KUNST
IN
D E
KIJKER
-
95
“ P o rtret van R id d er W illem de C orsw arem (1799-1884)”, vader van Adriaan, bouwheer van het “Hôtel de Corswarem”, Maastrichterstraat, Hasselt - Joseph Schubert (1815-1885), gesigneerd; - gedateerd 1872; - onderschrift: A Monsieur le Chevalier Guillaume de Corswarem/A ncien
membre de la Chambre des Représentants et du Conseil provincial du Limbourg, /C onseiller communal de la ville de Hasselt / Hommage d’estime et de gratitude de la part de ses concitoyens;
- lithografie, gedrukt in Brussel bij Simonau & Toovey; - 38,9 x 32, 4 cm; - inv. nr. 1979.0134 (& 1979.0191)
De familie de Corswarem Volgens een legendarische stamboom zou de familie de Corswarem afstammen van de graven van Loon. Genealogisch onderzoek heeft dit echter weerlegd, maar we mogen toch beweren dat dit geslacht behoorde tot één der voornaamste van onze gouw. Van Hoeselt via Luik kwam deze familie rond 1680 in de persoon van Thomas de Corswarem (x Anne Catherine de Xhenemont) naar Alken. Thomas werd de stamvader van de families de Corswarem uit Hasselt, Peer en Maldegem. In 1847 verkregen zij adelserkenning en bij deze gelegenheid werd het familiewapen, nl. “in hermelijn drie rode dwarsbalken”, versierd met een kroon en twee griffoenen als schildhouders. Opmerkelijk is wel, dat dezelfde familie in de jaren 1630 in Luik, waar het bekende boekdrukkers waren, een geheel ander wapen voerde, nl. “in goud drie zwarte kepers”.
[F.GOOLE & P.SEVERIJNS, Limburgse families en hun wapen, dl. 2, Tongeren, 1978, p. 31.]
Ridder Willem de Corswarem (1799-1884) Willem Jozef werd als zoon van Joannes Henricus de Corswarem en Elisabeth Borghs geboren in Alken op 15 november 1799. Hij huwde Marie Anne Francisca Wauters. Uit dit huwelijk werd op 17 maart 1849 een zoon, Adriaan, geboren. Ridder Willem de Corswarem was lid van de Kamer van Volksvertegenwoordigers en van de gemeenteraad. Hij schreef twee gewaardeerde werken: Mémoire historique et étymologique sur les noms des anciens habitants, territoires, communes et hameaux de la province de Limbourg (Tongeren, drukkerij M.-F. Collée, 1863) en Mémoire historique sur les anciennes limites et circonscriptions de la province de Limbourg (Brussel, M. Hayez, 1857). Hij overleed in Hasselt op 24 mei 1884. [G.CALUWAERTS (J.MELCHIOR), Hasselt intra muros. Hasselt binnen de oude wallen, 1989, p. 115.]
Ridder Adriaan de Corswarem (1849-1909) Adriaan (Hasselt 1849-1909) was doctor in de rechten en in de staatkundige en administratieve wetenschappen, schepen, volksvertegenwoordiger en lid van de bestendige deputatie. Adriaan was voor zijn tijd erg sociaal voelend en sterk Vlaamsgezind.
2
Hij was vooral ervaren in de schoolwetgeving en in gemeentelijke bestuurszaken. Zijn bekendste pennenvruchten zijn Het Vlaamsch Bestuur, een zeer geprezen tijdschrift voor gemeentelijke en provinciale bestuursaangelegenheden; Uitleggingen der wetten en koninklijke besluiten over het lager onderwijs en over pensioenen der gemeenteonderwijzers (Hasselt, M. Ceysens, 1893); De instellingen van vooruitzicht in België (Hasselt, M. Ceysens, 1899) en De Nieuwe wet op de arbeidsongevallen (Antwerpen, Centrale Drukkerij, 1899).
[Le Constitutionnel du Limbourg belge, 3 T jg, nr. 38, 1.09.1890]
Op 25 oktober 1884 huwde hij Anna Maria Coleta de Decker (1854-1916), oudste dochter van Pieter de Decker, gewezen minister van binnenlandse zaken en gouver neur van de provincie Limburg. Zij overleed in Tongeren in het huis van hun enige zoon, kapelaan Paul de Corswarem, en werd op 2 november 1916 bijgezet in de grafkelder van de familie de Corswarem in Hasselt (Oud Kerkhof, Kempische steen weg). [G.CALUWAERTS (J.MELCHIOR), Hasselt intra muros. Hasselt binnen de oude wallen, 1989, p. 115.]
