De sector in een notendop 2011
185.000 vrijwilligers, 10 miljoen deelnemers
INTRO Beste lezer, Je kent ze wel, grote verenigingen als KAV, Davidsfonds, Amnesty International, çavaria (voorheen Holebifederatie) of VIVA-SVV. Instellingen als Stichting Lodewijk de Raet, Natuurpunt Educatie, Vormingplus, of bewegingen als Pax Christi, Netwerk Vlaanderen, Vredesactie en Welzijnszorg. Maar wist je dat deze en zo’n 120 andere organisaties deel uitmaken van één sector: het sociaal-cultureel volwassenenwerk? Met deze brochure willen we je op een bondige wijze kennis laten maken met het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Gestaafd met cijfers, onderzoek en praktijkvoorbeelden tonen we onze plaats in de samenleving. We lichten ook de diverse types organisaties - verenigingen, bewegingen, vormingsinstellingen - toe. We wensen je met deze brochure een aangename kennismaking, een fijn wederzien en/óf een handige update. het FOV-team
is...
185.000
vrijwilligers 135.000 daarvan nemen een verantwoordelijkheid op als bestuurder in hun organisatie
300.000
activiteiten dat zijn 820 activiteiten per dag, verspreid tot in alle uithoeken van Vlaanderen en Brussel
10.000
deelnemer
kiezen voor sociale actie, engagement en empowerment
leren nieuwe dingen, die hen als mens versterken
Het SCVW geeft onze samenleving pit. We stuwen politieke vooruitgang en geven zuurstof aan onze democratie.
Het SCVW opent de blik van mensen. Enkel een wakkere samenleving kan de uitdagingen van de 21ste eeuw aan.
Voorbeelden uit de praktijk:
Voorbeelden uit de praktijk:
kwb-samenaankoop: leden bundelen hun koopkracht voor gunstiger prijzen voor stookolie, dakisolatie, luiers, zonnepanelen ...
‘Afrokapsel’-opleiding: FAAB biedt jongeren een leuke en concrete opleiding. En zo schaven de cursisten ook hun Nederlands bij.
Vlaamse Vredesweek: Pax Christi schudt het publiek wakker over geweld en conflicten die ontstaan door de klimaatverandering.
ICT-vaardigheden op en naast de werkvloer: vormingsinstellingen leren werknemers en werkzoekenden het ABC van de computer.
Recht op relaties en seksualiteit bij mensen met een verstandelijke beperking: VMG sensibiliseert, en realiseert via vorming deze rechten.
Kies-Keurig: Toemeka maakt onze democratie, politiek en verkiezingen verstaanbaar voor diverse groepen in de samenleving.
...
...
2.000
50 % eigen middelen
professionals
elke euro die de overheid in het SCVW investeert, levert louter economisch al meer dan het dubbele op
2.000 personeelsleden begeleiden dag na dag de vrijwilligers, activiteiten, afdelingen en projecten
0.000
rs per jaar
geven gas voor meer gemeenschap en burgerschap
doen creatief en kritisch aan (c/C)ultuur
Bruggen bouwen tussen mensen is een garantie voor een veerkrachtige samenleving. Wij leveren de pijlers.
Appetijt voor cultuur en culturen stimuleert het creatieve vermogen van onze maatschappij.
Voorbeelden uit de praktijk:
Voorbeelden uit de praktijk:
CafĂŠ Combinne achter de muren: Vormingplus biedt vorming aan gedetineerden. Anderstaligen en Nederlandstaligen komen samen.
Nacht van de Geschiedenis: Het Davidsfonds laat mensen kennismaken met het gevarieerde geschiedenisaanbod in Vlaanderen en Brussel.
In-Fusion: het Vermeylenfonds organiseert kooksessies in diverse cultureel-culinaire stijlen. Een talking dinner over diversiteit en integratie.
Theater Tievo: mensen met en zonder handicap maken samen een theaterstuk. Daarna volgen opvoeringen in een cultuurcentum.
Best Pittig: markant brengt jonge, ambitieuze en ondernemende vrouwen samen in stedelijke jongerennetwerken.
Ok Swaree: Vormingplus stimuleert met laagdrempelige culturele activiteiten verschillende bevolkingsgroepen om deel te nemen aan cultuur.
...
...
De biodiversiteit van ons verenigingsleven doet duizelen
foto: Vredesactie
DE SECTOR
SOCIAAL-CULTUREEL VOLWASSENENWERK? Het sociaal-cultureel volwassenenwerk staat voor een kleurrijk en hedendaags palet aan verenigingen, bewegingen, Vormingplus-centra en vormingsinstellingen. De sector bundelt 124 erkende en/of gesubsidieerde organisaties. Klein en groot, oud en nieuw ...
EEN RELEVANT DEEL VAN DE SAMENLEVING In het sociaal-cultureel volwassenenwerk komen mensen samen. Ze gaan over tot maatschappelijke actie, verrijken hun culturele bagage en verruimen hun horizonten. Deelnemers vergroten hun kennis, inzicht en vaardigheden voor zichzelf of voor anderen. Ze ontplooien zich en staan sterker in de samenleving. De organisaties uit de sector richten zich vooral op volwassenen. We schrijven hier over een belangrijk segment uit het “middenveld”: een groep zelforganisaties, opgestart én in gang gehouden vanuit het initiatief en de gedrevenheid van mensen. Dit geeft een dubbele verrijking: enerzijds houden ze de vinger aan de pols en zijn ze dus signaalgevers van de samenleving. Anderzijds werken ze mee, vanuit vele visies en achtergronden, aan de verbetering van diezelfde samenleving. Om deze rol met verve te kunnen spelen, is het belangrijk om een specifieke relatie
met de overheid te onderhouden: een relatie van “afhoudend inspelen”. Sector en overheid beschouwen elkaar als onafhankelijke en evenwaardige partners, elk met hun rol. Het sociaal-cultureel volwassenenwerk hanteert de ‘sociaal-culturele methodiek’. Dat is een manier van werken die onze sector kenmerkt. Het is een sociale manier van werken die een unieke meerwaarde creëert voor alle betrokkenen. Uniek omdat in deze sociale context kennis, houdingen en vaardigheden worden ontwikkeld die niet aan bod kunnen komen in een individuele context. Vrijwillig engagement kan je bij het sociaal-cultureel volwassenenwerk niet weg denken. Onze sector kan rekenen op de inzet van wel 185.000 vrijwilligers!
Sociaal-cultureel volwassenenwerk is vooral leren in vrijwillige deelname en in de vrije tijd. Het is dus niet eenzijdig gericht op een diploma of een beroep. Daarin onderscheidt het sociaal-cultureel volwassenenwerk zich van bijvoorbeeld de volwasseneneducatie.
