100% EXPO #23 by Info Cultuur

PROVINCIE ANTWERPEN

100 % EXPO Levenswerk van Kris Fierens Een bloedrood barokjaar 3 x Museumnacht Axel Vervoordt Ria Pacquée solo

N°23

Driemaandelijks magazine juni - augustus 2018

#23_v1.indd 1

9/05/18 16:48

PROVINCIE ANTWERPEN

100 % EXPO 16 Bloedrood barokjaar

100 % EXPO thuis in de bus?

Mail je naam en adres naar expo@100procentcultuur.be voor een gratis abonnement op dit driemaandelijkse tijdschrift van Prospekta. Abonnees buiten BelgiĂŤ betalen portokosten. 15 Verhaeren en Montald C O LO F O N Hoofdredactie: Annik Klaes Eindredactie: Walden Art Stories Grafische vormgeving: Anne Van De Genachte Cover: Bertrand Lavier, Fountain, 2014 ÂŠ Bertrand Lavier, foto Bruno Voidey Advertenties: Viviane Spiessens, 03 338 95 75 viviane.spiessens@prospekta.be Prospekta - centrum voor kunstcommunicatie Hofstraat 17, 2000 Antwerpen 03 338 95 56 - expo@100procentcultuur.be v.u.: Prospekta, Hofstraat 17, 2000 Antwerpen

12 Museumnacht

#23_v1.indd 2

9/05/18 16:48

04 Breedbeeld Tamara Van San 06 Interview Kris Fierens 12 3 X Museumnacht Antwerpen 15 Kanttekening Montald en Verhaeren 16 Antwerpen Barok 2018 Sanguine/Bloedrood 19 Antwerpen Barok 2018 Experience Traps

6 Kris Fierens 22 Antwerpen Barok 2018 Wie is Michaelina Wautier? 27 DOP platform Samen tekenen 28 Breedbeeld Andreas Gursky in FOMU 30 Interview Ria PacquĂŠe 35 Beaufort 2018 De beeldtaal van Leon Vranken 38 Interview Axel Vervoordt 42 EXPO 2018 Kunst in dialoog met de stad

22 Michaelina Wautier 44 Maak kennis met Artur Eranosian 46 Woord verklaard Muze 47 Update Agendatips voor de zomer 50 Speel en win Nog meer tips voor cultuur in de provincie Antwerpen vind je op www.infocultuur.be

30 Ria PacquĂŠe

#23_v1.indd 3

9/05/18 16:48

#23_v1.indd 4

9/05/18 16:48

GENEREUZE VORMEN Tamara Van San (Antwerpen, Â°1982) is gefascineerd door het vermogen van vrije, genereuze vormen om inhoud te genereren. In haar sculpturen gaat ze op zoek naar vormelijke oplossingen die, zonder figuratief of geometrisch te zijn, de toeschouwer toespreken en hem meer dan een negatieve leegte laten ervaren. Dat streven stuurde ook haar recente keramische torensculpturen, gebaseerd op Chinese scholar stones of gongshi. Deze door het spel van de natuurelementen grillig gevormde stenen worden in de Chinese traditie gewaardeerd omwille van de associaties die ze oproepen. Tamara Van San 16.06-02.09.2018 De Garage Onder den Toren 12, Mechelen www.cultuurcentrummechelen.be

Tamara Van San, Operation Sandcastle, 2017, geglazuurd keramiek ÂŠ Tamara Van San

#23_v1.indd 5

9/05/18 16:48

HET LEVENSWERK VAN KRIS FIERENS

In het voorgeborchte van betekenis Kris Fierens in zijn atelier

- 6-

#23_v1.indd 6

9/05/18 16:49

Kris Fierens: ‘Als ik een lezing geef over mijn werk is dat bijna poëzie. Elk woord is belangrijk. Voor mij staat de essentie in de citaten die ik heb gekozen’ Kris Fierens, geen titel, 1984, Boomse dakpan/glas, 5 x 49 x 79 cm

BIO Kris Fierens (°1957) woont en werkt in een voormalige kopergieterij in Hoevenen. In 1988 won hij de Jeune Peinture Belge. In zijn tekeningen, schilderijen en sculpturen staan de kracht en de schoonheid van een beweging centraal, als het culminatiepunt van een denkproces dat niet met woorden te ontleden valt. Onlangs was zijn werk te zien tijdens Ecce Homo.

Het belooft een mooie zomer te worden voor kunstenaar Kris Fierens. In De Bijl in Zoersel heeft hij een grote tentoonstelling samen met zijn vriendin, kunstenares Tinka Pittoors. En in een park in Woluwe is hij aanwezig met een opvallend schilderwerk op een wandelpad.

In een grote oude kopergieterij heeft Kris Fierens zijn woonst en zijn atelier. De twee lopen een beetje in elkaar over, zoals leven en werk voor hem ook in elkaar overlopen. ‘Alles staat in dienst van de kunst’, zegt hij. ‘Het

- 7-

#23_v1.indd 7

9/05/18 16:49

Kris Fierens, geen titel, 2015, canvas/inox, 15 x 40 x 50 cm

liefste wat ik doe, is ’s morgens rustig de patatjes schillen voor ’s avonds, en dan naar mijn atelier gaan. Tijd en ruimte zijn voor mij het hoogste goed.’

Laat ons beginnen met een uitspraak van de Duitse filosoof Heidegger, die het oeuvre en de houding van Fierens lijkt samen te vatten: ‘De hand schrijft wat het hoofd nog niet weet.’ Zijn werk lijkt te ontstaan uit het onbewuste, inspiratie vindt hij een vies woord, en over de betekenis van een werk wil hij niet al te veel kwijt. ‘Ik opereer in het voorgeborchte van betekenis’, zegt hij. ‘Een zeer mooie, zij het ouderwetse katholieke term.’ Een schilderij gaat voor Fierens dus niet over wat het verbeeldt. In deze context haalt hij ook graag een citaat aan van Bart Cassiman, die een tekst schreef naar aanleiding van het overlijden van kunstenaar Jan Vercruysse: ‘De stilte heeft een taal en naar het zwijgen kan men luisteren.’ ‘Een heel mooie uitspraak’, vindt Fierens. ‘Ik heb ze meteen genoteerd, want ik kan me er helemaal in vinden.’

De muren van de keuken, eetkamer en woonkamer hangen vol met werken van bevriende kunstenaars, een indrukwekkende collectie. En in de werkkamer van Fierens hangt een brief die zijn zoon schreef toen hij zes jaar was: ‘Sint, ik weet dat het vroeg is, maar het zou toch leuk zijn dat je aan mij denkt.’ ‘Dat is toch hilarisch’, zegt Fierens. Het had een werk van Gerard Herman kunnen zijn.

HET ONBEWAAKTE MOMENT ‘Dit is mijn heiligdom’, zegt de kunstenaar terwijl hij de deur naar zijn atelier opent. Hij wijst twee kisten aan. ‘Daarin zitten in totaal 10.000 beschilderde vellen papier. Mijn levenswerk.’ Ook hier hangen de muren vol; niet alleen met kunstwerken, maar ook met tekst. Op enkele A4’s heeft Fierens geprobeerd om te vatten wat zijn kunst voor hem betekent. Tussen citaten van Heidegger en Pessoa door staan zijn eigen bevindingen. ‘Als ik een lezing geef over mijn werk is dat bijna poëzie. Elk woord is belangrijk. Voor mij staat de essentie in de citaten die ik heb gekozen.’

‘In het werkproces gaat het over het onbewaakte moment’, aldus Fierens. ‘Dat is ook de titel van een interviewboek dat Ronny Delrue maakte in 2011.’ De ondertitel van dat boek, waarin Delrue behalve Fierens onder meer ook Luc Tuymans en Anne-Mie Van Kerckhoven interviewde, luidde: De gecontroleerde ongecontroleerdheid bij het tekenen.

- 8-

#23_v1.indd 8

9/05/18 16:49

Maar dat toeval is voor alle duidelijkheid níét vrijblijvend. ‘Het is een attitude, een aandacht. Ik moet waken over de dingen. Dat waken is extreem belangrijk, ook al gebeurt er niets. Er is een mooi verhaaltje over een Japanse keizer die een werk wil kopen bij een kunstenaar. De kunstenaar zegt: “Kom volgend jaar terug, dan zal het klaar zijn.” Een jaar later staat de keizer opnieuw in het atelier van de kunstenaar om zijn werk op te halen. Maar de kunstenaar zegt: “Het is nog niet af, je zal nog vijf jaar moeten wachten.” Uiteindelijk komt de keizer na twintig jaar weer bij de kunstenaar. Die zet in enkele seconden een paar lijnen op een doek en zegt: “Ik heb twintig jaar nodig gehad om de maturiteit te krijgen om dit kunstwerk te kunnen maken.” Dat vat een en ander mooi samen voor mij.’

Kris Fierens: ‘“De stilte heeft een taal en naar het zwijgen kan men luisteren” is een heel mooie uitspraak’

Een ander citaat dat Fierens hoog in het vaandel draagt, is er een van Pessoa: ‘Ik ben niets. Ik zal nooit iets zijn. Ik kan ook niet iets willen zijn. Afgezien daarvan koester ik alle dromen van de wereld.’ Fierens weet naar eigen zeggen vooral heel goed wat hij níét wil. ‘Tachtig procent van mijn tijd heb ik geïnvesteerd in het opzijzetten van hetgeen ik niet wil. Een voorbeeld: mijn vader deed in verzekeringen. Dat wilde ik absoluut niet, en dat was al heel vroeg duidelijk.’ Wat hij dan wel wilde, werd echter even snel duidelijk. ‘Mijn vader vertelde graag een

WAKEN OVER DE DINGEN ‘Ik hou ook niet van het begrip creatie’, zegt Fierens, ‘want ik geloof niet in die diepe ernst van de grote createur. Volgens mijn eigen normen laat ik dingen bij elkaar komen, dat is veel interessanter. Ik denk dat ik veel meer ensceneer en assembleer dan creëer. Het leven zit vol dingen die ik gewoon moet samenbrengen, als bij toeval.’

Kris Fierens, geen titel, 2017, 2 maal canvas, 5 x 100 x 150 cm

- 9-

#23_v1.indd 9

9/05/18 16:49

Kris Fierens, geen titel, 2016, canvas, 30 x 40 cm

Kris Fierens: ‘Ik was zes jaar en toen ik thuiskwam, vroeg mijn vader me of ik een lieve juf had. Ik antwoordde dat ze een fout blauw in haar jurk had. Daarmee is eigenlijk alles gezegd’

anekdote over mijn eerste schooldag in het eerste leerjaar. Ik was zes jaar en toen ik thuiskwam, vroeg hij me of ik een lieve juf had. Ik antwoordde dat ze een fout blauw in haar jurk had. Daarmee is eigenlijk alles gezegd.’

SCULPTURALE SCHILDERIJEN Terug naar het atelier, waarvan het achterste deel een ruimte is waarin Fierens tentoonstellingsopstellingen kan uittesten. ‘Het ziet er hier elke maand anders uit.’ Op het moment van ons gesprek is er een proefopstelling te zien voor zijn expositie in Zoersel. ‘Ik toon een mix van werken uit de zomer van 2017 en iets ouder werk. En één werk van dertig jaar geleden. Hier zie je mijn stuk van de duotentoonstelling die ik samen met Tinka maak. In De Bijl in Zoersel neemt zij de kleine ruimte voor haar rekening. Die gaat ze overvol stoppen met haar sculpturen, zoals ze altijd doet. Ik krijg de grote ruimte, en bij mij zal er een heel andere sfeer heersen, veel serener. Weet je, als de mensen bij Tinka in het atelier binnenkomen, krijgen

- 10-

#23_v1.indd 10

9/05/18 16:49

P(ART)COURS / PAR(KUNST) Het parcours van deze driejaarlijkse tentoonstelling van hedendaagse kunst in de openlucht begint aan het metrostation Beaulieu in Oudergem en loopt via de Groene Wandeling tot het Woluwepark en het Maloupark. Promenade sur la promenade is te zien in het Woluweparrk (Park van Woluwelaan, Oudergem).

P(ART)COURS / PAR(KUNST) Nog tot 01.07.2018 www.partcours-parkunst.com

Kris Fierens, geen titel, 2017, canvas, 40 x 80 cm; geen titel, 2014, sculptuur/hout, metaal, epoxy, verf, 49 x 72 x 140 cm

ze altijd een glimlach op hun gezicht, door de kleuren en de veelheid. Bij mij worden ze allemaal stil. Ongelooflijk hoe groot dat verschil is.’

een andere vorm heeft gesneden. Ik heb de omgekeerde vorm, het negatief van haar werk zo je wil.’ De vorm komt geregeld terug in het oeuvre van Fierens: ‘Ik heb er al eens een sculptuur van gemaakt in beton, maar nu heb ik hem in een park in Woluwe geschilderd op een asfaltweg. 65 meter lang. Aan het ene uiteinde staat: “A walk. The solution is at the end.” Aan de andere kant staat hetzelfde. De vorm heb ik geschilderd in een ouderwets soort groen en de verf is niet helemaal dekkend, zodat je het asfalt er nog een beetje door voelt. Zo wordt de vorm volledig geïntegreerd in de omgeving. Een wandelpad op een wandelpad. Het heeft iets relativerends.’ | Jozefien Van Beek - Foto's Jens Mollenvanger

Schilderijen worden bij Fierens steeds sculpturen, het zijn niet gewoon doeken aan de muur. Sommige werken zijn schuin aan de muur bevestigd, zodat je er heel anders naar kijkt. Bij een ander doek integreert Fierens een spiegel in de installatie, en nog een schilderij hangt gewoon op een ander. ‘Voor mij is een schilderij een sculptuur. Hoe ga je met een doek om? Die vraag stel ik me telkens opnieuw. Ik ben beeldhouwer van opleiding, dus het gaat bij mij altijd over ruimtelijkheid.’