Huis de Corswarem Historisch bouwonderzoek Het Hôtel de Corswarem, voorheen “De Groote Munthamel” situeert zich in het Hasseltse stadscentrum aan de zuidkant van de Maastrichterstraat die het verlengde vormt van de Maastrichtersteenweg. De rooilijn van het gebouw valt samen met één der vele knikken in het tracee van deze belangrijke oost-west-as. Wat vandaag verstaan wordt onder het huis de Corswarem, bestond vroeger uit twee delen. Het linkergedeelte was de vroegere woning van ridder Willem de Corswarem (1799-1884). Daarnaast, richting Grote Markt, lag vroeger het huis “De Groote Munthamel” of Munthamer waar in het begin van de 17°® eeuw Aert Goetsbloets woonde. In de 18de eeuw was dit reeds verdeeld in drie woningen: een huis “De Kleyne Munthamel”, bewoond door Leonard Bottin en twee huizen die vroeger “De Groote Munthamel” vormden. Deze werden op het einde van de 19de eeuw
3
respectievelijk bewoond door barbier en kleermaker Ferdinand Geerts en de stadsbediende Leo Gielkens. Adriaan de Corswarem (1849-1909), zoon van Willem, kocht toen deze huizen. Na afbraak van de aanwezige gebouwen, die door zijn vader werden nagelaten, liet hij tussen 1886 en 1888 het prachtige HĂ´tel bouwen dat dienst moest doen als grote ontvangstruimte. Dit resulteerde in een statig herenhuis in neoclassicistische stijl, vrij strak en sober; opgebouwd uit twaalf traveeĂŤn en drie bouwlagen onder een schilddak aan de straatzijde, het huis werd opgetrokken in baksteen met plinten, lijsten rond deur- en raamopeningen, evenals de toegangspoort in de laatste travee uitgevoerd in Maaslandse kalksteen. De vensters van de bovenverdieping zijn bovendien voorzien van ijzeren borstweringen. De geprofileerde rondboogpoort is geplaatst in een rechthoekig, geblokte omlijsting van hardsteen, met een hoge sokkel. Aan de gevelordonantie is ook vandaag nog duidelijk afleesbaar dat dit pand ontstaan is door het samenvoegen van vier percelen die onder impuls van Adriaan samengevoegd werden en uiteindelijk een uniforme voorgevel kregen.
Gezicht op het huis de Corswarem, einde jaren 1970
4
De gevels aan de tuinzijde vertonen op hun beurt getoogde raamopeningen met gecementeerde omlijstingen en kalkstenen dorpels. Het oudste gedeelte van het pand werd gedeeltelijk gecementeerd en is L-vormig van plattegrond, het mansardedak sluit hier rechtsreeks aan op het grote schilddak aan de voorzijde. Op deze plaats werd tevens een trappenhuis ondergebracht dat de plaats innam van een glazen serre. Dit geheel, ondergebracht in zes traveeën van het gebouw, vormde het woonhuis van Willem en later ook van Adriaan. In de dwarse achterbouw, die op het gelijkvloers als keuken werd gebruikt, bevindt zich nog een vroegere schouw. De rondboogpoort, rechts in de voorgevel, geeft toegang tot een grote koetsenhal, vandaar kom je in de hal. In tegenstelling met de sobere buitengevel werd het interieur zeer luxueus ingericht. In de inkomhal staan we tegenover een monumentale dubbele trap met een glasraam van latere datum. Onder de trap bevindt zich een dubbele toiletruimte. Recht tegenover de trap werd het bureau ondergebracht dat opgevat werd in neogotische stijl. De muurschilderingen op het canvas werden door rondtrekkende Italiaanse schilders aangebracht. Via een dubbele deur bereik je uiteindelijk de feestzaal. Deze rechthoekige zaal is visueel in drie gedeeld met elk een specifieke functie: in neogotische stijl is bedoeld als kleine concertruimte waarbij de toehoorders plaats kunnen nemen in de ruimte die in dezelfde stijl werd gedecoreerd. De grote banketzaal kreeg een decoratie in Vlaamse neorenaissance en tenslotte werd er een aparte koffieruimte voorzien in een aangepaste Moorse stijl. Naast het salon, die de rechtstreekse verbinding vormde tussen het woongedeelte en de ontvangstruimte, wordt deze zaal