STRAFFE CIJFERS EN STERKE EFFECTEN Slechts weinig regio’s hebben zo’n uitgebouwd netwerk van verenigingen, bewegingen en instellingen als Vlaanderen. De biodiversiteit van ons verenigingsleven doet duizelen. In cijfers: één op twee Vlamingen is lid van een vereniging, één op zeven doet aan vrijwilligerswerk (KBS, 2007). Het sociaalcultureel volwassenenwerk bereikt op z’n eentje jaarlijks 10 miljoen deelnemers op de activiteiten (FOV, 2010). Het sociaal-cultureel volwassenenwerk blijft dus een sector met straffe cijfers. Maar ook de maatschappelijke effecten van ons werk werden door onderzoekers veelvuldig in kaart gebracht:
Verenigingen zijn echte leerscholen van de democratie
Het sociaal-cultureel volwassenenwerk staat voor een enorm kleurrijk en hedendaags palet aan verenigingen, bewegingen, Vormingplus-centra en vormingsinstellingen.
foto: Vormingplus Brugge
Gemeenschapsvorming en welbevinden: Door deel te nemen aan een activiteit, een actie of een vorming komen mensen ‘uit hun kot’. Ze komen samen en smeden banden. Onderzoek toont aan dat mensen die deelnemen aan het verenigingsleven, gelukkiger zijn dan anderen (Elchardus, 2007). Democratie en sociaal kapitaal: Sociaal kapitaal is het geheel van netwerken, vertrouwen en inzet van mensen voor hun gemeenschap. Sociaal kapitaal is onontbeerlijk voor een gezonde democratische cultuur. Onderzoek toont aan dat verenigingen dat sociaal kapitaal creëren. Meer nog: de relatie tussen participatie aan het verenigingsleven en sociaal kapitaal is een zichzelf versterkende cirkel. Enerzijds zijn verenigingen echte leerscholen van de democratie. Anderzijds bieden zij aan maatschappelijk georiënteerde mensen een instrument waarmee zij hun engagement kunnen vormgeven (Hooghe, 2003). Ander onderzoek, specifiek naar sociaal (-culturele) bewegingen, kwam tot gelijkaardige conclusies. De aanwezigheid van bewegingen is een goede graadmeter van het democratisch gehalte van een maatschappij. Enerzijds duidt hun bestaan en diversiteit op openheid vanwege de overheid. Die is niet bang voor mensen die zich verenigingen om bepaalde doelen te verwezenlijken. Anderzijds kunnen gelijkgezinde mensen in
bewegingen veel zinvoller en efficiënter aan de maatschappij sleutelen (Verhulst, 2006). Levenslang en levensbreed leren: Levenslang leren houdt in dat leren zich niet beperkt tot een bepaalde periode of levensfase. Levensbreed leren betekent dat leren niet alleen gebeurt via formele opleiding en scholing. Het houdt de erkenning in van niet-formeel en informeel leren. Het Akkoord van Lissabon, het Pact van Vilvoorde, Vlaanderen in Actie, de beleidsnota Cultuur van minister Schauvliege... Dit zijn slechts enkele van de beleidsverklaringen die het belang van levenslang en -breed leren benadrukken. Een lerende samenleving is immers beter opgewassen tegen de uitdagingen van de 21ste eeuw. Het spreekt voor zich dat het sociaal-cultureel volwassenenwerk een belangrijke bijdrage levert aan dit leren. Cultuurparticipatie: Iedereen moet toegang kunnen hebben tot cultuur. Actief of passief, zonder drempels. Het sociaal-cultureel volwassenenwerk helpt de drempels voor cultuurparticipatie te slopen. Bijvoorbeeld: hoewel de meerderheid van de deelnemers aan het sociaal-cultureel volwassenenwerk hoogopgeleid is, bereikt de sector toch aanzienlijk meer lager opgeleiden dan pakweg de bibliotheken en cultuurcentra
foto: Liga voor Mensenrechten
(Vermeersch, 2010). Sociale innovatie: : Het sociaal-cultureel volwassenenwerk is een motor van sociale innovatie of maatschappelijke verandering. Dit op vier manieren: 1. ‘Spin-offs’: In onze sector ontstaan heel wat pioniersinitiatieven. Die initiatieven groeien soms uit tot nieuwe sectoren op zichzelf. Denk maar aan de samenlevingsopbouw en de basiseducatie. Ook de cultuurvoorziening van gedetineerden en de ondersteuning van oudercomité’s zijn kleine subsectoren met wortels in het sociaalcultureel volwassenenwerk. 2. ‘Onderzoek en ontwikkeling’: Samen met de pioniersgeest is er een sterke neiging naar experiment in onze sector. Uitgedaagd door veranderende vormen van engagement, lidmaatschap, verwachtingen, tijdsbesteding ... van hun doelgroepen gaan organisaties op zoek naar nieuwe manieren om aansluiting te vinden. Soms met succes, soms met vallen en opstaan. Een voorbeeld van een succesverhaal is dat van Velt. Deze sociaal-culturele vereniging won onlangs de Prijs voor het Vrijwilligerswerk voor de vernieuwende en succesvolle wijze waarmee de organisatie nieuwe vrijwilligers recruteert en activeert.
Een lerende samenleving is beter opgewassen tegen de uitdagingen van de 21ste eeuw foto: Vormingplus Oostende-Westhoek
een voet tussen de deur. Organisaties timmeren er met gelijkgezinden aan de weg naar een betere toekomst.
3. ‘Return on investment’: Hoewel we het economisch gewicht van onze sector geenszins overschatten, blijkt een investering van de overheid in het sociaal-cultureel volwassenenwerk ook een economisch verstandige keuze. Onderzoek, in opdracht van de Koning Boudewijnstichting, schat dat het verenigingsleven als geheel niet minder dan 20 miljard euro in de economie pompt (KBS, 2008). De voorbije jaren groeide de werkgelegenheid bij de verenigingen harder dan het gemiddelde van de andere sectoren in de samenleving. Dit illustreert het vliegwieleffect van heel wat organisaties: een beperkte subsidiegroei vertaalt zich in een exponentieel grotere tewerkstelling.
PLAATS IN HET BELEID Het sociaal-cultureel volwassenenwerk hoort als sector beleidsmatig bij het domein Cultuur, Jeugd, Sport en Media en meer specifiek bij Cultuur. Minister Schauvliege is dus bevoegd. Binnen het cultuurbeleid zijn er twee grote programma’s: Kunsten en Erfgoed en Sociaal-Cultureel Werk voor Volwassenen. Binnen dat volwassenenwerk vind je onze sector, het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Onze buursectoren zijn de amateurkunsten, lokaal cultuurbeleid, participatiebeleid en organisaties en projecten erkend door het Circusdecreet en het decreet Vlaamse Gebarentaal. Het decreet voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk regelt onze sector. Het Agentschap voor Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen zorgt voor de dagelijkse uitvoering. Het ruime Sociaal-Cultureel Werk (lokaal cultuurbeleid, amateurkunsten, participatiedecreet en sociaal-cultureel volwassenenwerk) vertegenwoordigt
4. Verandering: We zouden door al deze macro-effecten haast vergeten waar het voor individuele organisaties echt om te doen is: onze samenleving ten goede veranderen in het domein van hun interesse. Of het nu gaat om ecologie, taal en cultuur, bio-ethiek, welzijn, mediawijsheid, mensenrechten, integratie, vrede ... In al deze maatschappelijke dossiers heeft het sociaal-cultureel volwassenenwerk
174,4 miljoen euro in de begroting. Dat is 0,88 procent van de hele begroting van de Vlaamse Gemeenschap (19,87 miljard euro). Het sociaal-cultureel volwassenenwerk is goed voor 0,3 procent van de begroting (FOV, 2009).