TINKA PITTOORS EN KRIS FIERENS Nog tot 17.06.2018 Cultuurhuis De Bijl Dorp 1, Zoersel www.zoersel.be

Fierens toont een laatste werk: een lange vorm die naar het midden toe breder wordt en aan beide kanten uitloopt in een punt. Het is een vorm met een aparte ontstaansgeschiedenis. ‘Tinka heeft in haar atelier een prullenbak waar ze overschotjes in gooit. Daaruit heb ik deze vorm gehaald. Het is materiaal waaruit Tinka

Meer beelden op www.infocultuur.be - 11-

#23_v1.indd 11

9/05/18 16:49

Spiral Consort

Nee, nĂĂŠt v 3 X MUSEUMNACHT ANTWERPEN De schemering werpt een ander licht op musea. Tijdens Museumnacht verandert een museumbezoek in een belevenis met een ondefinieerbare vibe. Zachtjes deemsterend licht volstaat natuurlijk niet. Daarom pakken de 22 deelnemende musea uit met een avondvullend programma. We lichten drie musea uit waar je je aan veel meer dan alleen avondlijke rondleidingen mag verwachten.

- 12-

#23_v1.indd 12

9/05/18 16:49

cina Plantiniana door een levensecht zeventiende-eeuws duo. Het muzikale luik dan: hoe klinkt het huis terwijl je het bekijkt? Op onverwachte plaatsen duiken de muzikanten van Spiral Consort op. Ze bespelen zeeschelpen als trompetten en betoveren je met bijzondere klanken. Twintig jonge schrijvers en illustratoren zijn writers in residence in Museum Plantin-Moretus. Onder leiding van redacteurs van het literaire tijdschrift ZINK en beeldend kunstenares Ephameron vormen ze tijdens de Zomerkaping creatieve koppels die zorgen voor barokke metaforen, uitdagende graphic poems en levendige allegorieën.

En wat hebben een drukpers en een pastamachine gemeen? Ontdek in de inloopworkshop Drukken met een pastamachine hoe je met een keukenapparaat je eigen kunstwerkje kan drukken.

OP ONTDEKKINGSTOCHT MET ACCORDEONIST Het jonge Nadar Ensemble brengt hedendaagse klassieke muziek gecombineerd met multimedia en performance. Een avontuurlijke concertuitstap en een confrontatie tussen oud en nieuw.

ét voor het donker thuis DRUKKEN MET PASTAMACHINE Museum Plantin-Moretus is vóór alles een zeventiende-eeuws barok stadspaleis. Via Binnenkijken bij Balthasar ontdek je de pracht en praal van de toenmalige nieuwe mode in interieurdesign. Christoffel Plantijns kleinzoon Balthasar I Moretus maakte van het huis een 3D-visitekaartje voor de drukkerij en uitgeverij. Een beslagen gids wijst je op heel wat bijzondere elementen. Welkom in ons huis! Martina, de tweede dochter van Christoffel Plantijn, vertelt je vol vuur over haar huis, haar man, haar kinderen en haar werk. Pa Christoffel is bedaarder. Als manager van het jaar 1572 vertelt hij over het reilen en zeilen van zijn uitgeversimperium. Laat je verleiden tot een bezoek aan de Offi-

Nadar Ensemble © Rob Hogeslag

- 13-

#23_v1.indd 13

9/05/18 16:49

Felixatelier © Sigrid Spinnox

Op stap met een verteller (Frederik van Oers) ontdek je in één klap de twee musea van de Lange Gasthuisstraat: het Maagdenhuismuseum en Museum Mayer van den Bergh. Wat is het Maagdenhuis, wie waren de ‘maagdekens’ en wat is de geschiedenis van het weeshuis? Wie was Fritz Mayer van den Bergh en hoe is in de negentiende eeuw zijn collectie ontstaan? Een accordeonist begeleidt je ontdekkingstocht. Fraaie gevelverlichting benadrukt het bijzondere tijdstip van je bezoek aan het Maagdenhuis. Het Maagdenhuis in een ander Nachtlicht doet je details opmerken die je tijdens je vorige bezoek nooit hebt gespot. Het Maagdenhuis in de belle époque focust op de geschiedenis van de Antwerpse armenzorg en de bestuurders van de armenzorg aan het eind van de negentiende eeuw. Wat deden de vroede vaderen om

het leed van de zwaksten te verlichten en wat was de toenmalige visie op armoede? Een zoektocht die een beroep doet op de tastzin: De schatten van geeft je kinderen voelopVlieg drachten die een nieuwe wereld doen opengaan.

WORD ARCHEOLOOG Waar en wanneer is Antwerpen ontstaan? Hoe leefde een kind in de middeleeuwse stad? Welke ambachten vond je er? En hoe komen archeologen dat allemaal te weten? De mini-expo De stad is een schat schetst het archeologische verhaal van ’t stad vanaf de prehistorie tot vandaag. Tijdens het archeologisch onderzoek op de Kipdorpsite werden de resten van de zestiende-eeuwse Kipdorpbrug, het Kipdorpbastion en de stadsmuur bestudeerd. Rondom deze

vesting bevond zich een gracht, die tijdens het onderzoek erg veel archeologische vondsten uit de zestiende tot de negentiende eeuw prijsgaf. De topstukken ontdek je in de mini-expo De pracht van de gracht. Wil je graag eens een archeologische pot in elkaar puzzelen? Of dierenbotjes, zaden, kersenpitten of visgraatjes zoeken in een zeefstaal? Dan ben je tijdens Museumnacht van harte welkom in het archeologisch atelier van de stad: Word zelf even archeoloog! | Wieland De Hoon

MUSEUMNACHT 04.08.2018 www.museumnacht.be Met één ticket heb je toegang tot alle 22 musea én kan je gebruikmaken van de pendelbussen tussen de locaties!

- 14-

#23_v1.indd 14

9/05/18 16:49

Een ode aan de vriendschap Kanttekening over de Montalds en de Verhaerens

Peter Benoy was van 1991 tot 2005 directeur van Theater Zuidpool. Hij schildert en schrijft over beeldende kunst en theater.

Tot ik tijdens een wandeling in Sint-Lambrechts-Woluwe, niet ver van mijn woonplaats, een ‘park Montald’ ontdekte, riep die naam bij mij niets op. Het park, gedomineerd door een grote heuvel met oude bomen, heeft zijn naam te danken aan de schilder Constant Montald (1862-1944). Die liet er een villa bouwen waarin hij vanaf 1909 woonde met zijn vrouw Gabriëlle Canivet, schilderes en decoratrice. Het idyllische kader van de villa is vandaag in de verdrukking geraakt door een school en andere gebouwen. De villa doet nu dienst als jeugdhuis. Hier ontving Montald in de eerste decennia van vorige eeuw bezoekers als de beeldhouwer George Minne, de Duitse schrijver Stefan Zweig, het koningspaar Albert en Elisabeth, maar vooral Emile Verhaeren (1855-1916) en zijn vrouw Marthe, een koppel dat tot zijn intiemste vriendenkring kan worden gerekend – ook omdat er een sterke band was gegroeid tussen Gabriëlle en Marthe. De dichter en de zeven jaar jongere schilder leerden mekaar kennen in 1898 en ze bleven bevriend tot de dood van Verhaeren.

Montald groeide op te Gent in een zeer bescheiden milieu. Nadat hij vanaf zijn twaalfde avondleergan-

gen aan de Gentse Academie had gevolgd, werd hij in 1885 leerling aan de Parijse Ecole des Beaux-Arts. Hij legde zich toe op de monumentale kunst. Bekroond met de Prix de Rome reisde hij naar Italië en werkte er met succes in verschillende steden. Als docent aan de Brusselse Academie gaf hij les aan onder meer Magritte, Delvaux, Tytgat en Servranckx.

MONUMENTALE ALLEGORIEËN De ontdekking van Giotto en van de Italiaanse renaissance beïnvloedde ongetwijfeld zijn artistieke ontwikkeling – ook al maakte die invloed soms een kleine omweg langs de Engelse prerafaëlieten. Montald evolueerde spoedig tot een schilder van monumentale allegorische taferelen. Binnen het symbolisme nam hij een wat aparte plaats in; hoewel hij soms verraste door zijn kleurencontrasten

Constant Montald, De boot van het ideaal, 1907

en op een specifieke manier de natuur in zijn werk behandelde, ontsnapte hij niet aan een zeker ‘academisme’. In het verleden ben ik talloze keren door de grote hal van het KMSK in Brussel gelopen zonder aandacht te hebben voor de twee reusachtige doeken van zijn hand: De bron van de inspiratie en De boot van het ideaal (beide uit 1907). Nooit heb ik me afgevraagd wie ze geschilderd heeft.

Twee schilderijen met bleke menselijke figuren in een decor waarin goudkleurige tinten vooral worden gebruikt om thematische elementen uit een wazige blauwe achtergrond te halen. Tientallen vierkante meters intrigerend symbolisme, maar je moet bereid zijn om ernaar te kijken.

EEN UITZONDERLIJKE RELATIE In de tentoonstelling Verhaeren – Montald: vriendschap, kunst en poëzie wordt de hechte vriendschap tussen beide kunstenaarskoppels in beeld gebracht aan de hand van schilderijen en tekeningen van Montald: een imposant portret van Verhaeren die voorleest uit zijn werk, brieven, foto’s, geïllustreerde boeken, gebatikte stoffen en met zijde ingebonden boeken van Gabriëlle, en een recent ontdekte tekening die Marthe van haar man maakte. Toch kan men zich afvragen of de monumentale allegorieën van de schilder in de smaak vielen bij Verhaeren? Literatuurwetenschapper Paul Aron merkt op dat deze zich nooit publiekelijk heeft uitgesproken over Montalds werk en hem, op een enkele keer na, nooit heeft gevraagd als illustrator van een van zijn boeken. Wel had hij waardering voor zijn portretten en schetsen. De vriendschap tussen beide kunstenaarskoppels kon daardoor niet worden aangetast. ‘Le coup de foudre de l’amitié’: zo omschreef Montald later hun uitzonderlijke relatie. | Peter Benoy

VERHAEREN – MONTALD: VRIENDSCHAP, KUNST EN POËZIE 17.06-14.10.2018 Emile Verhaeren Museum Emile Verhaerenstraat 71, Sint-Amands www.emileverhaeren.be

- 15-

#23_v1.indd 15

9/05/18 16:49

Een bloedrood barokjaar ANTWERPEN BAROK 2018: RUBENS INSPIREERT

In 2018 zet Antwerpen als nooit tevoren zijn barokschatten in de verf met Antwerpen Barok 2018: Rubens inspireert. Het cultuurfestival wil hedendaagse kunstenaars in dialoog laten gaan met de artistieke erfenis van Rubens en zijn tijdgenoten. De kleur waarin de feestelijkheden worden ondergedompeld, is een diep vermiljoen, de kenmerkende tint rood waarmee de meester onder andere de mantels van onder ellende gebukt gaande Bijbelse figuren inkleurde. Luc Tuymans nam dit vurige kleurenpalet als inspiratiebron en doopte de tentoonstelling die hij ter gelegenheid van dit festival in het M HKA cureert Sanguine/Bloedrood.

De barok deed haar intrede in Antwerpen na de Gouden Eeuw, de periode waarin de stad uitgroeide tot een bloeiende havenstad en economische metropool. De zestiende eeuw bracht echter, naast wereldfaam, rijke kunstcollecties en exotische handelswaren zoals diamant, ook enkele gewelddadige religieuze conflicten en de Spaanse Furie met zich mee, gebeurtenissen die uiteindelijk de Val van Antwerpen in 1885 inluidden.

OVERROMPELEND EN OVERVLOEDIG

Terwijl ze door deze beproevingen haar status van bruisend handelscentrum moest afstaan aan Amsterdam, kende de stad in de daaropvolgende jaren een wederopbloei van de godsdienstbeleving. Die deed met een eigen weelderige kunststroming, de barok, een bijzondere wind door de Antwerpse straten waaien.

Pieter Paul Rubens, die in ItaliĂŤ de meesters van de vroege barok had bestudeerd, doordrenkte zijn schilderijen met een ongezien meeslepend spel van schaduw, licht en kleur. Als een zeventiende-eeuwer zijn geloof in God was verloren, dan kon hij het terugvinden bij de aanblik van een gestorven Jezus die van het kruis

Tijdens de barok werden imposante kerken, zoals de Sint-Carolus Borromeuskerk, aan het Antwerpse straatbeeld toegevoegd. Met hun rijkelijke versieringen moesten ze de gelovigen naar binnen lokken, waar die door dramatische Bijbelse taferelen werden overrompeld. Nooit eerder hadden kunstenaars in dienst van de katholieke kerk zo krachtig de gevoelswereld van hun protagonisten uitgebeeld.