omgeven door kleine vertrekken voor het dienstdoend personeel. De feestzaal was het toppunt van de macht en de praalzucht van de familie de Corswarem. De verdieping met een drietal gastenkamers was al minder rijkelijk ingericht. Een neogotisch salon is gedecoreerd met schilderingen op doek. Door het getemperd licht ontstaat een intieme ruimte. Wie dit ontwierp en uitvoerde is tot op heden niet bekend. De twee ruimten boven de toegang werden pas in de jaren twintig gebouwd. De tweede verdieping tenslotte diende als sobere behuizing van het personeel. Na de dood van Adriaan de Corswarem, die naar verluidt vrijwel bankroet was na de talloze investeringen, werd het huis verhuurd. Tijdens W.O. I was hier de mess voor de Duitse officieren ondergebracht. Toen het oud gerechtshof in 1918 afbrandde, bracht men hier tijdelijk de rechtbank voor eerste aanleg onder. In 1939 werd het goed verkocht aan de Stad Hasselt door de consoorten Willems. [BCQQ: G.CALUWAERTS (J.MELCHIOR), Hasselt intra muros. Hasselt binnen de oude wallen 1989 P- 115.]
Ontmoetingsforum voor het Limburgs bedrijfsleven Zoals voorgaand vermeld, werd het huis de Corswarem in 1939 aangekocht door de Stad Hasselt. In 1940 werd de eerste verdieping gehuurd door de Belgische Staat voor het Bestuur van de Belastingen, welbekend als ‘het bureel van de Timberkens’ tijdens de oorlog. De grote zaal en de lokalen van het gerechtshof werden eveneens verhuurd door de stad voor tentoonstellingen, officiële ontvangsten, conferenties en proclamaties.
5
In 1942 ruilde de Muziekacademie zijn lokalen in het Hôtel Stellingwerff voor het Hôtel de Corswarem. Na het bouwen van de nieuwe academie werd in 1980 het stadsarchief er ondergebracht. Gelet evenwel op de zware belastingen (papiergewicht) en de beperkte ruimte werd uitgekeken naar een nieuwe locatie van het stadsarchief en werd in 1989 het gebouw verhuurd aan Telecity. Hier werd een nevenactiviteit van Philips ondergebracht waar o.a. software werd aangemaakt voor de CD-Interactive. Gelet op de gevoelige uitbreiding van de activiteiten van Telecity, intussen omge doopt in P.I.M.C., werd een nieuwe vestiging gebouwd op het Wetenschapspark aan de Universitaire Campus, zo kan de samenwerking van deze firma met het L.U.C. verstevigd worden. Na de verhuis werd gezocht naar een nieuwe invulling voor dit pand dat allure heeft en dan ook liefst een openbare functie moest behouden. Het plan werd dan ook opgevat om aldaar een ontmoetingsplaats te creëren voor het Limburgs bedrijfsleven. Deze ontmoetingsplaats zal een belangrijke facilitaire rol kunnen spelen in het onderhouden van netwerken tussen ondernemers, beslissingnemers en vooraanstaanden buiten de industrie. In dit unieke kader kunnen ondernemers, bedrijfsleiders, kaderleden, academici en andere beslissingsnemers nieuwe contacten leggen, de bestaande relaties onder houden, adviezen en know-how uitwisselen. Het wordt dan ook een ontmoetingsforum waar in een ontspannen en stijlvolle sfeer zaken doen altijd maar een gesprek verwijderd is. Informele contacten zijn inderdaad zeer belangrijk in het bedrijfsleven om ervaringen uit te wisselen, zaken te doen en nieuwe initiatieven en samenwerking te genereren. Deze verhoogde netwerking zal eveneens bijdragen tot een hechter samenhorig heidsgevoel en een nog betere Limburgse reflex bij de Limburgse bedrijfswereld. Buitenlandse kaderleden van de in Limburg gevestigde buitenlandse bedrijven zullen tevens vlotter geïntegreerd worden in de Limburgse samenleving. De stad Hasselt heeft als eigenaar van het gebouw een beroep gedaan op de medewerking van de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij Limburg (G.O.M.), de Kamer voor Handel & Nijverheid (K.H.N.L.), het Limburgs Universitair Centrum (L.U.C.), de Unie van Zelfstandige Ondernemers Limburg (Unizo) en