TYPES ORGANISATIES Het sociaal-cultureel volwassenenwerk bestaat uit vier verschillende types organisaties, de zogenaamde werksoorten. We hebben ze eerder al terloops vermeld: • De verenigingen: : dit zijn landelijke netwerken van lokale of categoriale afdelingen en groepen. • De bewegingen: dit zijn landelijke organisaties die werken en actie voeren rond een bepaald thema of een cluster van thema’s. • De Vormingplus-centra: dit zijn regionale vormingsinstellingen die brede vorming aanbieden. • De landelijke vormingsinstellingen: dit zijn landelijke vormingsinstellingen die gespecialiseerde of syndicale vorming aanbieden, ofwel werken voor en met personen met een handicap.
PLAATS IN HET BELEID Beleidsdomein Cultuur, Jeugd, Sport en Media Beleidsdomein H - afkorting CJSM
Cultuur min. Schauvliege
Jeugd min. Smet
Sociaal-Cultureel Werk begrotingsprogramma D
sociaal-cultureel volwassenenwerk programma’s HD109-113
amateurkunsten
lokaal cultuurbeleid
Sport min. Muyters
Media min. Lieten
Kunsten en Erfgoed
participatie
circus
Vlaamse gebarentaal
foto: FMV Š Marc Laquière
De relatie tussen participatie aan het verenigingsleven en sociaal kapitaal is een zichzelf versterkende cirkel
MENSEN EN MIDDELEN BEPERKTE SUBSIDIES MET MAXIMAAL EFFECT Het sociaal-cultureel volwassenenwerk heeft een totale omzet van ruim 172 miljoen euro. Het subsidie-aandeel bedraagt slechts 51 procent. Elke euro die de overheid in de sector investeert, levert dus louter economisch al meer dan het dubbele op. De subsidies die afkomstig zijn vanuit het decreet voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk vertegenwoordigen op zich 28 procent van de inkomsten (graf. 1). Naast de circa 50 miljoen euro uit het decreet, verzamelde het sociaal-cultureel volwassenenwerk in 2009 nog ongeveer 20 miljoen euro aan (veelal niet-structurele) andere subsidies. De rechtstreekse inkomsten van de leden/deelnemers/donateurs stonden garant voor ruim 63 miljoen euro. De verhouding subsidies/eigen inkomsten illustreert niet alleen het draagvlak in de brede samenleving, maar maakt meteen ook het vliegwieleffect van de subsidies duidelijk: een beperkte subsidiegroei vertaalt zich in een exponentieel grotere tewerkstelling. Maar dus doet ook het omgekeerde zich voor: een relatief beperkte afbouw van subsidies, betekent een exponentieel verlies aan banen. Organisaties werken voortdurend op het scherp van de budgettaire snee om hun
maatschappelijke doelstellingen maximaal uit te voeren. Met zijn 1.930 personeelsleden draagt de sector een loonkost die 135 procent bedraagt van de structurele subsidie uit het decreet (graf. 2). De diversiteit in de omvang van de inkomsten van de organisaties in de sector is groot. Bewegingen zijn het ‘kleinst’: de helft heeft een ‘inkomen’ van minder dan 300.000 euro. Tussen de verenigingen onderling bestaan heel grote verschillen. De Vormingpluscentra en de landelijke vormingsinstellingen vormen een middengroep. De zeven ‘grootste’ organisaties van de sector zijn verenigingen.
Gemiddeld werken de personeelsleden al 8,9 jaar bij dezelfde organisatie. Dat is iets minder dan het Vlaamse gemiddelde (11,3 jaar). In 2009 verliet 9,8 % van de personeelsleden haar of zijn organisatie (ontslag, pensioen ...). Dat is veel minder dan het Belgische gemiddelde van bijna 20 % in hetzelfde jaar. De ruime meerderheid (57 %) van de organisaties heeft 5 tot 19 personeelsleden in dienst. 8 organisaties hebben 50 of meer personeelsleden in dienst. De mediaan ligt op 10 personeelsleden. De kleinste organisatie heeft (nog) geen personeelsleden in dienst, de grootste telt er 147.
MEDEWERKERS De sector telt 2.167 personeelsleden, waarvan er 1.930 worden ingezet voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Met hen doen zo’n 185.000 vrijwilligers en 5.000 freelancers de motor van de sector draaien. 70 % van de personeelsleden is vrouw (graf. 3) en 75 % is hoog opgeleid (Bachelor- of Masterdiploma)(graf. 4). De gemiddelde leeftijd van medewerkers is 41 jaar. De leeftijdsverdeling van het personeelsbestand volgt grosso modo het Vlaamse gemiddelde.
foto: Thimoteus
DE EVALUATIEPROCEDURE In de looptijd van een beleidsperiode, krijgt elke organisatie een visitatiecommissie op bezoek, die bestaat uit ambtenaren en externe deskundigen. De deskundigen worden door de minister aangeduid, op basis van een namenlijst die de sector (concreet de FOV) opstelt. In 2008-2009 vonden de eerste visitaties plaats. De sector was hier globaal gezien vrij tevreden over. Het verslag van deze visitatiecommissie vormt, samen met de controle van de jaarlijkse voortgangsrapporten (jaarverslag en jaarplan), de financiële documenten en eventuele andere vaststellingen, in het voorlaatste jaar van de beleidsperiode de basis voor een evaluatie van de werking. Het is finaal de minister die het verdict uitspreekt. Voor de verenigingen en de gespecialiseerde vormingsinstellingen betekent een negatieve evaluatie onder meer het verlies van 10 procent van de subsidies in de volgende beleidsperiode. Voor de negatief geëvalueerde bewegingen is het gevolg drastischer: zij kunnen voor de volgende beleidsperiode geen subsidie meer aanvragen. Voor de overige subwerksoorten binnen de landelijke vormingsinstellingen voorziet het decreet geen automatisch gevolg van de evaluatie. Het kabinet, de administratie en de FOV stellen in het najaar van 2010 de afspraken rond de evaluatieprocedure bij als gevolg van mankementen bij de eerste toepassing.