- 16-

#23_v1.indd 16

9/05/18 16:49

JACOB JORDAENS Samen met Pieter Paul Rubens en Antoon van Dyck vormt Jacob Jordaens als het ware de Heilige Drievuldigheid van Antwerpse barokschilders. Hoewel Jordaens de minst bekende en minst invloedrijke van het drietal is, telt zijn oeuvre een aantal interessante werken die een andere kant van de barok laten zien. In Sanguine/Bloedrood is bijvoorbeeld zijn olieverfschets Studies van de kop van Abraham Grapheus (1621) te zien, een eerder intiem portret dat ietwat in contrast staat met andere, veelal overdadige barokstukken. Niettemin weet Jordaens in deze studie bijzonder goed de gevoelswereld vast te leggen van zijn model, een knaap uit de Antwerpse schildersgilde Sint-Lucas. De ingetogenheid van het werk benadrukt net de kracht van diens emoties. Jordaens gebruikte deze studie later als basis voor een van de gezichten in zijn Vier evangelisten (ca. 1625) en voor de sater in zijn Allegorie van de vruchtbaarheid (1623).

Jacob Jordaens, Studies vn de kop van Abraham Grapheus ÂŠ Museum voor Schone Kunsten Gent

neerzijgt in de bloedrode mantel van zijn trouwe vriend Johannes. Vandaag maken de barokke kunstschatten nog steeds indruk, tot ver buiten de inmiddels verdwenen stadsomwallingen. Bijna vierhonderd jaar later is Rubens uitgegroeid tot een van de meest invloedrijke kunstenaars ooit en de beroemdste inwoner van Antwerpen. Zijn artistieke erfenis inspireert ook de huidige generatie kunstenaars. Het stadsfestival Antwerpen Barok 2018 wil deze dialoog tussen heden en verleden negen maanden lang voeren met een reeks schitterende tentoonstellingen, optredens en lezingen op verschillende locaties in de stad. Trouw aan het overdadige karakter van de barok biedt het festivalprogramma een overvloed aan keuzemogelijkheden.

Sanguine/ Bloedrood Ook Luc Tuymans is vastbesloten om met Sanguine/Bloedrood de toeschouwer te overweldigen. Als curator van deze tentoonstelling haalde hij via uitzonderlijke bruiklenen nationale en internationale topstukken uit de barok naar Antwerpen, werken van onder anderen Francisco de ZurbarĂĄn, Caravaggio, Jacob Jordaens en Antoon van Dyck.

TUYMANS HAALDE VIA UITZONDERLIJKE BRUIKLENEN NATIONALE EN INTERNATIONALE TOPSTUKKEN UIT DE BAROK NAAR ANTWERPEN

Om de bijzondere dynamiek van deze barokke meesterwerken een nieuwe dimensie te geven, plaatste

- 17-

#23_v1.indd 17

9/05/18 16:49

Tuymans ze tegenover werken van hedendaagse kunstenaars als Edward en Nancy Kienholz, Michaël Borremans en Jan Fabre. De expositie onderzoekt de essentie van het begrip barok, die ontstijgt aan het verleden: de onvatbare intensiteit en intelligentie van een maker en zijn werk, en de blik waarmee hij kijkt naar andere makers.

EDWARD EN NANCY KIENHOLZ Een ander stuk uit de expositie dat door Tuymans als sleutelwerk wordt bestempeld, is Five Car Stud uit 1972 van Edward en Nancy Kienholz. De installatie wordt uitzonderlijk gepresenteerd in een koepeltent op de Gedempte Zuiderdokken. Ze toont een luguber tafereel waarin vijf blanke mannen een geknevelde zwarte man omcirkelen. Ze slaan hem in elkaar en castreren hem, als wraak voor vermeende seksuele betrekkingen met een blank meisje

Dat Rubens zich regelmatig inspireerde op zijn Venetiaanse tijdgenoot Titiaan, van wie tijdens het festival eveneens een prachtig portret te bewonderen is in het Rubenshuis, is geen geheim. Maar ook tussen de barokschilders uit het verleden en hedendaagse kunstenaars zijn er intense parallellen, dialogen en associatieve processen bloot te leggen.

– zij moet vanuit een geparkeerde wagen samen met een kind het gebeuren machteloos aanschouwen. Even krachtig als haar raciale thematiek is de dynamische compositie van de installatie, ondergedompeld in een clair-obscur dat wordt gecreëerd door de koplampen van de auto’s. Het is een visuele aanslag op de gemoedstoestand van elke bezoeker waar de zeventiende-eeuwse barokmeesters graag hun handtekening onder hadden gezet.

De tentoongestelde werken hebben een krachtige expressie en sterke symboliek gemeen. Wat Tuymans de bezoeker laat ontdekken, is de onderlinge dynamiek die hierdoor ontstaat. | Sarah Verheyen

Edward en Nancy Kienholz, Five Car Stud, collectie Prada, Milaan © Fondazione Prada

SANGUINE | BLOEDROOD. LUC TUYMANS ON BAROQUE Tot 16.09.2018 M HKA Leuvenstraat 32, 2000 Antwerpen www.muhka.be / www.antwerpbaroque2018.be

- 18-

#23_v1.indd 18

9/05/18 16:49

Bertrand Lavier, Fountain, 2014 © Bertrand Lavier, foto Bruno Voidey

Experience Traps (STADS)TUINEN VOL VERRASSINGEN Ruïnes, labyrinten en andere tuinmotieven brengen je beleving in beweging. Ze maken van een tuinbezoek een bijzondere ervaring. Maar is die ervaring een valkuil en wordt ze gecontroleerd? De tentoonstelling Experience Traps in het Middelheimmuseum kijkt door een barokke bril naar de eenentwintigste eeuw. Een gesprek met Pieter Boons, curator. Experience Traps inspireert zich op zeventiende-eeuwse ideeën over landschappen. Pieter Boons: ‘We vertrekken vanuit

de barokke landschaps- of tuinarchitectuur. Een van de bekendste tuinsoorten uit de barok is de aristocratische tuin, denk aan die van Versailles. Kunstmatige effecten zorgden in zo’n

tuin voor een ervaring; motieven zoals fonteinen, automatons (bijvoorbeeld machines die vogelgeluiden produceren), grotto’s, labyrinten en ruïnes leukten de tuin op. De aristocratische tuin was een exclusieve bestemming waar je naartoe ging om andere mensen te ontmoeten. Je positioneerde er jezelf binnen een bepaalde context ten opzichte van anderen, de wereld, of het landschap. We wilden in het Middelheimmuseum werken met die manier van ervaren en een plek creëren waar je zaken uitwisselt of deelt, zoals we vandaag op sociale media doen.’

worden vandaag nog altijd gebruikt door kunstenaars. We spraken met zestien kunstenaars en kunstenaarscollectieven die bewust of onbewust met deze elementen bezig zijn. De uitwisseling van ideeën loopt het langst met de Amerikaanse choreograaf William Forsythe, die zich de laatste jaren richting de beeldende kunst beweegt. We vroegen aan hem om de tentoonstelling te cocureren, maar als “jong” beeldend kunstenaar zag hij dat niet zitten. Niettemin is zijn bijdrage aan de tentoonstelling omvangrijk. Hij nodigde enkele bevriende kunstenaars uit.’

Hoe draagt de kunst daartoe bij in het park in Wilrijk? Boons: ‘Grotto’s, labyrinten en

Hebben jullie de kunstenaars geselecteerd op basis van gelijkenissen tussen de barokke stijl en hun werk?

andere tuinmotieven uit de barok

- 19-

#23_v1.indd 19

9/05/18 16:49

Recetas Urbanas maakt recepten voor de stad. Op het De Coninckplein in Antwerpen bouwde iedereen mee aan een sociale ‘groensculptuur’, gemaakt uit gerecycleerde en groene materialen. Net als bij een botanische tuin in de baroktijd is het streefdoel meer inclusie en cohesie. Deze sociale functie is belangrijker dan de plek an sich.

Recetas Urbanas, Aula Abierta, Sevilla

Boons: ‘De selectie was geen stijloefening in neobarok. We keken niet naar welke kunstenaar een uitbundig of barok oeuvre heeft, maar zochten meer naar de ideeën achter de kunstwerken. Forsythe, bijvoorbeeld, werkt als choreograaf. In dans heb je patronen, systemen, instructies, beweging en controle. De barok werd gekenmerkt door een diepgewortelde sociale crisis. Personen die de macht hadden, zoals koningen, patriciërs en pausen, probeerden die te behouden of te vergroten. Ze gaven kunstenaars en architecten de opdracht om op een propagandistische en manipulatieve manier de mensen te verbazen en te controleren. Controle is ook in de hedendaagse maatschappij aanwezig.

Forsythes typische choreographic objects vormen een tegenstelling. Het kunstwerk geeft een instructie waar je zowel mentale als fysieke competenties voor nodig hebt. Vergelijk het met een labyrint: instinctief wil je lichaam naar dat ene hoekje rennen,

maar je moet nadenken of je je wel richting de uitgang begeeft.’ Waarom werd er gekozen om de tentoonstelling uit te breiden naar de stad? Boons: ‘Een tweede soort barokke

tuin is de botanische tuin; die zag je vaak in de stad. Door planten te categoriseren en in systemen onder te brengen, werd de tuin een metafoor voor de controle van de mens over de natuur. Het delen van de geneeskrachtige eigenschappen van planten zorgde ervoor dat de botanische tuin ook een plek werd van inclusie, waar kennis of ervaring werd gedeeld. Elementen van zowel de aristocratische als de botanische tuin waren vroeger bijvoorbeeld terug te vinden in de tuin van Rubens. Daarin stond een grotto met een doedelzakspeler als fontein en er was ook een kruidentuin. Voor Experience Traps keken we naar elementen en ideeën achter deze twee soorten tuinen die je kan linken aan de sociale interacties van vandaag.’ | Silke Rochtus

- 20-

#23_v1.indd 20

9/05/18 16:49

Monika Sosnowska, Stairs, 2018 ˆ Dennis Tyfus, Free All Prisoners, campagnebeeld

Een greep uit het aanbod Monika Sosnowska, Stairs, 2018

Spencer Finch, Mars (sunrise), 2018

Mike Bouchet, Energy Fog, 2018

(bruikleen collectie Margain-Junco)

(nieuwe creatie)

Een trap wordt een ruïne. Is dit

Driehonderd jaar geleden had

Een wolk die mist vormt tussen de

architecturale element een over-

men een fascinatie voor machines

bomen, lijkt een alledaags schouw-

blijfsel van een andere cultuur of

en sterrenkijkers. Finch gebruikt

spel. Een wolk met de geur van een

beschaving? Is het een poëtisch

wetenschap om op zijn eigen

bekende energiedrank verwacht je

memento mori, een herinnering

poëtische manier een kunstwerk

daarentegen op een fuif, en niet om

aan onze sterfelijkheid? De tijd tikt

te maken. Hij bekleedt de ramen

negen uur ’s morgens in een park.

voort, de trap blijft. Metamorfose,

van een klein gebouw met ver-

Energy Fog bevindt zich bewust op

beweging, verval en sterfelijkheid

schillende lagen kleurfolie, die het

het snijvlak tussen het natuurlijke

horen bij de barokke tijdsgeest.

buitenlicht filteren. Binnenin meet

en het artificiële. Het werken met

het licht dezelfde waarde als op de

geur is volgens de kunstenaar een

planeet Mars.

van de belangrijkste onzichtbare

Gelitin, Sculpture for scuplture

vormen van manipulatie in de he-

park, 2018 (nieuwe creatie) Het kunstenaarscollectief Gelitin

Dennis Tyfus, De nor, 2018 (nieuwe

verving het gras in een zone van

creatie)

5 op 12,5 meter door klei. Iedereen

De nor is een plek waar Tyfus

kan mee de sculptuur vorm geven.

andere kunstenaars uitnodigt. Hier

De douchecabine en de lockers

krijg je te maken met controle en

nodigen je uit om je helemaal te

sociale uitwisseling. Naar deze plek

smijten. Dit participatieve kunst-

ga je nooit op vakantie, noem het

werk neemt de vorm aan van een

antitoerisme. Op deze theatersculp-

landschap, dat vervolgens vervalt,

tuur kan je nu eens toeschouwer

waarna weer een nieuw landschap

zijn, dan weer acteur. Ook in de

ontstaat. Ook in de barokke kunst

barok was men zich bewust van de

maakten overdondering en verba-

verschillende rollen die de mens

zing de toeschouwer deelgenoot

kan spelen.

van het kunstwerk.

dendaagse maatschappij.

EXPERIENCE TRAPS 01.06-23.09.2018 Middelheimmuseum Middelheimlaan 61, Antwerpen www.middelheimmuseum.be

Experience Traps sluit aan bij het barokfestival Antwerpen Barok 2018.