het Verbond van Kristelijke Werkgevers (V.K.W.) voor de ontwikkeling van dit initiatief. Ook het bedrijfsleven werd van meet af aan betrokken bij het project. Zo werden een aantal informele vergaderingen georganiseerd waarbij gepeild werd naar de belang stelling van het bedrijfsleven voor het project. Deze belangstelling bleek reëel te zijn. Dit ontmoetingsforum zal functioneren als een club naar het voorbeeld van de “Warande” in Brussel. Bedrijven kunnen lid worden van de club en krijgen daardoor toegang tot de faciliteiten en de activiteiten van de club. Op geregelde tijdstippen zullen er speciale activiteiten georganiseerd worden binnen de interessesfeer van het Limburgs zakenleven. Zo denkt men aan het organiseren van ontbijtvergaderingen, lunchcauserieën, ontvangsten van ambassadeurs, politici, enz. Bedrijven kunnen hun nieuwe producten voorstellen en bedrijfsactiviteiten organi seren. Het pand is geschikt voor persconferenties en recepties. In de vergaderzalen
6
kunnen werklunches, seminaries en congressen georganiseerd worden. Belangrijk ook is het culturele aspect waarbij specifieke initiatieven zullen genomen worden in de culturele sfeer voor de leden. Vanaf vrijdagavond en tijdens het weekend is het pand toegankelijk voor iedereen en kan de uitbater aldaar allerhande initiatieven nemen. Om lid te worden wordt een toetredingsvergoeding gevraagd van 15 000 BEF en een jaarlijkse bijdrage van 10 000 BEF per persoon. Het gebouw zal ook gebruikt worden als vestiging voor de vzw Congresbureau Hasselt-Genk en er werd ook een akkoord bereikt met het Limburgs Universitair Centrum om aldaar de Transnationale Universiteit Limburg te vestigen. De verschillende gebruikers van het gebouw hadden vroeger specifieke aanpassingswerken uitgevoerd. Gelet op de nieuwe bestemming was het dan ook nood zakelijk om grondige restauratiewerken uit te voeren. De globale kosten voor het uitvoeren van deze restauratie- en herinrichtingswerken bedroegen meer dan 70 000 000 BEF. De stad kon evenwel een beroep doen op subsidiëringen voor het gedeelte restauratie van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (60%), de Provincie Limburg (20%). Het saldo wordt betaald door de stad Hasselt. Raming: 37 000 000 BEF. Voor de investeringswerken en inrichting van de lokalen werd een bedrag geïnvesteerd van ca. 33 000 000 BEF waarvoor subsidies verkregen werden van wege het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling met co-financiering uit het Limburgfonds. De studie van de restauratie en herinrichtingswerken werd uitgevoerd door de architecten Lens en Spaas, de restauratie- en herinrichtingswerken werden uitge voerd door N.V. Reynders uit Houthalen, het meubilair wordt geleverd door de firma’s Stulens en Piccard, de keukenuitrusting wordt verzorgd door Elpo-Cuisinex en de verlichting wordt gerealiseerd door de firma Jonkmans uit Houthalen. Zoals bij elk restauratiewerk was het noodzakelijk bijkomende werken uit te voeren die niet voorzien waren. Zo bleek o.a. na het verwijderen van de omkasting van de draagstructuur van het dakgebinte dat de houten draagstructuur volledig aangetast was door houtworm. Deze draagstructuur werd volledig vervangen zonder dat het dak diende afgebroken te worden. Er werden voorlopige ondersteuningen toegepast. Een staaltje van vak manschap die ook belangrijke besparingen met zich heeft kunnen meebrengen. De ruimte rond het Huis de Corswarem zal eveneens heringericht worden om aldaar een aantrekkelijk geheel te vormen met de naastliggende parking. Door deze investeringen zal de Limburgse gemeenschap kunnen beschikken over een prachtig gerestaureerd pand dat een vooraanstaande rol kan vervullen in het stadscentrum van Hasselt en een belangrijke bijdrage kan leveren tot de verdere economische ontwikkeling van de ganse regio.