grafiek 1
grafiek 2
Verhouding subsidies tegenover inkomsten
Verhouding subsidies uit het decreet tegenover personeelskosten
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
100% totaal inkomsten
51% 28% totaal subsidies
160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0%
100% subsidies decreet
135% personeelskosten
Subsidies uit het decreet (totaal inkomsten=100%)
grafiek 3
grafiek 4
Personeel: mannen en vrouwen in vergelijking met Vlaanderen
Personeel: volgens opleidingsniveau in vergelijking met Vlaanderen
80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
30% 53% mannen SCVW
70% 47% vrouwen
loontrekkenden in Vlaanderen
80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0%
3% 19% getuigschrift maximaal 2de graad Secundair Onderwijs
SCVW
22% 42% diploma Secundair Onderwijs
75% 38% Bachelor- of Master-diploma
loontrekkenden inVlaanderen
Een investering van de overheid in het sociaal-cultureel volwassenenwerk is ook een economisch verstandige keuze
foto: Arch’educ
Door deel te nemen aan een activiteit, een actie of een vorming komen mensen ‘uit hun kot’
foto: Vluchtelingenwerk Vlaanderen
foto: Vredesactie
foto: Netwerk Vlaanderen
DE WERKSOORTEN ONDER DE LOEP
Uitgedaagd door veranderende vormen van engagement, lidmaatschap, verwachtingen, tijdsbesteding ... van hun doelgroepen gaan organisaties op zoek naar nieuwe manieren om aansluiting te vinden.
DE VERENIGINGEN DUIZENDEN VRIJWILLIGERS GEVEN ZUURSTOF AAN DE SAMENLEVING Verenigingen zijn netwerken van lokale of categoriale afdelingen en groepen, verspreid tot in elke uithoek van Vlaanderen en Brussel. Verenigingen brengen mensen samen en bouwen bruggen over alle verschillen heen. Met hun acties, publicaties en activiteiten dragen ze bij tot de emancipatie van hun leden en deelnemers en bieden ze hen een zinvolle invulling van de vrije tijd. Zo maken de verenigingen onze maatschappij warmer en hechter. De schaal waarop de verenigingen werken is immens: er zijn zowat 14.000 afdelingen (of: gemiddeld 43 per gemeente), 9,3 miljoen deelnemers aan activiteiten en wel 175.000 vrijwilligers (bij de verenigingen alleen). Die vrijwilligers zijn onmisbaar voor de verenigingen, want zij doen de machine draaien, belangeloos. Beroepskrachten in een professioneel landelijk en/of regionaal secretariaat ondersteunen de vrijwilligers met raad en daad. Verenigingen zijn even divers als hun publiek. Elk hebben ze hun eigen focus, historisch gegroeid en/of bewust gekozen. Sommige organisaties richten zich op een doelgroep zoals vrouwen, senioren, etnischculturele minderheden, holebi’s, mensen met een handicap ... Andere hebben speciale aandacht voor een inhoudelijke invalshoek: armoede, cultuureducatie, duurzame ontwikkeling, mensenrechten, sociaal toerisme, levensbeschouwing ... Maar altijd hebben ze de bedoeling om mensen samen te brengen. Zich samen voor iets in te zetten.
een doelgroep (tewerkstelling, onderwijs, ICT, belangenbehartiging, solidariteit ...). Interculturele projecten en cohesie- of netwerkvorming zijn een andere rode draad in het aanbod. Vlaanderen telt vandaag 55 door de Vlaamse overheid erkende en gesubsidieerde verenigingen. Elke beleidsperiode kloppen nieuwe verenigingen aan de deur om deel uit te kunnen maken van de erkende en gesubsidieerde sector. De minister erkende in 2010 drie nieuwe ‘algemene’ verenigingen. Het gaat om ADR Vlaanderen, De Vlaamse Volkstuin en Oxfam Wereldwinkels. VOSOG Scouting voor volwassenen, dat voordien al een startsubsidie kreeg, werd ook volwaardig erkend. Anderzijds zullen drie andere organisaties (EVO en VCOV in 2009, Het Vlaamse Kruis in 2011) de werksoort verlaten hebben. 14 van de 55 verenigingen zijn zogenaamde migrantenverenigingen. Deze verenigingen kregen tot in 2010 tijd om in alle facetten van hun werking te voldoen aan de erkennings- en subsidiëringsvoorwaarden van de verenigingen binnen het decreet voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk. 13 verenigingen - waarvan één samenwerkingsverband van twee verenigingen - dienden een erkenningsaanvraag in. Op 1 juni besliste de minister om negen verenigingen te erkennen. Zij engageerde zich om voor de vier niet-erkende verenigingen, waarvan
De meest voorkomende inhoudelijke pijlers zijn: cultuur, vorming, diversiteit, ontmoeting en belangenbehartiging. Volwassenen, migranten, vrouwen en senioren zijn de meest genoemde doelgroepen. Verenigingen werken aan vernieuwende en maatschappelijk relevante projecten. De meeste activiteiten dragen bij tot ‘empowerment’ van
foto: OKRA
DE VERENIGINGEN IN CIJFERS (2009) het aantal verenigingen
55
waarvan migrantenverenigingen
14
het aantal afdelingen
13.970
het aantal personeelsleden
1.205
omzet subsidies uit het decreet
109,9 miljoen euro
24 miljoen euro
De schaal waarop de verenigingen werken is immens het maatschappelijk belang buiten kijf staat, een alternatief spoor te organiseren.
MEE IN HET BESPARINGSBAD Alle verenigingen moeten mee in het besparingsbad van de Vlaamse Regering. De verenigingen verliezen 500.000 euro projectmiddelen en moeten het daarenboven met ruim 6 % minder subsidies stellen. De migrantenverenigingen worden nog harder getroffen. Zij verliezen tot 30 % of meer van hun middelen. Het ongenoegen over de besparingen was ĂŠĂŠn van de aanleidingen voor de grote betoging van het sociaal-cultureel volwassenenwerk op 19 november 2010.
DE WERKING IN DETAIL In grafiek 1 tonen we de evolutie van het aantal afdelingen in de voorbije jaren. De verenigingen vertonen een lichte groei (+2 % in drie jaar), die nagenoeg volledig toe te schrijven is aan de migrantenverenigingen (+40 %). De sterke groei van de migrantenverenigingen heeft wellicht te maken met feit dat ze een relatief jong type organisaties zijn. Ze hebben een groot groeipotentieel, vooral in de steden. Ook het effect van de huidige regelgeving is niet te verwaarlozen. De sterke groei bij deze organisaties weerspiegelt de inspanningen die ze leveren om aan de erkenningsvoorwaarden (met onder meer een minimaal aantal afdelingen per provincie) te voldoen. Van de 174.000 vrijwilligers nemen ruim 135.000 vrijwilligers een verantwoordelijkheid op als bestuurslid (graf. 2). Het engagement van deze vrijwilligers is doorgaans veel intensiever dan deze van een occasionele vrijwilliger. De bestuursvrijwilligers vormen de ruggengraat van de meeste verenigingen.