- 21-

#23_v1.indd 21

9/05/18 16:49

Michaelina Wautier, Bacchusstoet, olieverf op doek, 270 x 354 cm, Kunsthistorisches Museum Wenen. Na heel wat onderhandelen is dit topstuk deze zomer te zien op de overzichtstentoonstelling in het MAS. Het transport van Wenen naar de tentoonstellingsruimte was door de grootte van het werk een echt huzarenstukje.

#23_v1.indd 22

9/05/18 16:49

Wie is Michaelina Wautier? #23_v1.indd 23

9/05/18 16:49

Het gebeurt uiterst zelden dat een museum uitpakt met een prestigieuze tentoonstelling van een onbekende schilder. Laat staan iemand uit een goed bestudeerde periode als de zeventiende eeuw… Waarom krijgt het werk van Michaelina Wautier (1604-1689) nu pas erkenning? Omdat ze een vrouw was? Of omdat ze niet meer was dan een amateur, die weliswaar met veel liefde schilderde, maar toch niet het niveau van haar goed opgeleide mannelijke collega’s haalde? En hoe komt een overzichtstentoonstelling van een in Bergen geboren en in Brussel gevestigde kunstenares terecht in het MAS in Antwerpen?

Met al die vragen trokken we naar kunsthistorica en professor aan de KU Leuven Katlijne Van der Stighelen. Zij is gespecialiseerd in de zeventiende-eeuwse barok en schreef onder meer het boek boek Vrouwenstreken: vrouwelijke schilders in de Nederlanden (1550-nu). Vandaag cureert de gepassioneerde vorser de tentoonstelling Michaelina. De leading lady van de barok. Als een detective deed Van der Stighelen de voorbije dertig jaar onderzoek naar het leven en werk van Michaelina Wautier. Veel van haar vragen blijven tot op vandaag onbeantwoord. Maar zonder haar ‘queeste’ zou Wautier wellicht nog jaren onbekend zijn gebleven.

BACCHANTE IN WENEN Het verhaal van de ontdekking van Wautier begint eerder toevallig in 1994. Naar aanleiding van een studie over een portret van Antoon van Dyck bezoekt Van der Stighelen het depot van het Kunsthistorisches Museum in Wenen. Daar staat op dat moment een enorm doek – 3,5 meter breed – van Michaelina Wautier te verkommeren. Het schilderij

stelt een Bacchusstoet voor; tussen het liederlijke mannelijke gezelschap staat vermoedelijk ook de kunstenares als een bacchante afgebeeld. Het doek trekt meteen Van der Stighelens aandacht en in de loop van de volgende jaren doet zij in enkele publicaties verder onderzoek naar de kunstenares, een getalenteerde zeventiende-eeuwse vrouw die afkomstig was uit Bergen en later haar atelier had in de schaduw van de Kapellekerk in Brussel. Nadat ze enkele artikels over Wautier heeft gepubliceerd, stelt Van der Stighelen de stad Bergen voor om een kleine tentoonstelling aan haar te wijden. Zonder gevolg. Pas wanneer

Katlijne Van der Stighelen: ‘Mogelijk schilderde Wautier de Bacchusstoet rond 1650 en heeft ze zichzelf als een uitdagende bacchante geportretteerd’

- 24-

#23_v1.indd 24

9/05/18 16:49

Rubens in levenden lijve ontmoette, maar daar zijn geen bewijzen voor.’

SUPERIEURE TECHNIEK

Foto links: Michaelina Wautier, Heilige Johannes de evangelist © Particuliere verzameling, Italië Foto rechts: Michaelina Wautier, Twee meisjes als de heiligen Agnes en Dorothea, KMSKA © lukasweb - Art in Flanders

Peter De Wilde, administrateurgeneraal van Toerisme Vlaanderen, van het project hoort en er mee zijn schouders onder zet, komt Antwerpen in beeld. Aanvankelijk wordt gedacht aan het Rubenshuis, waarmee Van der Stighelen al eerder nauw heeft samengewerkt. Maar omdat de ruimtes daar te klein blijken, wordt uiteindelijk gekozen voor de vierde verdieping van het MAS.

De overzichtstentoonstelling mag op ruime internationale aandacht rekenen. En ook de kunstmarkt reageert bijzonder gevoelig. Sinds Michaelina Wautier in de belangstelling staat, schieten de prijzen van haar werken de hoogte in. In maart 2016 werd Portret van de jezuïet Martino Martine uit 1656, oorspronkelijk geschat op 12.000 euro, verkocht voor 450.000 euro.

INTERNATIONALE BELANGSTELLING

Maar had Wautier zelf een band met Antwerpen? Van der Stighelen: ‘Een van haar broers – ze had er acht – woonde in Antwerpen. Daarnaast moet ze er ook in contact zijn gekomen met Paulus Pontius, een medewerker van Rubens. Hij maakte een gravure naar Wautiers portret van de Italiaanse generaal Andreas Cantelmo. Bovendien dragen twee beschilderde panelen als merkteken Antwerpse handjes, wat betekent dat ze in Antwerpen werden aangekocht. De kans is groot dat Wautier tijdens haar verblijf in Antwerpen ook

‘Het is dankzij de samenwerking met zowel het Rubenshuis als het MAS dat het initiatief na vele jaren kan plaatsvinden’, benadrukt Van der Stighelen. Ze is bijzonder erkentelijk dat Antwerpen in het kader van Antwerpen Barok 2018: Rubens inspireert uitpakt met deze verrassende en verfrissende tentoonstelling. Naast de overbekende barokkunstenaars Rubens en van Dyck is Wautier een nieuwe, vrouwelijke naam. Van der Stighelen: ‘Ze is de schilderende dochter die Rubens nooit had.’

#23_v1.indd 25

Dat deze vrouwelijke barokschilder zo lang in de vergetelheid verkeerde, is zeker niet te wijten aan de kwaliteit van haar werk. Integendeel, stelt Van der Stighelen: ‘Wautiers werk getuigt van groot vakmanschap en wat nog merkwaardiger is, is dat ze een grote diversiteit aan genres aankon. In haar oeuvre, dat maar ten dele is teruggevonden, zijn zowat alle thema’s uit de zeventiende-eeuwse schilderkunst vertegenwoordigd: grote monumentale schilderijen met mythologische, historische of religieuze thema’s, kleinere portretten, genretaferelen en bloemstukken.’ Van der Stighelen benadrukt dat het in de barokperiode zeer uitzonderlijk was dat een kunstenaar zich niet in één genre specialiseerde en bovendien op alle vlakken even hoge kwaliteit afleverde. ‘Om deze superieure techniek te kunnen bereiken, moet Wautier een goede opleiding hebben gekregen.’ De vraag rijst waar Wautier die technische kennis heeft opgedaan, die onder meer tot uiting komt in de weergave van de mannelijke anatomie op het schilderij met de Bachusstoet: zowel het jonge als het oude lichaam wordt anatomisch correct weergegeven. Academies om naar model te leren tekenen bestonden echter nog niet en het zou nog heel wat langer duren vooraleer vrouwen aan deze instituten werden toegelaten. Van der Stighelen wijst erop dat in de degelijkheid van de opleiding vaak het verschil met mannelijke kunstenaars lag: ‘Vrouwelijke kunstenaars kregen zelden dezelfde kansen als mannen om zich technisch te bekwamen en hun talent te ontwikkelen. De hoge kwaliteit en diversiteit van haar werk suggereren dus een degelijke opleiding, maar tot op heden is er helaas geen leermees-

9/05/18 16:49

Katlijne Van der Stighelen: ‘Om deze superieure techniek te kunnen bereiken, moet Wautier wel een degelijke opleiding hebben gekregen’

Michaelina Wautier, Zelfportret achter ezel © Particuliere verzameling

ter van Wautier teruggevonden. Haar broer Charles, met wie ze in Brussel een grote woning deelde, was weliswaar ook kunstschilder en had Italië bezocht, maar dat verklaart zeker niet alles.’ Het staat namelijk vast dat Wautier ook intellectuele bagage had, iets wat ongetwijfeld te maken heeft met de adellijke milieus waarmee zij in contact stond.

AARTSHERTOG LEOPOLD WILLEM Dat Michaelina Wautier niet bekender is geworden, hangt allicht ook samen met die adellijke entourage. Haar grootste werk, Bachusstoet, en nog drie andere werken werden aangekocht door aartshertog Leopold Willem, op dat moment de belangrijkste kunstverzamelaar van de Nederlanden. De doeken werden in de boedelbeschrijving van de aartshertog aangeduid als ‘Original von N. Woutiers’. Van der Stighelen durft met grote zekerheid stellen dat ze

in opdracht werden gemaakt en dat Wautier er dus naar alle waarschijnlijkheid voor werd vergoed. Ook hieruit kan worden afgeleid dat ze geen dilettante of amateur was. Toen de aartshertog in 1659 naar Wenen verhuisde, nam hij haar werken mee. Ze zijn nooit bij het brede publiek bekend geweest. Op de ietwat stoute vraag of Michaelina misschien een ‘relatie’ had met de aartshertog voor wie ze dit liederlijke tafereel schilderde, antwoordt Van der Stighelen dat de aartshertog een zeer devoot man was. Maar ook een groot kunstliefhebber: ‘Maar één vrouw maakte deel uit van zijn omvangrijke collectie, wat nog maar eens de uitzonderlijke kwaliteit van Wautier aangeeft.’ Voor het jaar 2000 kon je Michaelina Wautier nergens in een permanente opstelling van een museum

terugvinden. Er is ook nooit werk van haar te zien geweest in een kerk of andere openbare ruimte, wat een van de verklaringen kan zijn voor haar grote onbekendheid. Het maakt deze overzichtstentoonstelling van haar oeuvre, dat tot stand kwam in een beperkte periode van zestien jaar, tussen 1643 en 1659, er alleen maar unieker op. Toch is het raadsel van Michaelina Wautier nog altijd maar gedeeltelijk ontsluierd. Tot op de dag van vandaag is Katlijne Van der Stighelen op zoek naar verdwenen werken van haar hand, zoals De vijf zintuigen. De queeste naar de leading lady van de barok gaat voort. | Guido Van den Bogaert

MICHAELINA. DE LEADING LADY VAN DE BAROK MAS | Museum aan de Stroom Hanzestedenplaats 1, Antwerpen Tot 02.09.2018 www.mas.be

- 26-

#23_v1.indd 26

9/05/18 16:49

Samen tekenen VAKANTIEATELIERS DOP PLATFORM: OOK VOOR KINDEREN Helmstraat. DOP platform werkt ook actief samen met andere vzw’s om nieuwe doelgroepen te bereiken. We willen een sociale impact hebben en een laagdrempelige kunstbeleving tot stand brengen die de wijkgrenzen overschrijdt. Het ultieme doel is een beter milieu voor de kunstenaars zelf. Wij dragen daaraan bij door bureaus te verhuren tegen een gunstig tarief, exposities te organiseren en advies te geven aan de kunstenaars met wie we samenwerken. We creëren ook kansen en zichtbaarheid. Onze projecten zijn een manier om veel mensen te laten kennismaken met onze werking en filosofie, én een gelegenheid om kunst van lokaal talent te presenteren.’

Het hele jaar door verzorgt het Borgerhoutse artistiek collectief DOP platform tekenateliers voor volwassenen en kinderen, op zijn vaste stek in de Appelstraat en op verschillende locaties in de stad. Tekenplezier staat voorop, maar DOP steekt zijn idealen niet onder stoelen of banken: een beter klimaat voor kunstenaars en een betere stad door kunst. Waar de meeste cursussen in de zomer even stilliggen, vult DOP platform de leemte met Tekentuig. Een gesprek met een van de bezielers van DOP: Jens Dawn. Wat is Tekentuig precies? Jens Dawn: ‘Tekentuig

Jens Dawn: "DOP platform wil een beter klimaat voor kunstenaars en een betere stad door kunst"

is een fijne plek met een ongedwongen sfeer waar mensen samen kunnen tekenen. Het is nadrukkelijk geen workshop, maar een atelier. We werken niet naar een resultaat toe, maar stellen artistieke ontwikkeling voorop. Voor wie daar behoefte aan heeft, is er begeleiding door een professionele kunstenaar. Het project begon anderhalf jaar geleden met avonden modeltekenen op initiatief van Mila Van Goethem, een jonge kunstenares/illustratrice. Zij stond op het punt ermee te stoppen, maar wij vonden het zo’n goed concept dat we besloten haar te ondersteunen bij de organisatie en communicatie. Het aanbod is intussen uitgebreid met een basisatelier, een atelier portrettekenen en tekenen naar de waarneming op bijzondere Antwerpse locaties, zoals Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. En er is ook een stripatelier voor kinderen bij stripwinkel Mekanik Strip.’

