid. Dat is ‘te veel in de greep van angst en kramp, en van de wil tot beheersing gekomen’, schrijven Mark Buck en Berend Kamphuis van Verus , de Vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs in het jongste publicatie van Christen Democratische Verkenningen (CDV) , het tijdschrift van het Wetenschappelijk Instituut van het CDA.

Wat de vertegenwoordigers van Verus hier zeggen sluit aan bij het betoog dat Kamphuis zaterdag hield in een interview in het Friesch Dagblad , waar hij stelling nam tegen het idee dat de waarden die moeten worden onderwezen voor velen moeten ,,staan voor een liberale wijze van samenleven”. Je belandt dan al snel op het pad van indoctrinatie.

Eén groep bepaalt de gewenste normatieve richting

Dit is zichtbaar in het burgerschapsonderwijs, waarbij ‘een betrekkelijk kleine, homogene groep van wetenschappers, beleidsfunctionarissen en bestuurders de gewenste normatieve richting’ bepaalt, waardoor ‘slechts de burgerschapsvisie van de liberale meerderheid wordt onderwezen’. Dit degradeert scholen ’tot uitvoerders, en leerlingen tot objecten van socialisatie door de overheid’, aldus Buck en Kamphuis. Daardoor dreigt, samen met de dominante economische denkwijze binnen het onderwijsbeleid en het feit dat hierover nauwelijks debat plaatsvindt, ‘schijnpluriformiteit’.

En hier wordt de plank volledig misgeslagen, zegt ook theoloog Erik Borgman in CDV. Het gevolg van het volgen van het almachtige (neo)liberale wereldbeeld is dat alle scholen op elkaar lijken en onderwijs verwordt tot het aanleren van de goede antwoorden.

Alles wordt in het werk gesteld om leerlingen klaar te stomen als een goed radertje in de economie, wat zichtbaar is in de bijles-industrie. ,,Ik vind dat het Cito zich zou moeten kapot schamen dat het examens aflevert die via dit soort dressuur behaald kunnen worden”, aldus Borgman. Hij bepleit maximale onderwijsvrijheid, ook als er - bijvoorbeeld op een school van de politieke partij Forum voor Democratie - zaken onderwezen kunnen worden die wenkbrauwen doen fronsen.

Afwijkingen van het liberale geluid worden niet getolereerd

Volgens Borgman is het niet zo dat vrijheid van onderwijs leidt tot het onderwijzen van gevaarlijke ideologieën, dat komt tenminste zelden voor. Maar vanuit liberale hoek wordt zeer fel gereageerd, geluiden die afwijken worden nauwelijks getolereerd.

,,Dat blijkt ook uit de rellen rond de zogenaamde incidenten op islamitische en reformatorische scholen, terwijl mijns inziens daar niet zozeer sprake is van een groot reëel probleem, maar eerder van een symbolisch probleem. We willen niet dat er opvattingen in de samenleving voorkomen die van de meerderheid afwijken.”

Opvattingen in strijd met de democratische rechtsstaat?

Vaak wordt erop gewezen dat sommige opvattingen in strijd zijn met opvattingen van de democratische rechtsstaat. Maar als je zoiets beweert, dan kom je direct al terecht in een moeilijke (filosofische) discussie. En Borgman zou Borgman niet zijn als hij dat niet zou problematiseren. Natuurlijk moet de rechtsstaat worden gehandhaafd, zegt hij. ,,Maar een van de kenmerken van een democratie is nu eenmaal dat de uitgangspunten daarvan bediscussieerd kunnen worden. Een democratische overtuiging kan niet worden opgelegd.” Daarom moet er niet te overdreven worden gedaan als er hier en daar een zogenoemde afwijking wordt geconstateerd.

Wat natuurlijk weer niet wil zeggen dat wetsovertredingen door de beugel kunnen. En daarvoor kan de inspectie waken die ervoor zorgt dat de overheid dan optreedt. Maar het is volgens hem fout om principieel discussieonderwerpen of standpunten uit te sluiten.

Welke kant moeten we op met het onderwijs?

Dan rest de vraag: welke kant moeten we op met het onderwijs? Welk doel moeten scholen nastreven als het streven naar platte liberale levensdoelen duidelijk niet voldoet?

Borgman: ,,Leraren zijn dan van belang om leerlingen te vormen en ze te leren ontdekken wat ze nog niet kennen. Het liberale mensbeeld is dat je al autonoom bent, maar dat je vermogens en talenten je begrenzen. Het christendemocratische mensbeeld start bij de gedachte dat je als persoon op een nog ongekende manier gevormd kunt worden en dat je zo aan de samenleving meebouwt. Kunnen en mogen doen wat daarvoor nodig is: dat is wat mij betreft vrijheid van onderwijs”.

Het CDA moet nu in Den Haag aan de slag

Het CDA is jarenlang mede verantwoordelijk geweest voor overheidsbeleid. De partij moet dan ook de hand in eigen boezem steken als het gaat om het dominant laten worden van het liberale wereldbeeld in het onderwijs.

Het CDA moet via de praktische politiek in Den Haag, in samenwerking met andere partijen, snel aan de slag gaan met de inzichten die het Wetenschappelijk Instituut nu biedt en pal staan voor het recht om de vrijheid van onderwijs op een eigen manier vorm te geven.

Vrijheid van onderwijs. Herfstnummer 2022 Christen Democratische Verkenningen. Boom Uitgevers, 20.00 euro