foto: Curieus
grafiek 1
grafiek 2
Evolutie aantal afdelingen
Vrijwilligers (totaal: 174.000) 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0
16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 2007 2008 2009 aantal afdelingen verenigingen aantal afdelingen migrantenverenigingen
39. 000 andere vrijwilligers
135.000 bestuursvrijwilligers
Maatschappelijke en sociale doelen zijn bij de vormingsactiviteiten nooit veraf. Je ontplooit er jezelf, leert nieuwe mensen kennen en komt sterker in de samenleving te staan. foto: VMG KR8
DE BEWEGINGEN ZE SCHOPPEN DE SAMENLEVING EEN GEWETEN Bewegingen zijn landelijke organisaties die werken en actie voeren rond een specifiek thema. Bewegingen worden gedreven door bewogenheid, strijdkracht en enthousiasme om de maatschappij positief te veranderen. Zowel structurele maatschappelijke verandering als individuele gedragsverandering staan op hun agenda. Deze verandering realiseren ze door middel van sensibilisatie, educatie en sociale actie. Met campagnes en gerichte initiatieven brengen deze organisaties Vlaanderen in beweging. Ze schoppen de samenleving een geweten en staan op de bres voor maatschappelijke thema’s als bio-ethiek, vrede, verdraagzaamheid, duurzaam omgaan met geld, armoede, ecologie ... Bewegingen stammen uit de traditie van de grote sociale bewegingen. Deze organisaties voerden actie voor algemeen stemrecht, gelijk loon voor mannen en vrouwen, mensen- en dierenrechten ... Ze droegen hun steentje bij aan maatschappelijke acties, emancipatiestromingen en sensibilisatiecampagnes. De sociale bewegingen brachten zo beweging in de samenleving en meteen ook in de geschiedenis van de politiek en mentaliteit in Vlaanderen en België.
nieten (nog) geen erkenning van de overheid. Bewegingen met een negatieve evaluatie van de overheid verliezen daarom op het einde van een vijfjarige beleidsperiode al hun subsidies uit het decreet. De effecten van dat systeem werden eind 2009 pijnlijk duidelijk toen zes bewegingen een negatief eindoordeel kregen. In beroep kregen drie organisaties toch een positief advies: de beroepscommissie adviseerde minister Schauvliege drie van de zes bewegingen alsnog te blijven subsidiëren. De minister volgde dat advies niet en schrapte de subsidies van alle zes bewegingen. Het advies van de commissie was volgens de minister te beknopt en bevatte geen nieuwe informatie die haar kon overtuigen. Eén van de getroffen bewegingen, de Liga voor Mensenrechten, trok naar de Raad van State tegen deze beslissing. Daar verkreeg de Liga een schorsing van de beslissing van de minister. Voor de Liga startte de hele evaluatieprocedure opnieuw. Bij het ter perse gaan van deze brochure was de uitkomst nog onzeker. Inmiddels heeft al één geschrapte beweging, Sociumi, wegens een gebrek aan middelen haar werking moeten stopzetten. De minister zegde toe een oplossing te willen zoeken voor het gebrek aan erkenning voor de bewegingen. Ook wordt in overleg met de sector de evaluatieprocedure herbekeken. De minister zegde vijf nieuwe bewegingen een (minimum)subsidie toe voor de beleidsperiode 2011-2015.
Nieuwe tijden brachten nieuwe noden en veranderende manieren waarop burgers participeren. Gaandeweg ontstonden nieuwe bewegingsvormen en evolueerden hun thema’s. Bio-ethiek, duurzaam omgaan met geld, interculturaliteit, digitale geletterdheid ... al deze thema’s wonnen en winnen aan belang in onze maatschappij. Met het decreet van 2003 voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk geeft de Vlaamse Gemeenschap sociaal-culturele bewegingen een plaats in onze sector. Vlaanderen telt vandaag 31 door de Vlaamse overheid gesubsidieerde bewegingen. Bewegingen ge-
foto: Netwerk Bewust Verbruiken
DE BEWEGINGEN IN CIJFERS (2009) het aantal bewegingen
31
het aantal personeelsleden
330
omzet
15 miljoen euro
subsidies uit het decreet
4,1 miljoen euro
TE WEINIG MIDDELEN De Vlaams regering weigerde eind 2010, ondanks maandenlang aandringen van de FOV, voldoende middelen vrij te maken om de subsidies van de bewegingen naar behoren uit te kunnen betalen. Het tekort van 850.000 euro werd verdeeld over alle bewegingen. Sommige bewegingen verliezen zo 30 % of meer subsidies, óndanks een positieve evaluatie. De bewegingen kwamen meermaals op straat om te protesteren tegen deze gang van zaken. Voorlopig blijft de regering doof voor hun eis voor werkbare subsidies.
BEWEGING EN DEMOCRATIE Een democratie zou geen democratie zijn zonder bewegingen. De aanwezigheid van bewegingen is een goede graadmeter voor het democratisch gehalte van de samenleving. Enerzijds duidt hun bestaan en diversiteit op openheid vanwege de overheid. Die is niet bang voor mensen die zich verenigingen om bepaalde doelen te verwezenlijken. Anderzijds kunnen gelijkgezinde mensen in bewegingen veel zinvoller en efficiënter aan de maatschappij sleutelen. Bewegingen beschouwen het werken aan de democratie als één van hun kerntaken. Ze dragen allemaal op hun eigen manier hun steentje bij. Dit doen ze onder meer door van democratie hun basisthema te maken, door wereldwijde schendingen van de
democratie onder de aandacht te brengen, door democratie toegankelijk te maken voor iedereen en door mensen de kans te geven op een geïnformeerde manier keuzes te maken. Op deze manier versterken bewegingen het politieke bestel, brengen ze soms vergeten thema’s onder de aandacht en verlevendigen ze het politieke debat ... Ze geven mensen zin om hun stem te laten horen.
BEWEGING MAKEN, HOE DOE JE DAT? Bewegingen gebruiken een heel arsenaal aan methodes en instrumenten om hun boodschap te verspreiden en de maatschappij te beïnvloeden: studiedagen, straatacties, publicaties, online activisme, ‘burgerinspecties’, stunts, ontsluiting van onderzoek ... Hun creativiteit reikt verder dan de traditionele affiche of betoging. Acties en campagnes zijn voor het publiek het meest zichtbare luik van de werking van een beweging. Het moment waarop organisaties naar buiten treden en hun opgebouwde kennis, expertise en betrokkenheid tonen aan het grote publiek. Het moment waarop zij “er staan”. De ontwikkeling van acties en campagnes vergt echter een heel proces. De organisaties moeten beschikken over een goede interne werking, een stevig netwerk van vrijwilligers, partners en een uitgebreide expertise om optimaal, snel en efficiënt te kunnen inspelen op de actualiteit. Bewegingswerk is meer dan deze uiterst zichtbare momenten. Organisaties sturen aan op onderzoek, ontwikkelen zelf kennis over hun thema en delen hun kennis en knowhow met anderen.
foto: zij-kant
DE VORMINGPLUSCENTRA VORMING BIJ IEDEREEN IN DE BUURT Vormingplus-centra (of de volkshogescholen) zijn regionale vormingsinstellingen met een ambitieus takenpakket. De Vormingplus-centra hebben vier opdrachten: 1. een eigen aanbod aanbieden; 2. het eigen aanbod spreiden over de regio; 3. het aanbod niet-formele educatie in de regio coördineren en afstemmen; 4. het aanbod niet-formele educatie in de regio bekendmaken. Een eigen educatief aanbod creëren en aanbieden is dus slechts één van de vele taken die de centra met een beperkte staf moeten verwezenlijken. Het educatief aanbod staat open voor iedereen en wordt zelfstandig of in samenwerking met andere organisaties uitgewerkt. Ook projecten en vernieuwende methodieken behoren tot de core business van de centra.
andere koers.