Waarin verschilt het zomerprogramma van het doorlopende? Dawn: ‘Alleen tijdens de

Welke ambities heeft DOP platform? Dawn: ‘Voorop staat: iedereen op een ongedwongen

vakantie bieden we ook ateliers voor kinderen aan. We werken rond brede thema’s, zoals “monsters” of “het oerwoud”. Zo kunnen we er allerlei aspecten van het tekenen in verstoppen. Op verzoek komt er ook een programma waarin kinderen niet alleen de beginselen krijgen aangereikt, maar een hele strip kunnen maken. Het programma voor volwassenen is gedurende het hele jaar hetzelfde. Academiestudenten en docenten maken er graag gebruik van om hun vaardigheden te onderhouden, maar ook veel mensen uit de buurt vinden hun weg naar onze ateliers. Dat is het toffe aan Tekentuig: grote namen en starters zitten er naast elkaar. We hopen de zomer af te sluiten met een expo met werk uit de ateliers én een inlooples waarvoor je niet moet inschrijven.’ |Lise Lotte ten Voorde

manier kunst laten beleven. Al onze projecten hebben een sociale inslag en zijn bedoeld om ontmoeting te stimuleren. Zo bezoeken we voor ons nieuwe project rond portrettekenen de bewoners van de serviceflats in de

Meer info op www.dopplatform.be. Houd vooral Facebook in het oog voor het programma en inschrijvingen: www.facebook.com/tekentuig. - 27-

#23_v1.indd 27

9/05/18 16:49

PARELS UIT VASTE COLLECTIES

Andre

Een Andreas Gursky in het FOMU In de lente van 2018 vond in de gerenoveerde Hayward Gallery in Londen de eerste overzichtstentoonstelling plaats van Andreas Gursky. Curator Ralph Rugoff – ook de nieuwe curator van de Biënnale van Venetië – oogstte er overweldigende belangstelling met de symmetrische en sterk bewerkte beelden van de Duitse fotograaf.

Andreas Gursky (Leipzig, °1955) behoort tot de Düsseldorfer Photoschule, een groep kunstenaars die studeerde aan de beroemde kunstacademie van Bernd en Hilla Becher. Zij introduceerden in de fotografie een afstandelijke wijze van kijken. Onlangs typeerde NRC, naar aanleiding van een tentoonstelling in Amsterdam, de baanbrekende stijl van hun school als ‘een koelte, een stilte, het monumentaal maken van het alledaagse’. De bekendste actuele vertegenwoordiger van de Düsseldorfer Photoschule is ongetwijfeld Andreas Gursky,

- 28-

#23_v1.indd 28

9/05/18 16:49

van horizontale lijnen in verschillende kleuren en breedtes. De gemanipuleerde realiteit is teruggebracht tot een ‘minimalistische’, zilverkleurige band tussen twee groene stroken. Van de ‘duurste nog levende fotograaf ’ van het moment heeft ook het FOMU in Antwerpen een topstuk in huis, een sleutelwerk in zijn omvangrijk oeuvre. Sha Tin uit 1994 stelt de paardenrenbaan van Hongkong voor en is permanent te bekijken in de opstelling Transit. Een andere print hangt in het MoMA in New York.

SHA TIN Het onderwerp zou je een klassiek thema uit de landschapsschilderkunst kunnen noemen. Je vindt het bijvoorbeeld ook terug bij een negentiende-eeuwse schilder als Edgar Degas. Maar de postmoderne versie van Gursky verschilt door haar strakke compositie en overdetaillering. Twee derde van de foto bestaat uit horizontale banden. Die worden gevormd door twee rijen toeschouwers, de renbanen met gras en zand, omheiningen, heggen, het centrale parklandschap en de andere kant van de baan. Andere elementen zijn de grote digitale schermen voor gokkers en de appartementsblokken waar de hedendaagse mens woont. Voor- en achtergrond worden door Gursky’s lens samengeperst. In de verte zie je vaag enkele beboste bergen. In tegenstelling tot die ‘natuurlijke’ achtergrond toont de voorgrond een ‘menselijke’ omgeving, een kunstmatig aangelegde stadsuitbreiding van het overbevolkte Hongkong die eigendom is van de Hongkongse premier. En welke plaats geeft Gursky de mens in zijn weidse panorama’s? Daarover zegt hij zelf: ‘Ik ben niet geïnteresseerd in de individuele mens, maar wel in de menselijke soort in zijn omgeving.’ Andreas Gursky, Sha Tin, 1994 © FOMU

GEMANIPULEERDE REALITEIT Gursky prijkt in de top 25 van duurste foto’s met 9 prints, allemaal verkocht voor meer dan 1 miljoen dollar. Een recordbedrag werd betaald voor zijn foto Rhein II, die in 2011 bij Christie’s in New York werd geveild voor 4,3 miljoen dollar. De foto toont een strak bewerkt beeld van de Duitse stroom. Gursky verwijderde digitaal alle ‘storende’ elementen, zoals een krachtcentrale, bomen, honden en wandelaars … Wat overblijft, is een strak georchestreerd, vereenvoudigd beeld, een abstract spel

De ongerepte groene strook in Sha Tin kondigt reeds Gursky’s iconische werk Rhein II aan, dat hij twee jaar later zal maken. Met de overgang van analoog naar digitaal gaat Gursky het beeld – als een minimalistisch schilder – nog strakker regisseren en manipuleren. Dan blijft alleen gras, water en lucht over, en zijn alle afleidende elementen verwijderd. Het tijdperk van de digitale manipulatie breekt aan: photoshoppen wordt een werkwoord. Gursky neemt geen beelden meer, maar maakt beelden, vaak met een minimalistische zuiverheid. | Guido Van den Bogaert

FOTOMUSEUM – FOMU Waalsekaai 46, Antwerpen www.fomu.be

- 29-

#23_v1.indd 29

9/05/18 16:49

Ria Pacquée, Madame searching for the right direction without seeing the beauty of the city of Spoleto, 1991

Observaties van een artistieke zwerfster GROTE SOLOTENTOONSTELLING RIA PACQUÉE Ria Pacquée © Jens Mollenvanger

#23_v1.indd 30

9/05/18 16:49

Ria Pacquée: ‘Veel travestieten kwamen me zeggen dat ze het mooi werk vonden, dat ze de eenzaamheid van Madame herkenden’

Je maakt momenteel ook een overzichtsboek. Hoe is het om terug te kijken? Pacquée: ‘In het begin zette ik me sterk af tegen de

realiteit. Een van mijn eerste performances was het stelen van objecten in een supermarkt om er vervolgens kleine collages mee te maken. Het was de punkperiode. Ik was zelf geen punker, maar ik was wel gefascineerd door de muziek. Kort en keihard. Ook mijn acties wilde ik kort houden, met een zo groot mogelijke impact. In punk zat een soort nihilisme dat mij aansprak. Nog altijd een beetje.’ Over nihilisme gesproken: toen je in de middelbare school je lievelingsboek moest noemen, kwam je op de proppen met De walging van Sartre. Pacquée: ‘Op school zei de pastoor dat we dat zeker

nooit mochten lezen. Als je zoiets hoort als zestienjarige, is het eerste wat je doet natuurlijk dat boek lezen. Ik weet niet of ik het toen echt goed begreep, maar ik was er wel sterk door gefascineerd. Als twintiger ging ik ook Céline lezen, Reis naar het einde van de nacht. Als je jong bent, loop je geregeld met je hoofd tegen de muur. In Céline en Sartre herkende ik mensen die ook zoekende waren. Net als in de punk vond ik in het existentialisme iets terug dat ik zélf voelde. Daarna sloop de realiteit onvermijdelijk toch in mijn werk. Op een bepaald moment besef je dat al dat afzetten niet zo constructief is. Ik werd nieuwsgierig naar de maatschappij waar ik voordien niets mee te maken wilde hebben. De straat begon me aan te trekken. Ik hield en houd er nog steeds enorm van om gewoon rond te lopen.’

Ria Pacquée is in de eerste plaats een observator, soms nihilistisch, vaak humoristisch. Subtiel brengt ze haar kijk op de wereld over in haar foto’s, video’s en performances. Deze zomer is haar werk te zien in de Warande in Turnhout. Pacquée maakte al foto’s, schilderijen en sculpturen, spoot graffitislogans als ‘Oh godverdoemme’ of ‘dans toch niet mee met de sjah, sjah, sjah’, en deed performances. Sinds 1979 heeft ze véél geëxperimenteerd. Constanten in haar werk zijn een open blik en het zoeken. In de Warande toont ze onder meer foto’s van performances. Ria Pacquée: ‘Het is de eerste keer dat ik mijn

performances tentoonstel. Vroeger vond ik het moment zelf zo belangrijk dat ik niet wilde dat er foto’s of video’s van werden gemaakt. Je kon het toch nooit reproduceren. Daardoor is er heel weinig van bewaard gebleven. Achteraf gezien is dat misschien jammer, maar toen klopte het. Performances zijn echter zo belangrijk voor mij – ik ben er mijn hele leven mee bezig geweest – dat ik ze nu toch wil tonen.’

Op welke manier kwam de realiteit in je werk terecht? Pacquée: ‘De eerste keer dat ik zelf foto’s nam, was

in New York, begin jaren tachtig. Op voorhand had ik een droombeeld van de stad: alles in New York was fantastisch, en je moest er gaan wonen als je als kunstenaar bekend wilde worden. Ik schrok dus erg van de totaal andere kant die ik plots te zien kreeg: al die daklozen op straat. Daarom begon ik hen te fotograferen. In die tijd was net de kleurenkopie uitgevonden. Ik heb mijn foto’s ter plekke laten ontwikkelen en kopiëren. Die kopieën heb ik in de stad uitgedeeld, en diezelfde avond heb ik een performance gedaan voor de deur van een punkclub: ik ging er op de grond liggen in een kartonnen doos en dronk whiskey. Toevallig waren Anne-Mie Van Kerckhoven en Annie Gentils toen in New York. Zij hebben foto’s van mij gemaakt terwijl ik daar lag.’

En zo maak je de cirkel rond, want een van je vroegste performances deed je in 1979 in de Warande. Pacquée: ‘Klopt. Ik zat in een bak van plexiglas en

rookte de ene sigaret na de andere, tot ik helemaal verdween in de rook. Ik was van plan om nu een reenactment te doen, maar helaas heb ik last van een frozen shoulder, dus dat zal niet lukken.’

- 31-

#23_v1.indd 31

9/05/18 16:49

BIO Ria Pacquée (Merksem, °1954) woont en werkt in Antwerpen. Het oeuvre van deze pionier van de performancekunst wordt gekenmerkt door een scherpe (fotografische) blik, politiek commentaar en een flinke dosis humor. Naast performances maakt ze foto’s, video’s en sculpturen. De straat, de markt en het kerkhof vormen haar ‘zwerfterrein’. Ze stelde tentoon in onder meer het M HKA en Museum Dhondt-Dhaenens.

Ria Pacquée, Telling a secret to a stone, 1981, performance

- 32-

#23_v1.indd 32

9/05/18 16:49

Ria PacquĂŠe, Us and Them, 2016, performance

- 33-

#23_v1.indd 33

9/05/18 16:49

nemen, iemand volgde me met een camera om het werk vast te leggen. Via de figuur van Madame heb ik verschillende aspecten van onze maatschappij aangeraakt: ik ging op bedevaart naar Lourdes, ontmoette prinses Anne op het National Garden Festival in Groot-Brittannië, ging naar Waregem Koerse. Op een bepaald moment was het voor mij op.’

Die foto’s kwamen er dus toevallig. Later creëerde je de figuur van Madame – waarvoor je een oubollige jurk en blonde pruik aantrok – en vroeg je zelf mensen om je te fotograferen. Pacquée: ‘Wat ik met Madame deed, ligt voor mij op

de grens met fotografie. De figuur ontstond toevallig. Ik had in de kunstruimte Montevideo in Antwerpen een huis gebouwd met snelbouwstenen. Er liepen kippen in rond en ik had erin gepist, want het moest er stinken. Ik zette een pruik op en ging in dat huis zitten voor een kapotte tv.’

Toen ben je overgeschakeld op It, een nieuw figuur? Pacquée: ‘Ja, en ook die ontstond bijna toevallig. Op een rommelmarkt had ik een schilderijtje gekocht. Een man had een portret van zijn moeder gemaakt, maar dat was helemaal mislukt. Die moeder ziet eruit als een pastoor, of een geslachtloos wezen. Dat trok me aan. Met It heb ik een reeks werken gemaakt. It hangt tussen alles in, is man noch vrouw. Plots ging dat werk over gendergelijkheid. Dat had ik er zelf niet bewust in gestopt, maar het thema werd er wel in gezien door curatoren van tentoonstellingen met die thematiek. Met Madame gebeurde er iets gelijkaardigs: werk uit die reeks is geëxposeerd in een grote tentoonstelling over gender in Boston. Veel travestieten zijn me toen komen zeggen dat ze het mooi werk vonden, dat ze de eenzaamheid van Madame herkenden. Zij identificeerden zich met haar. In die expo kreeg het werk plots een heel nieuwe lading.’