7
Ê
copyright:
september 2000 tekst:
ir. Jean VANDEPUTTE, Hoofdingenieur-Directeur Stad Hasselt
foto's: Stedeiijke fotodienst STEDELIJK MUSEUM STELLINGWERFF-WAERDENHOF Maastrichterstraat 85, 3500 Hasselt tel. 011-24 10 70 - fax 011-26 23 98
in dezelfde reeks verschenen: 1991 I . Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17de eeuw; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17de - b. 18de eeuw; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895 en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer 'De Roode Roos', D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij 'Week-end', L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliek-ostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703; 7. Kiedingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 1901; 8. Olieverfschilderij 'De Grote Markt', J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568; 10. Kaartlandschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?
1992 I I . Schilderij 'De Grote Man', F. Minnaert, 1983; 12. Mirakelprent O.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt, 19de eeuw; 14. Kaart Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurhaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij 'Het bos', Djef Anten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. 'reukappel'- Virga-Jessebeeld, e. 16de - b. 17de eeuw; 21. Schilderij ’O.-L.-Vrouw met Kind', Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17de eeuw.
1993 22. Liturgische gewaden St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16de eeuw; 23. Mirakelprent H. Sacrament Herkenrode, Hasselt, P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen "Den Soeten Naeme Jezus", 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans (°1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901); 27. Sacraments-ostensorium of "monstrans van Herkenrode", Parijs, 1286; 28. Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, 18de eeuw, kopergravure; 30. Beeld "Heilige Cecilia", 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669.
1994 32. Biechtstoel, Brabants atelier, 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache 'De Meukes’, ca. 1890, Paul Marie Bamps (18621932); 37. Kroningsprent O.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het Hasseletum en de Historia Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho "Heusden 2’ , uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor "Overhandiging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. Guffens (1823-1901); 41. Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831’, A. von Geusau, 1835.
1995 42. Gevelplaat "Veloce-Club hasseltois 'Utile * Dulci' - 2 mai 1892"; 43. Olieverfportret van Arnoldus van Melbeeck op sterfbed, 17de eeuw; 44. Acryls van Ray Remans, 1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild; 47. Vaste kunst werken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Steilingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij "Ijzel en mist", Djef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen 'Hasseltse water molens, 1893/94", Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto "Jongeman met badmuts", gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.
1996 52. Olieverfschilderij "Zegening van boerenkrijgers op de Grote Markt , 1899, Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G. Tieleman; 54. Vaandel "Kunstkring Alexis Pierloz Hasselt 1920", Hasselt; 55. Groepsportret "Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld", 1709, olie op paneel; 56. Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt]; 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. Reflectoren (2) zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederici, 1714; 59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Blauw Tafereel, Pierre Cox (1915-1974).
1997 62. Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman, 1957; 63. Kaart prinsbisdom Luik, 17de eeuw, Henricus Hondius (1597-1651); 64. Lithografie 'Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paule Nolens (°1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 17e - b. 18e E., Daniël van Vlierden (1651-1716); 68. Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. 'Portret van mijn dochter Madeleine' & 'Portret van mijn zoon José', Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld Homo Sedens, Hub Baerten (°1945); 71. Beeld 'O.-L.-Vrouw met Kind', 1530-1540, Meester van Oostham.
1998 72. ‘Panorama van Hasselt', Steven Wilsens (°1937); 73. Portret Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken & 'Hasseltse speculaas'; 76. Wandtapijt Euskadi: balladen en legenden", 1985, Simone Reynders (°1924); 77. Schilderij 'H erfst - kasteel Henegauw', 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, SintQuintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst "Oorlogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918", nt. gedateerd, Hasselt, Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij "Veldslag in een korenveld", 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884).
1999 81. Litho's Hasselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Leduc (°1921); 82. Het huis Stellingwerff (19de eeuw)-Waerdenhof (17de eeuw); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd in de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. Céramiques Décora tives de Hasselt [1895-19541: overzicht van de ronde reclameen sierschotels van de voormalige keramiekfabriek in Hasselt; 87. Portret van Guillaume Stellingwerff (1841-1923); 88. Register Co(e)mans", handschrift, 1611; 89. Standaard voor de "Maat schappij Minerva', 1871, W; Geefs (?) & G. Guffens.
2000 90. Schilderij "Portret van Dr. L. Willems" (1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91. Maquette tweedekker Farman Type III, 1985; 92. Zespuntige 'S te r' van de Roode Roos, 1627; 93. Litho "Gezicht op de Leopoldplaats’ , ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. 'Analemmatische zonnewijzer' in de museumtuin, 2000.