HET RESULTAAT VAN EEN GRONDIGE HERVORMING In de jaren ‘90 waren in Vlaanderen een veertigtal vormingsinstellingen actief. De Vlaamse overheid wilde het aanbod aan niet-formele educatie meer geografisch spreiden, schaalvergroting stimuleren en een aanbod voor elke Vlaming realiseren. De overheid herverkavelde daarom met het decreet voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk het vormingslandschap ingrijpend. Een 30-tal instellingen en deelinstellingen gingen vanaf 2004-2005 op in 13 gloednieuwe regionale volkshogescholen (Vormingplus-centra). Naast de volkshogescholen bleef een beperkt aantal landelijke gespecialiseerde vormingsinstellingen bestaan (zie verder). Vandaag telt Vlaanderen dertien regionaal gespreide Vormingplus-centra. De provincies Antwerpen, West- en Oost-Vlaanderen tellen elk drie centra, Vlaams-Brabant twee, Brussel en Limburg elk één centrum...
De Vormingplus-centra overleggen met tal van partners om het aanbod aan activiteiten in de regio te stroomlijnen, af te stemmen en bekend te maken. Als netwerkers zijn de centra motoren die zorgen voor meer vorming in de regio. Onvermoeibaar slopen ze participatiedrempels. Dankzij de centra is er zo altijd een vormingsactiviteit in je buurt.
...EN VIJF JAAR LATER WEER EEN (ONDOORDACHTE) HERVORMING
De 13 Vormingplus-centra werken aan dezelfde opdrachten, maar hebben elk een eigen identiteit. Vormingplus Brussel (Citizenne) kan je niet vergelijken met Vormingplus Kempen en Vormingplus Antwerpen is anders dan Vormingplus Limburg ... Een andere regio betekent andere uitdagingen én een
Eind 2010 maakte minister Schauvliege bekend dat ze de subsidies van de Vormingplus-centra inkrimpt van 1,5 euro per inwoner naar 1,2. Samen met de algemene besparingen komt dit neer op een inlevering van 25 %. De beslissing werd blijkbaar in 48 uur genomen en gebeurde zonder overleg met de sector.
DE VORMINGPLUS-CENTRA IN CIJFERS (2009) het aantal Vormingplus-centra
13
het aantal personeelsleden
200
omzet subsidies uit het decreet
15,4 miljoen euro
11,1 miljoen euro
Bovenop de besparingen werden de opdrachten van de Vormingplus-centra ingeperkt. De coördinatie- en afstemmingsopdracht werd eerst geschrapt en dan gewijzigd in een samenwerkingsopdracht. De minister stelde deze inperking voor als een compensatie voor de besparingen. In werkelijkheid was het een verregaande beknotting van de actieradius van de centra. Wederom zonder overleg. Er volgde hevig protest van de dertien centra en de sector. Ook in het parlement en de pers was kritiek te horen over de aanpak van de minister.
DE WERKING IN CIJFERS Het organiseren van eigen educatieve activiteiten is zoals gezegd maar één van de vier opdrachten van de Vormingpluscentra. De centra organiseerden in 2009 5.289 activiteiten voor het publiek. Dat aantal stijgt jaar na jaar (graf. 1). De centra telden in 2009 80.000 deelnames aan het eigen aanbod. Ook dat aantal stijgt jaar na jaar, samen met het aantal vormingsuren (graf. 2). In 2009 waren de centra goed voor 37.000 eigen uren.
foto: Vormingplus Oost-Brabant grafiek 3
Netwerk van de Vormingplus-centra
De Vormingplus-centra trachten zoveel mogelijk de vinger aan de pols te houden in de regio. Ze waken erover dat hun aanbod maatschappelijk relevant en to the point blijft. De centra zetten bijvoorbeeld - al dan niet in samenwerking met partners - stevig in op digitale geletterdheid, interculturaliteit en duurzaamheid. 28 % van hun aanbod gaat over deze thema’s. De Vormingplus-centra zijn netwerkers van niet-formele educatie. Ze bouwen contacten op en werken samen met tal van partners om het aanbod af te stemmen en te promoten. Het zijn echte leerknooppunten. Grafiek 3 geeft het beeld van het netwerk dat elk centrum(bruine stippen) in vijf jaar tijd opgebouwd heeft. We merken de laatste drie jaar een stevige stijging van het aantal samenwerkingsverbanden (+71 %). Met name de samenwerking met gemeenten, steden, cultuur- of gemeenschapscentra, welzijnsorganisaties en OCMW’s kennen een boost. grafiek 1
Evolutie activiteiten 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2007 2008 2009 het aantal gerealiseerde activiteiten
grafiek 2
Evolutie deelnames en uren 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2007 2008 het aantal deelnames het aantal gerealiseerde uren
2009
DE LANDELIJKE VORMINGSINSTELLINGEN EXPERTEN IN HUN VAKGEBIED De landelijke vormingsinstellingen werken - in tegenstelling tot de Vormingplus-centra (zie eerder) - niet regionaal, maar landelijk en niet algemeen, maar rond één thema. De vormingsinstellingen zijn experten in hun vakgebied, hun specialisme. Daardoor kan je bij hen terecht voor zowel laagdrempelige als meer doorgedreven vormingen. Maatschappelijke en sociale doelen zijn bij de vormingsactiviteiten nooit veraf. Je ontplooit er jezelf, leert nieuwe mensen kennen en komt sterker in de samenleving te staan. De landelijke vormingsinstellingen bestaan uit verschillende types organisaties. Ten eerste heb je de 17 gespecialiseerde vormingsinstellingen. Deze instellingen bieden samen een breed aanbod van vormingsactiviteiten, gaande van kunst- of natuureducatie over wetenschapspopularisering tot actief burgerschap, zingeving, enzovoort. Daarnaast zijn er ook vormingsinstellingen die werken voor een syndicale beweging of met personen met een handicap en Vijftact, de federatie van vormingsdiensten voor personen met een handicap. De drie syndicale vormingsinstellingen zijn verbonden aan één van de drie grote vakbonden (ABVV, ACLVB, ACV). De vorming die zij aanbieden staat open voor iedereen binnen de ruime syndicale beweging, met of zonder werk, en is niet
foto: Vorming en Actie
beroepsgericht. Je leert er over de werking van de vakbond, de sociale verkiezingen, sociale rechten en plichten, de politieke actualiteit, informatica, enzovoort. De syndicale vormingsinstellingen maken van hun deelnemers mondige en geïnfor-
DE LANDELIJKE VORMINGSINSTELLINGEN IN CIJFERS (2009) het aantal landelijke vormingsinstellingen
24
waarvan gespecialiseerde vormingsinstellingen
17
waarvan syndicale vormingsinstellingen
3
waarvan vormingsinstellingen voor personen met een handicap
3
waarvan een federatie van vormingsdiensten voor personen met een handicap
1
het aantal personeelsleden omzet subsidies uit het decreet
432 32 miljoen euro 19,8 miljoen euro
De vormingsinstellingen zijn experten in hun vakgebied, hun zogenaamde specialisme. Daardoor kan je bij hen terecht voor zowel laagdrempelige als meer doorgedreven vormingen. meerde personen. Op en naast de werkvloer en in de brede samenleving.