De overlevering wil dat je oorspronkelijk van plan was om in dat huis een pop uit ijzerdraad te zetten. Dat je er zelf in plaatsnam, was een noodoplossing. Pacquée: ‘De pop die ik had gemaakt, was mislukt. Toen

is Madame ontstaan, al was ze op dat moment nog niet de Madame die ze uiteindelijk is geworden. Het jaar erop heb ik opnieuw een huis gemaakt waar ik zelf in ging zitten met die pruik. Waiting for my man who lost the war heette dat werk. Daarna volgde Souvenirs of the men I’ve loved. Een vriend van me werkte bij Flash One, zo’n plek waar je binnen het uur je filmpje kon laten ontwikkelen en foto’s kon laten afdrukken. Mensen gooiden er veel foto’s weg, en ik heb vijf prints van mannen opgevist uit de vuilnisbak. Die heb ik ingekaderd en op een tafeltje gezet, met objecten erbij. Zogezegd waren dat souvenirs aan mannen die mij hadden verlaten en waar ik van af wilde. Dus ik verkocht die dingen.’

Met het bouwen van een oeuvre ben je naar eigen zeggen nooit bezig geweest. Pacquée: ‘De meeste kunstenaars experimenteren terwijl

Het zou bijna een kunstwerk kunnen zijn van Sophie Calle, de koningin van het liefdesverdriet. Pacquée: ‘Ja. (lacht) Maar ik kende haar werk toen hele-

ze op school zitten, maar ik ben nooit naar de academie gegaan, dus ik probeerde gewoon vanalles uit om te zien waar ik me het beste bij voelde. Ik was op zoek. Ik ben ook heel geïnteresseerd in andere culturen, en ik heb veel gereisd. Onlangs vroeg iemand me: waarom heb je geen antropologie gestudeerd? Wel, ten eerste wist ik niet eens dat dat bestond. En ten tweede: als ik opnieuw kon beginnen, zou ik misschien antropologie studeren, maar zou ik daarna nog steeds voor het kunstenaarschap kiezen. Eerlijk: een oeuvre opbouwen, daar ben ik nog altijd niet mee bezig. Ik probeer gewoon het leven zelf zo interessant mogelijk te maken.’ | Jozefien Van Beek

maal niet. Bovendien was het bij mij fictie. Beetje bij beetje werd mijn werk een spel met de realiteit. Het was niet meer puur performance. Ik begon poses aan te

Ria Pacquée: ‘Net als in de punk vond ik in het existentialisme iets terug dat ik zélf voelde’

RIA PACQUÉE 09.06-19.08.2018 Cultuurhuis de Warande Warandestraat 42, Turnhout www.warande.be

- 34-

#23_v1.indd 34

9/05/18 16:49

Van architectuur tot zelfbouwkunst

BIO Leon Vranken (Maaseik, Â°1975) vond na een opleiding als schrijnwerker en landschapsarchitect zijn passie in de beeldende kunsten. Zijn veelzijdig werk omvat sculpturen, installaties en interventies met een opvallende aandacht voor materialiteit. Vranken wordt vertegenwoordigd door de galerie voor hedendaagse kunst Meessen De Clercq.

Leon Vranken, Fluid Axis ÂŠ Leon Vranken

DE BEELDTAAL VAN LEON VRANKEN

- 35-

#23_v1.indd 35

9/05/18 16:49

Een lange smalle gang leidt naar een achterhuis in de Antwerpse Dambruggestraat. Hier bevindt zich de vaste werkplaats van Leon Vranken, een beeldend kunstenaar die liever niet binnen de lijnen van één discipline kleurt. Zijn brede waaier aan opleidingen levert een veelzijdig oeuvre op. Vranken maakt zowel sculpturen als grotere installaties, zowel voor een museale context als de openlucht.

Leon Vranken beheerst een gevarieerde beeldtaal, die nooit verveelt. Soms vertrekt hij van readymades, maar hij schuwt het onbekende niet. Naast hout gebruikt hij ook textiel, verf, staal en diverse andere materialen. Zijn werk is beredeneerd en tegelijkertijd speels. Dat geldt ook voor ruimtelijke interventies zoals Horizon, waar een bakstenen binnenmuur die pas op anderhalve meter hoogte aanvangt, heel bevreemdend aandoet. Maar tegelijk straalt deze technisch complexe ingreep een soort zekerheid uit. De relatie tot de ruimte, de wereld en de zwaartekracht haalt hier de bovenhand. Of om het met de woorden van Vranken te zeggen: ‘Dit is voor mij hardcore “in situ”. De architectuur wordt hier letterlijk omarmd.’

Leon Vranken: ‘Dit is voor mij hardcore “in situ”. De architectuur wordt hier letterlijk omarmd’ BEAUFORT 2018 Vranken doceert aan de opleiding Vrije Kunsten – In Situ³ aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen, waar hij tot 2005 zelf heeft gestudeerd. Naast een interessante wisselwerking met studenten geeft dat ook financiële verademing. ‘Het zorgt ervoor dat ik binnen mijn eigen praktijk meer vrijheid heb om te experimenteren. Zo kan ik mijn publiek blijven verrassen, en mezelf. Ik herhaal niet graag dingen en ga steeds op zoek naar iets nieuws, zoals de fontein die ik onlangs maakte. Die sloot niet direct aan bij hetgeen ik al had gedaan.’ Toch koos Vranken opnieuw voor een fontein voor zijn bijdrage aan Beaufort 2018, de zesde editie van de kunsttriënnale langs de Belgische kustlijn die momenteel loopt.

Het was voor hem belangrijk om deze fontein op een andere manier te benaderen dan de fonteinen die hij eerder toonde in het Middelheimmuseum en het Hasseltse Z33. De nieuwe installatie, Fluid Axis, staat in de tuin van het cultuurcentrum van Knokke-Heist. De fontein wordt omsloten door een driepikkel van stalen trappen en nodigt de bezoeker uit om haar onder een steile hoek te beklimmen. Op die manier creëert Vranken een nieuwe blik op de realiteit, een gegeven dat wel vaker terugkomt in zijn werk. Door het sterke visuele lijnenspel ontstaat er een spanning tussen de constant bewegende waterlijn en de constructieve tekening van de trappen. Een metafoor voor de wispelturige zee, die ondanks de veranderende verhouding tussen mens en natuur toch onbeheersbaar blijft en dat waarschijnlijk ook altijd zal blijven. Aanvankelijk wilde Vranken de bezoeker ook een nieuw perspectief bieden op het zeelandschap, maar door de uiteindelijke keuze van de locatie komt dat aspect van het werk niet tot zijn recht.

DENKER EN DOENER Vranken werkt alleen. ‘Ik mis geen assistenten. Ze zouden mijn werkritme te veel beïnvloeden. Ik werk ’s avonds

- 36-

#23_v1.indd 36

9/05/18 16:49

de ruimte waarin hij zijn werken creëert. ‘Je zou het in deze buurt niet verwachten, maar het is hier heel rustig. Het is een ideale plek om te werken. Enkel het smalle gangetje van mijn atelier naar de straat maakt het soms moeilijk om een installatie buiten te krijgen. Zoiets beperkt mij echter niet tot het maken van kleine installaties. Ik denk op voorhand goed na over hoe ik een werk in stukken kan bouwen.’

vaak door. Al laat ik mijn kat niet graag te lang alleen thuis.’ Wanneer nodig doet hij een beroep op de kennis en kunde van externen. Maar het moet gezegd: wat hij zelf doet, doet hij beter. Als installatiekunstenaar geeft hij opvallend weinig uit handen. Die nauwe betrokkenheid bij de uitwerking, van de productie tot en met de installatie, maakt van Vranken een bijzonder toegewijd kunstenaar. ‘Ik denk goed na vooraleer ik toezeg. Zo vraag ik me altijd af of iets mijn werk geen oneer zal aandoen. De context waarin mijn werk wordt geplaatst, vind ik heel belangrijk.’

Naast Beaufort 2018 zal Leon Vranken in september ook deelnemen aan Horst Arts and Music, een festival met in situ beeldende kunst in de idyllische setting van het domein rond het middeleeuwse kasteel van Horst. Hierover spreekt hij nuchter maar zelfzeker: ‘Ik weet nog niet wat of waar. Maar het werk zal er staan en het zal een goed werk zijn.’ | Louise Goegebeur

Maar ook het proces dat voorafgaat aan de finale uitwerking heeft een belangrijke functie voor Vranken. Hij is een meester in het maken van mock-ups en maquettes. ‘Maquettes maak ik om snel een duidelijk beeld te krijgen. Ze laten mij toe om op een goedkope manier bijvoorbeeld verhoudingen of kleuren te testen alvorens ik het werk volledig realiseer.’ Maar Vrankens maquettes zijn meer dan alleen een schaaloefening. Met hun bijzonder zorgvuldige, bijna ontroerende afwerking bezitten ze een zekere anekdotiek, een bevestiging van het geduld en oog voor detail dat Vranken aan de dag weet te leggen. Die nauwgezetheid wordt mede mogelijk gemaakt door

BEAUFORT 2018 Nog tot 30.09.2018 www.beaufort2018.be Fluid Axis is te zien in de tuin van Cultuurcentrum Scharpoord, Maxim Willemspad 1, Knokke-Heist.

- 37-

#23_v1.indd 37

9/05/18 16:49

AXEL VERVOORDT OVER JEF VERHEYEN, ZERO EN GUTAI

#23_v1.indd 38

9/05/18 16:49

om tot een wonderlijke stad op het platteland, een plek waar wordt gewoond en gewerkt. Een thuis voor kunst bovendien.

Axel Vervoordt heeft het als goeroe van de goede smaak tot in de huiskamers van de groten der aarden geschopt. Van Calvin Klein en Robert de Niro tot Kanye West en Kim Kardashian. Zijn interieurs zijn een gesamtkunstwerk waarin de grenzen van tijd en ruimte worden afgetast. Vervoordt timmert al decennia aan zijn weg, en is nog altijd bezeten door zijn vak. Tijd heeft de man ook op zijn zeventigste niet te veel. Te midden van de waan van zijn dag kon ik hem even spreken. Aanleiding is het onlangs verschenen boek Verhalen en reflecties. Daarin vertelt Vervoordt over sleutelmomenten uit zijn leven. En over de vriendschappen die hem mee hebben gevormd.

KUNSTENAAR Op de opendeurdagen die Vervoordt jaarlijks hield in het kasteel van ‘s-Gravenwezel, was ondergetekende een trouwe bezoeker. Doordat er een onverwachte dialoog tot stand werd gebracht tussen de meest uiteenlopende zaken, waren de ruimtes er altijd vervuld van een poëtische spanning. Een Zeroschilderij hing er bijvoorbeeld boven gefossiliseerde dinosauruseieren. De grens met het kunstenaarschap lijkt bij Vervoordt nooit ver weg. ‘Eén plus één is soms meer dan twee’, zegt hij. ‘Beide maken elkaar sterker en creëren een dimensie die er anders niet zou zijn. Vergelijk het met mensen van uiteenlopende achtergronden en culturen samenbrengen rond een tafel. Als je dat in goede banen leidt, kan er iets universeels ontstaan. Dat idee staat ook centraal in het boek dat ik over de Axel & May Vervoordt Foundation aan het maken ben. Een boek over een leven lang

Voor Vervoordt ging alles echt van start toen hij in 1968 de Vlaeykensgang in Antwerpen van de sloop redde. In 1984 kocht de antiekhandelaar, interieurontwerper en verzamelaar ook het kasteel van ‘s-Gravenwezel aan. Zijn meest recente grote vastgoedproject is de Kanaalsite in Wijnegem. Daar tovert hij sinds 1999 een oude stokerij

Axel Vervoordt: ‘Mijn belangrijke taak is niet iets bezitten, maar iets een betere plaats geven’

- 39-

#23_v1.indd 39

9/05/18 16:49

verzamelen. Ook daarin zal het gaan over de kracht die positief geladen dingen krijgen door met elkaar in dialoog te treden.’ De kunstzinnige verbindingen die de interieurs van Vervoordt ademen, zijn ook heel wat artiesten niet ontgaan: ‘Een klant van me, Sting, heeft mooie uitspraken gedaan over die grens met het kunstenaarschap. Hij bracht het in verband met zijn eigen praktijk als muzikant: "Ik definieer een groot muzikant altijd als iemand die stilte even sterk waardeert als geluid. Voor mij is de perfecte muziek slechts een kader voor stilte. Ik denk dat dit inzicht centraal staat in Axels werk: stilte en de creatie van een gewijde ruimte. Het uitgelezen kunstobject, het gebruik van kleur, vorm en textuur: alles staat ten dienste van dit architecturale/spirituele doel, waar nederigheid en meesterschap gewoon twee zijden van dezelfde munt zijn.”’

De Zwarte Panter herinnert zich Verheyen als een goed kunstenaar, maar ook als een man met het geoefend oog van een galerist. Vervoordt heeft een anekdote die dat beeld bevestigt: op een door hem ingerichte tentoonstelling had Verheyen – nog voor de plechtige opening – zelf al zijn werken verkocht. Had hij het als galerist ver kunnen schoppen? Vervoordt: ‘Absoluut. Jef had een uitmuntend oog voor schoonheid. Vóór wie dan ook stond hij trouwens al in contact met de avant-garde van zijn tijd. Van Lucio Fontana en Piero Manzoni tot Yves Klein. Maar ook als kunstenaar vind ik hem nog altijd een beetje onderschat. En dat is jammer. Er zijn weinig Zerokunstenaars van zijn gehalte van wie je nog topwerken kan kopen voor tweehonderd- of tweehonderdvijftigduizend euro. In vergelijking met kunstenaars uit zijn directe omgeving is dat niet veel.’

GUTAI Op de achterflap van het boek Verhalen en reflecties staat Vervoordt omschreven als een verzamelaar van stenen die de stukken een betere plaats wil geven. Vervoordt: ‘Dat klopt. Onlangs gebeurde het weer met een prachtig schilderij van Jef Verheyen, dat altijd tot mijn privécollectie heeft behoord. Nu krijgt het een nieuwe thuis, waar het in dialoog kan gaan met een werk van Botticelli. Het werk van Jef is net als dat van Botticelli op een bepaalde manier volgens de gulden snede geschilderd. Daarom heb ik beslist er afstand van te doen. Mijn belangrijke taak is niet iets bezitten, maar iets een betere plaats geven.’

Mede via Verheyen raakt de jonge Vervoordt gefascineerd door Zero. Later brengt Tijs Visser hem in contact met de Japanse tegenhanger van die Europese vernieuwingsbeweging: de Gutaigroep. Twee leden daarvan staan centraal in de nieuwe tentoonstelling in de galerie in Wijnegem: Masatoshi Masanobu en Sadaharu Horio.

ZERO Het is dus ongetwijfeld geen toeval dat de tentoonstelling die Vervoordt dit voorjaar over Jef Verheyen organiseerde, de titel Ideale ruimte meekreeg. In Verhalen en reflecties geeft hij bovendien aan hoe belangrijk de vriendschap met de kunstschilder is geweest voor zijn vorming. Vervoordt en Verheyen deelden een fascinatie voor de gulden snede en praatten soms tot in de vroege ochtend over zenboeddhisme en vormen van esoterische kennis. Vervoordt: ‘Jef en ik hadden een gemeenschappelijke vriend die bijzonder veel van oosterse filosofie af wist: de dokter en kunstverzamelaar Jos Macken. Maar ook Jef zelf wist ontzettend veel over het esoterisme, over de tempeliers, over verhoudingsleer. Zelf heb ik me nooit toegespitst op één ding, maar me altijd geïnteresseerd voor het oude en het nieuwe, voor de dialoog tussen Oost en West. Ik heb gezocht naar het universele, dat zowel in het oude als in het nieuwe schuilt. Het is in die context dat ik me ook voor de Zerobeweging ben gaan interesseren.’ Jef Verheyen hield er hechte contacten op na met leden van Zero en legde een brug tussen de internationale groep en Belgische kunstenaars. Adriaan Raemdonck van

Sadaharu Horio, Monotype 8, 2015, Echizen Washi-papier, stof, Chinese inkt, zwarte Poster Color, 277 x 219 cm © Jan Liégeois

- 40-

#23_v1.indd 40

9/05/18 16:50

zwarte

Sting: ‘Centraal in Axels werk: stilte en de creatie van een gewijde ruimte’

Zero en Gutai zijn verwant, maar er zijn ook verschillen. Vervoordt: ‘Zero is de echte leegte. Een bezinning op het nulpunt: de materie, het materiaal. Gutai is de big bang. Het verdiept zich in wat er in wetenschappelijke zin onmiddellijk na die leegte komt. Norio Imai heeft dat mooi omschreven als “de zwangere mogelijkheden van de leegte”, wat er uit de leegte groeit. We zijn allemaal kinderen van de leegte. Het is onze oercontext. In die zin is abstracte kunst over de leegte zeer reëel. Je moet Zero en Gutai echt zien als een nieuwe renaissance.’

groei lijkt een grote poëzie schuil te gaan … Vervoordt: ‘Het gaat erom open te staan voor wat je pad kruist. Je moet aanvaarden dat de dingen naar jou komen en dat je er vervolgens iets mee moet doen. Daarbij moet je ook vlug kunnen aanvoelen of iets belangrijk is of niet. Het belang van die openheid valt niet te onderschatten. Daar schuilt zeker een grote poëzie in.’ | Dennis Van Mol

MASATOSHI MASANOBU SADAHARU HORIO MARCO TIRELLI 09.06-25.08.2018 Axel Vervoordt Gallery Stokerijstraat 19, Wijnegem www.axel-vervoordt.com

Waar Vervoordt via een Belgisch kunstenaar al erg vroeg de weg naar de internationale Zerobeweging vond, bracht die laatste hem vervolgens op het spoor van een nog veel groter of globaler verhaal. In die organische

- 41-

#23_v1.indd 41

9/05/18 16:50

DE OPENBARE RUIMTE

Bram Van Meervelde, Molshopen

Kunst in

dialoog met de stad EXPO 2018

het niveau van de plek waar men samenleeft. Kunst kan daarbij op allerlei manieren een katalysator zijn. Oftewel, met woorden ontleend aan de visie van Kunsthal Extra City in Berchem: ‘[kunst] spreekt ons aan omdat ze dieper graaft en graag traag en onderzoekend in dialoog gaat met de werkelijkheid voorbij de kunstwereld.’

Tussen maart en oktober 2018 wordt Antwerpen maar liefst vijf kunstprojecten rijker. Bewoners van het postcodegebied 2018 kregen de gelegenheid actief mee te denken over vorm en inhoud van die werken. Dat alles gebeurde op initiatief van het district en met ondersteuning van enkele partners uit het kunstenveld. Een serie voorstellen, inspiratiebezoeken, stemrondes en pittige discussies resulteerde in opdrachten voor vier veelbelovende jonge kunstenaars.

Een andere manier om via kunst mensen te verbinden is bewoners samen een kunstwerk laten kiezen. Het proces bevordert sociale relaties en het kunstwerk zelf fleurt de buurt op. In het geval van Expo 2018 werd dat proces zorgvuldig begeleid. De bewoners van het postcodegebied 2018 maakten een wijkrapport met daarin noden en wensen. Daarnaast werden er inspiratie-uitstapjes naar het Middelheimmuseum en Rotterdam gemaakt. Op basis van de verzamelde informatie stelde een team experts enkele jonge kunstenaars voor die hun sporen al hebben verdiend. Voor elk van de vijf 2018-wijken mochten de bewoners een van die kunstenaars kiezen. In de laatste fase voor uitvoering

KWALITATIEVE LEEFOMGEVING Er is in Antwerpen een onmiskenbare onderstroom die niet alleen de kunsten beroert, maar ook op een breder maatschappelijk niveau zichtbaar is. Denkers en doeners starten initiatieven waarin het ontwikkelen van de stad als kwalitatieve leefomgeving voor een superdiverse groep inwoners centraal staat. Samenhang en verbinding moeten niet alleen worden gezocht in ideologieën, maar ook op

- 42-

#23_v1.indd 42

9/05/18 16:50

Bram Van Meervelde, Vangrail

was er nog inspraak in plaats en ontwerp mogelijk. Uiteraard werden niet alle 70.000 bewoners van het postcodegebied bereikt, maar kunstenaar Bram Van Meervelde was toch aangenaam verrast door de oprechte interesse.

Voor Expo 2018 presenteerde hij aan de wijkbewoners drieenveertig ideeën. Vier werden er uitgevoerd, waaronder een werk dat bestaat uit een aantal roodbruine molshopen op het plantsoen halverwege de Belgiëlei. ‘Die staan symbool voor wat er in de buurt speelt: de ontwortelde bomen, de werken, de ondergrondse tram, een grasperk waar niemand wat aan heeft. Ik word heel tevreden bij het idee dat mensen zich vragen gaan stellen.’ Voor het metselen van een werk in het Albertpark werd een lokale vakschool ingeschakeld. ‘Het is heel tof om op die manier iedereen te verbinden’, besluit Van Meervelde. Zijn kunstwerken blijven, net als de andere werken van Expo 2018, een jaar staan. | Lise Lotte ten Voorde

MENSEN VERBINDEN Van Meervelde (°1991) werd gekozen door de wijk Klein Antwerpen/Harmonie. Hij werkt niet voor het eerst in de openbare ruimte, maar dit is wel een van zijn eerste officiële opdrachten. ‘Een kunstenaar heeft de verantwoordelijkheid betrokken te zijn bij de maatschappij. Je hebt de mogelijkheid om wat er speelt te vertalen naar een leesbaar beeld. Ik vind het interessant om niet alleen binnen de kleine kunstwereld te werken en wil dat iedereen mijn werk ziet en begrijpt.’

AL ONTHULDE KUNSTWERKEN Haringrode/Groen Kwartier: Gerard Herman Klein Antwerpen/Harmonie: Bram Van Meervelde Markgrave: cocreatie kinderen, ouderen en mensen met een visuele beperking NOG TE ONTHULLEN KUNSTWERKEN Zurenborg: Nick Hullegie (09.09.2018) Brederode: Mark Pozlep (05.10.2018) <

Van Meerveldes werk neemt vele vormen aan, maar het is steeds grappig, kritisch én een beetje stout. Zo maakte hij in 2016 een krant met foto’s van meubilair dat in de buurt van de Belgiëlei rondzwierf en dat hij in camouflagepatroon had gespoten, een verwijzing naar de patrouillerende militairen die er ondertussen bij het straatbeeld zijn gaan horen. ‘Voor een opdracht als deze moet je wel een beetje neutraal blijven. Ik voel me ook verantwoordelijk voor de bewoners, het kunstwerk komt er wel met belastinggeld! Maar het is ook belangrijk voor mij dat ik iets kan overdragen.’

www.expo2018.be EXPO 2018 sluit aan bij het barokfestival Antwerpen Barok 2018. - 43-

#23_v1.indd 43

9/05/18 16:50

100% EXPO stelt beeldend kunstenaars uit onze regio aan je voor: abstracte of figuratieve schilders, beeldhouwers, grafici of conceptuele kunstenaars … We zijn benieuwd naar wat hen raakt en beweegt in deze wereld. Ze stellen zichzelf voor met woord en beeld.

Artur Eranosian ‘Ik wil niet iets laten zien, maar vooral iets laten voelen’ Wie of wat raakt je het diepst? ‘Een treffende compositie.’ Waarom kies je voor het werk hiernaast om jezelf voor te stellen? ‘Het is fascinerend om te zien hoe een rechthoekig fotografisch beeld van een dagdagelijks object op straat hier als een puzzelstukje zijn plaats heeft gevonden in een abstract schilderij. Het voelt aan als een bepalend werk, waarop ik kan voortbouwen in de toekomst.’

MAAK KENNIS MET

Welke betekenis heeft de techniek die je gebruikt? ‘Ik fotografeer en schilder op een heel grafische manier, waardoor er nog weinig herkenbaarheid overblijft in mijn werk. Ik wil niet iets laten zien, maar vooral iets laten voelen.’

Artur Eranosian

BIO In het werk van de Belgische kunstenaar Artur Eranosian (Jerevan (Armenië), °1989) omhelst de schilderkunst de fotografie. Eranosian onderzoekt de grenzen van beide media en laat die op een subtiele manier in elkaar overvloeien, een evenwichtsoefening waarbij hij fotografie en schilderkunst op een niet-traditionele manier ervaart en interpreteert. Zo ontwikkelt hij een eigen figuratieve vormtaal.

Wat wil je met je kunst teweegbrengen? ‘Fotografie op een totaal nieuwe manier presenteren en conceptueel iets maken wat nog nooit eerder is gecreëerd.’ Welk werk zou je in een museum graag naast het jouwe zien? ‘Laat ons beginnen met een werk van mezelf tijdens mijn expositie deze zomer.’ Waar droom je nog van als kunstenaar? ‘Omringd worden door de juiste mensen en stap voor stap, op mijn eigen tempo groeien als kunstenaar en als mens.’

Wanneer besloot je voluit voor de kunst te leven? ‘Twee jaar geleden.’

A NEW LANGUAGE 06.07-06.08.2018 M HKA Leuvenstraat 32, Antwerpen www.muhka.be

Wie heeft je het meeste gevormd? ‘Raoul De Keyser.’ Waar vind je inspiratie voor je werk? ‘In de meest simpele dingen op straat.’ Wat heb je nodig om goed te kunnen werken? ‘Zo weinig mogelijk zorgen.’

- 44-

#23_v1.indd 44

9/05/18 16:50

Artur Eranosian, Dageraad, 2018, gouache en fotografie op papier

#23_v1.indd 45

9/05/18 16:50

WOORD VERKLAARD muze, de (v) 1 Griekse mythologie: zanggodin, elk van de godinnen van kunst en wetenschap 2 fig., mv.: schone kunsten en wetenschappen, m.n. de dichtkunst 3 dichterlijke inspiratie Ze kijkt met ingehouden adem. Alsof ze de tekening in de hal van het huis waarin we net zijn thuisgekomen voor de eerste keer ziet. De negen muzen staan er in hun naakte potloodlijnen nochtans al een kleine eeuwigheid elegant tegen de muur geleund. Alleszins van voor onze geschiedenis hier begon. Half verscholen achter elkaar slaan ze geanimeerd gade hoe onze levens ‘s morgens een eigen weg gaan. Om de verhalen en verlangens te verzamelen die we ‘s avonds als ons dagelijks brood zullen delen. Genegen zijn zij getuige van elk afscheid en elk welkom. Van elke kus die beide terloops verzacht. Vrienden en vreemden zijn hier ook bij hen te gast. Dit is ook hun museale woonst, waar ze een half mensenleven geleden de verbeelder inspireerden die mij zijn naam gaf, tot het boetseren van hun figuren en zijn gezinsgeluk. Bij de muzen begint de begeestering waarmee ik haar nu naar hen zie kijken.