vormingsactiviteit duurde gemiddeld 9 uur en bereikte gemiddeld ruim 20 deelnemers.
De vormingsinstellingen voor personen met een handicap hebben dezelfde maatschappelijke en sociale doelen als de andere instellingen. Zij werken echter specifiek met personen met een handicap en hun omgeving. In beperkte mate organiseren ze ook activiteiten voor begeleiders van personen met een handicap.
70 % van de gepresteerde uren zogenaamde ‘niet-formele educatie’ wordt gesubsidieerd door de Vlaamse overheid. Dat betekent dat de vormingsinstellingen minstens 30 % van hun aanbod financieren met andere middelen (graf. 2). grafiek 1
Evolutie deelnemers en activiteiten Tenslotte heb je nog Vijftact, de federatie van vijf vormingsdiensten voor personen met een handicap. Deze federatie doet meer dan vormingsactiviteiten organiseren. Ze ijvert voor inclusie en een betere beeldvorming van personen met een handicap. Vijftact bundelt en ontwikkelt bovendien kennis over deze thema’s. Minister Schauvliege erkende voor de beleidsperiode 20112015 één nieuwe vormingsinstelling: Het Vlaamse Kruis. Die organisatie maakt de overstap van vereniging naar vormingsinstelling.
300.000
20.000 18.000
250.000
16.000
200.000
14.000
150.000
10.000
12.000 8.000
100.000
6.000 4.000
50.000
MEE IN HET BESPARINGSBAD Ook de vormingsinstellingen moeten mee in het besparingsbad van de Vlaamse Regering. De instellingen verliezen 650.000 euro aan inkomsten uit opleidingscheques en moeten het met ruim 6 procent minder subsidies stellen. Ook de landelijke vormingsinstellingen namen deel aan de protestacties van de sector tegen de besparingen.
DE WERKING IN CIJFERS In 2009 vonden bij de landelijke vormingsinstellingen 11.805 educatieve activiteiten plaats. De instellingen bereikten daarmee zowat een kwart miljoen deelnemers. Het aantal activiteiten blijft doorheen de tijd stabiel, maar het aantal deelnemers stijgt (+29 % ten opzichte van 2007)(graf. 1). Een
2.000
0
0 2007 deelnemers activiteiten
2008
2009
grafiek 2
Gesubsidieerde uren niet-formele educatie
30% ongesubsidieerd
70% gesubsidieerd
De FOV laat de stem van de sector klinken waar ze gehoord moet worden. Discreet waar mogelijk, luid waar nodig.
foto: FOV
DE FOV De FOV is een onafhankelijke VZW van erkende en/of gesubsidieerde organisaties voor sociaal-cultureel volwassenenwerk. Wij verdedigen sinds 2000 de belangen van deze organisaties bij overheden en andere instanties. We nemen het op voor zowel de individuele organisaties als voor de hele sector.
REPRESENTATIVITEIT
TAKEN
Alle erkende en/of gesubsidieerde organisaties uit het sociaal-cultureel volwassenenwerk zijn lid van de FOV. We houden via maandelijks overleg met onze achterban de vinger aan de pols. Elk standpunt van de FOV is dus een gedragen standpunt.
Belangenbehartiging: De FOV laat de stem van de sector klinken waar ze gehoord moet worden. Discreet waar mogelijk, luid waar nodig. We mediĂŤren tussen organisaties en overheid.
De structuren van de FOV zijn aangepast aan de enorme diversiteit in de sector. De oprichters van de Federatie hebben hierover stevige afspraken gemaakt. Zo heeft elke organisatie, ongeacht de grootte, de levensbeschouwelijke achtergrond of de werksoort, haar plaats in de Federatie.
Beleidsadvisering: Regelgeving en de uitvoering ervan zijn steeds het resultaat van onderhandelingen. Het kabinet, de administratie en de FOV steken regelmatig de koppen bij elkaar. Daarbij vertolken wij de mening van de sector en suggereren we concrete verbeteringen aan het beleid.
Beleidsvoorbereiding: Waar nodig springen we in de bres om de uitvoering van het beleid vlot te laten verlopen. We informeren onze achterban, de politiek en de overheid, contacteren mensen om in beoordelings- of visitatiecommissies te zetelen, anticiperen op knelpunten in het beleid ... Dienstverlening: Tot slot leveren we praktische diensten aan onze leden. We adviseren over subsidies, formele paperassen, plannen, rapporten, regelgeving ... Ook verzamelen we jaarlijks gegevens bij onze leden. Hierover rapporteren we bij onze achterban. Zo stellen we organisaties in staat zich te positioneren in het geheel.
BUDGET Het decreet schrijft voor dat de subsidie voor de FOV gelijk staat met 0,7 procent van de subsidies die aan de leden worden toegekend. In de realiteit wordt dat percentage niet gehaald, de FOV moet het met minder doen.
SoCiuS SoCiuS is het steunpunt voor sociaal-cultureel volwassenenwerk. Het is een autonome organisatie die gesubsidieerd wordt door de minister van Cultuur. De opdracht van SoCiuS ligt vervat in de beheersovereenkomst die het steunpunt afsluit met de Vlaamse Regering. SoCiuS betekent metgezel, tochtgenoot. SoCiuS wil als steunpunt de reisgezel zijn van de sector en van zij die erin werken. Zijn kerntaken - praktijkondersteuning, praktijkontwikkeling en communicatie - realiseert het steunpunt door middel van activiteiten als begeleiding, deskundigheidsbevordering, implementatie van kwaliteitszorg, onderzoek en ontwikkeling, gegevensverzameling, vertegenwoordiging, internationale samenwerking, informatie en promotie.
ALLE ORGANISATIES OP EEN RIJTJE
A. Vermeylenfonds
Acli-Vlaanderen
Actiedorpen Roemenië
AIF, Multiculturele Federatie van Zelforganisaties
Amnesty International Vlaanderen
ATB De Natuurvrienden
çavaria
ConTempo
Curieus
Davidsfonds
De Vlaamse Volkstuin
Federatie van Marokkaanse Verenigingen (FMV)
Federatie van Marokkaanse Democratische Organisaties (FMDO)
Federatie van Vlaamse Simileskringen
Federatie van Vooruitstrevende Verenigingen (CDF)
Federatie van Zelforganisaties in Vlaanderen (FZO-VL)
Federatie Wereldvrouwen
Federatie Onafhankelijke Senioren (FedOS)
Forum van Vlaamse Vrouwen (FVV)
FVK-Rodenbachfonds
Gezinsbond
Federation of Anglophone Africans in Belgium (FAAB)
Humanistisch Vrijzinnige Vereniging (HVV)
Internationaal Comité (IC)
KAV - Vrouwen die bewegen
KVG-Vorming Open kijk op handicap
KVLV - Vrouwen met vaart
kwb
Landelijke Gilden
Latijns-Amerikaanse Federatie (LAF)
Liberale Beweging voor Volksontwikkeling (LBV)
Liberale Vrouwen
Linx+
LVZ-Vormingsdienst
markant - Netwerk van Ondernemende Vrouwen
Masereelfonds
Neos - netwerk van ondernemende senioren
OKRA
Oxfam Wereldwinkels
Pasar Vleugels voor je vrije tijd
Platform van Afrikaanse gemeenschappen
S-Plus
Unie der Turks Islamitische Culturele Verenigingen (Turkse Unie van België)
Unie van Turkse Verenigingen (UTV)
Unizo-Vorming zelfstandige ondernemers
Verbond VOS, Vlaamse Vredesvereniging (VOS)
Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt)
Vereniging voor Ontwikkeling en Emancipatie van Moslims (VOEM)
Vereniging voor personen met een handicap (VFG)
VIVA-SVV Socialistische Vrouwenvereniging
Vlaams Verbond voor Gepensioneerden (VVVG)
Vlaamse Volksbeweging
VOSOG Scouting voor volwassenen
vtbKultuur
Welzijnsschakels
Willemsfonds
Ziekenzorg CM
Bedevaart naar de graven aan de IJzer
Beweging Tegen Geweld Zijn
Blindenzorg Licht en Liefde Zicht op Cultuur
Bond zonder Naam Cultuur
BOL-BUDIV
De Maakbare Mens
De Wakkere Burger
EVA (Ethisch Vegetarisch Alternatief)
GetBasic
Instituut voor Maatschappijkritische Actie, Vorming en Onderzoek (IMAVO)
Integraal
Kerkwerk Multicultureel Samenleven
Kif Kif
Klimaat en Sociale Rechtvaardigheid
Koerdisch Instituut
Liga voor Mensenrechten
LINC
Merhaba
verenigingen
bewegingen
Vormingplus
landelijke vormingsinstellingen
Mobiel 21
Netwerk Bewust Verbruiken
Sociumi
Toemeka
Vaka/Hand in Hand
Verbruikersateljee
Vluchtelingenwerk Vlaanderen
Voedselteams
Vrede
Vredesactie
Waerbeke
Welzijnszorg
Wervel
zij-kant
Vormingplus Antwerpen
Vormingplus Brussel (Citizenne)
Vormingplus Gent-Eeklo
Vormingplus Halle-Vilvoorde (Arch’educ)
Vormingplus Kempen
Vormingplus Limburg
Vormingplus Midden en Zuid West-Vlaanderen
Vormingplus Oost-Brabant
Vormingplus OostendeWesthoek
Vormingplus regio Brugge
Vormingplus regio Mechelen
Vormingplus Vlaamse Ardennen-Dender
Amarant
Centrum voor Christelijk Vormingswerk (CCV)
Centrum voor Natuur- en Milieu-educatie (CVN)
Halewynstichting
Het Vlaamse Kruis
Impuls
Inverde
Motief
Natuurpunt Educatie
PRH-Persoonlijkheid en Relaties
Stichting Lodewijk de Raet
Timotheus
Uitstraling Permanente Vorming (UPV)
Universiteit Vrije Tijd Davidsfonds
Vormingscentrum Opvoeding en Kinderopvang (VCOK)
Vormingsinstituut Rode Kruis Vlaanderen
Wisper
Zorg-Saam
Ateliers voor Werknemersvorming
Vorming en Actie
ComĂŠ, competent in engagement
KR8
De Brug Gent
Tievo
De Brug Hasselt
VMG
Op-Stap
De Kei
Wiev
Z11
Handicum
Het Grote Plein
VIBEG
Vijftact
Centrum ZitStil
Fevlado-Diversus
Gezin en Handicap
Sig
Vlaamse Dienst Autisme
Netwerk Vlaanderen
Pax Christi Vlaanderen
Ryckevelde
Samenhuizen
Vormingplus Waas-en-Dender
foto: FMV Š Marc Laquière
Het sociaal-cultureel volwassenenwerk is een motor van sociale innovatie.
BRONNEN • Elchardus, M., Smits, W (2007). Het grootste geluk. Leuven: Uitgeverij LannooCampus. • FOV (2010). Boekstaven 2010 - De staat van het sociaal-cultureel volwassenenwerk in Vlaanderen. Brussel: FOV. • Hooghe, M. (2003). Sociaal Kapitaal in Vlaanderen. Amsterdam: Amsterdam University Press. • Koning Boudewijnstichting (2007). De meting van het vrijwilligerswerk in België. Brussel: Koning Boudewijnstichting. • Koning Boudewijnstichting (2008). Verenigingen in België - een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van de sector - editie 2008. Brussel: Koning Boudewijnstichting. • Verhulst, J. (2006). Sociale bewegingen in vogelvlucht. In Sociumi, Halt! Beweging verzocht (themanummer Perspectief). Gent: Sociumi (april). • Vermeersch, L., Vandenbroucke, A. (2010). Het deelnemers- en participatieprofiel van participanten aan sociaal-cultureel volwassenenwerk. Brussel: SoCiuS.
Colofon Een uitgave van: FOV - Belangenbehartiger van het sociaal-cultureel volwassenenwerk Gallaitstraat 86 bus 12 1030 Brussel Tel. 02/244.93.39 Fax 02/244.93.31 info@fov.be www.fov.be We danken onze lidorganisaties voor het beeldmateriaal in deze brochure. Vormgeving: Mieke Smalle www.mmmieke.be Brussel, juli 2010 Verantwoordelijke uitgever: Dirk Verbist Copyright ©: overname van tekstmateriaal is toegelaten voor niet-commerciële redenen en mits bronvermelding. De rechten op het beeldmateriaal berusten bij de respectieve organisaties.
Gallaitstraat 86 bus 12 1030 Brussel tel: 02/244.93.39 e-mail: info@fov.be web: www.fov.be