Zij zijn de stralende kinderen van Zeus, hun moeder de belichaming

Fluitend en dansend gingen ze vervolgens door het leven, schreven geschiedenis, lokten komedies en tragedies uit, lieten zich even lyrisch als episch verhalen, hun geest een bron van gewijde gedachten en betrachten, een eindeloze lofzang. Ja, tot in de sterren lieten ze zich vinden. Een kunstgeschiedenis lang werden ze verdicht tot andere, opgehemelde namen. Beatrice. Laura. Marianne. Maar geen een is vannacht opnieuw zo warm tegen mij aangekropen als de hare. De kat van het huis wil de lente verkennen en krabbelt aan onze te korte roes van vergetelheid. In de tuin fluiten merels, de dag dient zich onherroepelijk opgewekt aan. Ik kijk naar haar. Ademloos, alsof ik haar ook nu weer voor de eerste keer zie. Langzaam rekt zij haar dromen uit. Op het ritme van haar rijzende, dalende borsten ademt ze zachtjes in mijn oor nieuwe geneugten en herinneringen in mij wakker. Bij de muze begint de bevlogenheid waarmee mijn woorden haar zoekend zullen strelen. Bij haar beginnen de begeerte en het onvoltooid benoemen ... | Ewald Peters

‘T SCHOON VERDIEP Het legendarische jazzcafé De Muze programmeert voortaan naast concertjes ook kleine tentoonstellingen. Het eerste exemplaar is een groepsgebeuren met zowel oude rotten als het jonge geweld van het onrealistisch initiatief Troebel Neyntje. Kunstenaar Tone Pauwels, in 1964 medeoprichter van De Muze, cureert. Hij selecteerde een mix van schilderijen, beeldhouwwerken en installaties die op een of andere manier het verleden van De Muze ademen. De inspirerende mentaliteit van de jaren zestig is nooit ver weg in het werk van Saskia Van der Gucht, Tone Pauwels, Werner de Vos, Zena Van den Block, Jolijn Baeckelandt, Frank Maieu, Marcel van Maele, Robby Blondbaard en Idris Sevenans. Tot 28.07.2018 De Muze Melkmarkt 15, Antwerpen www.jazzcafedemuze.be

Het is laat. We hebben net de nacht geïmproviseerd in een swingend Antwerps café. De sterren zijn al lang bereid om dronken dromen met het donzig deken der liefde te bedekken. Maar zij, haar dansbare schoenen in de hand, houdt halt. En ze kijkt. Met de geest en de verwondering van wie beide even verhelderend vindt. Alsof ze de lichtvoetige zangeressen ook nu weer voor de eerste keer ziet. In mijn blik is ze goddelijk als de luchthartige negen die hier zo gracieus getekend staan. Licht en bestendig en onmiskenbaar als hun in aluminium gegoten evenbeelden tegen de eeuwige schaduwmuur in de tuin.

van het geheugen. Mnemosyne, zij die ook de taal en de woorden bedacht waarin haar dochters dansen en waarmee wij zingend verzinken in de onpeilbare diepte van elk herinneren. Oorspronkelijk heetten ze een drie-eenheid te zijn: meditatie, herinnering en lied. Maar geen vondst of schepping werd in antieke tijden niet door hun adem aangeraakt, geen schoonheid was ook later niet de vrucht van hun bloesemen. Zo moesten ze wel met meer zijn, opdat ieder kunstenaar en vorser hen kon aanroepen. In negen nachten werden zij een na een verwekt.

- 46-

#23_v1.indd 46

9/05/18 16:50

DATE AGENDATIPS VOOR DE ZOMER

9/05/18 16:50

WINTERS IN BRUSSEL. DE STADSRESIDENTIE VAN DE FAMILIE D'URSEL (1590-1960) – KASTEEL D’URSEL

BUREN 2018 – KAZERNE DOSSIN Tijdens de zoektocht naar een cover voor haar boek Mazzel Tov stootte auteur Margot Vanderstraeten op het werk van Dan Zollmann. De Belgische fotograaf, winnaar van meerdere internationale prijzen, volgde jarenlang het leven van de chassidische joden in zijn woonplaats Antwerpen. Zollmann maakte uitzonderlijke beelden van de meestal onzichtbare leefwereld van zijn vrome stadsgenoten. Zo kreeg hij als enige fotograaf toegang tot de Shtetl – Jiddisch voor stadje in de stad. Ruim vijftig kleurenfoto's – een documentaire in de ware zin van het woord – geven een integere, boeiende en soms humoristische inkijk in het dagelijks leven van de chassidische joden in de Scheldestad. De beelden worden ondersteund door passages uit het boek van Vanderstraeten. Het ene citaat uit haar document humain biedt uitleg of houdt de kijker en lezer een spiegel voor, het andere werpt vragen op of inspireert.

Tot 31.08.2018 Goswin de Stassartstraat 153, Mechelen www.kazernedossin.eu

Zomers in Hingene, winters in Brussel. Zo ziet het leven van de familie d’Ursel er eeuwenlang uit. Als ambtenaren van de Spaanse koning en zijn landvoogd willen ze dicht bij het hof verblijven en zoeken ze een vast onderkomen in Brussel. Dat wordt hôtel d’Ursel, een residentie die een volledig huizenblok aan de Houtmarkt inneemt. Net zoals het kasteel van Hingene – het zomerverblijf van de familie – kent dit hotel zijn bloeiperiode in de achttiende eeuw. De originele plannen en gevelopstanden tonen hoe het zijn definitieve uitzicht krijgt: een strak symmetrische gevel van negen traveeën en twee bouwlagen onder een hoog mansardedak. Een 3D-reconstructie brengt het gebouw opnieuw tot leven, terwijl ontwerpen en foto’s, maquettes en schilderijen, maar ook brieven en dagboeken de prachtige interieurs voor de geest roepen. Door erfeniskwesties en de modernisering van de wijk wordt het hotel in 1960 gesloopt. Maar ook daarna kent de site nog een kleurrijke geschiedenis ...

Tot 30.09.2018 Wolfgang d'Urselstraat 9, Hingene www.kasteeldursel.be

ARCHITECT LÉON STYNEN EN ZIJN TIJDGENOTEN – BP-BUILDING Tussen de vroege jaren 1920 en 1977 bouwt architect, stedenbouwkundige en vormgever Léon Stynen (18991990) een markant, verscheiden en invloedrijk oeuvre uit. Als jonge ontwerper maakt hij veel indrukmet het paviljoen ‘De decoratieve kunsten’ voor de wereldtentoonstelling van 1930 in Antwerpen. Het is een voorbeeld van Stynens gedreven zoektocht naar een persoonlijke interpretatie van de modernistische architectuur die op dat moment internationaal opgang maakt. Die

zoektocht verbindt hem met enkele andere jonge Vlaamse ontwerpers. In aanloop naar de grote Stynententoonstelling in deSingel later dit jaar zijn in Stynens iconische want ‘hangende’ kantoorgebouw architectuurtekeningen te zien van hemzelf en tijdgenoten als Hoste, Jacobs, Smolderen, Van den Broeck, Van Hoenacker en Van Steenbergen. Ze tonen dat er tijdens het interbellum in Antwerpen een interessante dynamiek bestond, waarbij architecten een eigen architectuurtaal ontwikkelden die sterk geïnspireerd was door het internationale modernisme.

Nog tot 22.06.2018 Jan Van Rijswijcklaan 162/11, Antwerpen www.vai.be

MARTEN MELSEN EN DE GROOTE OORLOG – POLDERMUSEUM Terwijl neo-impressionisme en art nouveau in zijn geboortestad Brussel de burgerlijke smaak bevredigen, kiest Marten Melsen (1870-947) voor een heel ander parcours, weg van de moderne wereld. Na er eerder een hele zomer te hebben geschilderd en gefotografeerd, vestigt hij zich

- 48-

#23_v1.indd 48

9/05/18 16:50

in 1896 permanent in de poldergemeente Stabroek. Daar huurt hij bij Mie Pot, een lijvige boerin die hij regelmatig in zijn doeken verbeeldt. Melsen maakt naam als ‘olijk schilder der boeren uit het polderland’ en wordt bevriend met Stijn Streuvels en James Ensor. Na zijn huwelijk volgt een periode van gezinsgeluk, regelmatige tentoonstellingen en persoonlijk succes, waaraan abrupt een einde komt door het uitbreken van de Groote Oorlog. Deze thematentoonstelling toont naast schilderijen voor het eerst ook documenten, brieven en foto’s uit het archief van de kunstenaar. Samen illustreren ze de impact van de harde oorlogsjaren op Melsens leven en werk in de Polder.

03.06-11.11.2018 Tolhuisstraat 10-16, Lillo www.poldermuseum-lillo.be

of focus’ biedt het festival ruimte aan kunstenaars die onderzoeken wat het betekent in of out of focus te zijn. Zo is er de reeks Lesbian Land van Leah Devun, die lesbische communes in beeld brengt. Met zijn video-installatie Hope it will not terrify toont Conny Karlsson Lundgren wat het thema kan betekenen voor mensen die op de vlucht zijn omwille van hun seksuele geaardheid. In de uitvalsbasis van het festival, Het Stadsmagazijn, vinden twee kleinere expo’s plaats. My me is een sociaal-artistiek concept van het Antwerpse Boysproject. Zij laten hun cliënten, mannen die soms geld verdienen met seks, in beeld brengen wat dit voor hen betekent. Zanger Gregory Frateur, curator van het festival, stelt een expo samen met queer platenhoezen.

02.08-12.08.2018 www.queerarts.be

ANTWERP QUEER ARTS FESTIVAL Voor de vijfde keer schenkt dit kunstenfestival, een organisatie van het Antwerpse Roze Huis, aandacht aan gender en seksuele diversiteit. Naast films, muziekoptredens en een nieuw stadsgedicht van Maud Vanhauwaert is er ook een expositie in Galerie Verbeeck-Van Dyck op het Eilandje. Binnen het thema ‘Out

HAVENHUIS & RINUS VAN DE VELDE In het Havenhuis komen verleden en toekomst van de Antwerpse haven samen. Het onderste deel van het gebouw, een kopie van het in 1893 afgebrande Hansahuis, was vroeger een brandweerkazerne. Die stond toen aan het uiteinde van de haven; vandaag markeert het gerenoveerde

gebouw het begin van het uitgestrekte havengebied. Samen met de hedendaagse bovenbouw in de vorm van een diamant – een ontwerp van het befaamde architectenbureau Zaha Hadid Architects – is het een metafoor voor de Antwerpse haven: een haven met een rijk verleden, die klaar is voor de toekomst. De nieuwe hoofdzetel van het Havenbedrijf Antwerpen is niet alleen een innovatieve werkplek, maar biedt ook een panoramisch uitzicht over de haven en de stad. Tijdens een individuele of groepsrondleiding kan je daarvan genieten en kom je bovendien alles te weten over de architectuur en werking van het Havenhuis. Momenteel zijn er (enkel tijdens de kantooruren) ook twee monumentale werken van Rinus Van de Velde te zien. De tekening On board of the Conrad, things take a weird turn en de basissculptuur die er model voor stond, Sweet and intoxicating reverie, worden voor het eerst sinds 2016 samen getoond.

Expo tot 14.08.2018 Zaha Hadidplein 1, Antwerpen www.portofantwerp.com www.visitantwerpen.be (info rondleidingen Havenhuis )

Rinus Van de Velde, On board of the Conrad, things take a weird turn, 2016, 300 x 600 cm, houtskool op doek © Tim Van Laere Gallery, Antwerpen

- 49-

#23_v1.indd 49

9/05/18 16:50

SPEEL EN WIN 1 2 V.U. Annik Klaes, Prospekta vzw, Hofstraat 17, 2000 Antwerpen. Ontwerp: Bart Luijten

3 4

Mail het woord dat we zoeken vóór 1 juli 2018 naar expo@100procentcultuur.be en maak kans op 1 van de 5 duotickets voor Museumnacht Antwerpen op 4 augustus 2018.

5 6

7 8

Wedstrijd 100% EXPO # 22 Oplossing: Wonderkamer Winnaars: Christiaan Hemelaer – Aartselaar, Ivo Vermeiren – Deurne, Hilde Plas – Kessel-lo, Lieve Ceulemans – Berchem, Raymond De Ruytter – Wezembeek-Oppem Zij ontvangen en duoticket voor de expo Roep om Rechtvaardigheid, Hof van Busleyden in Mechelen.

5 6 7 8 9 10

Plek in Brussel waar het winterverblijf van de familie d'Ursel stond. Duitse filosoof die het oeuvre en de houding van Kris Fierens lijkt samen te vatten. Kunstenares die haar werk deels opbouwde rond de figuur Madame. Zerokunstenaar met wie Axel Vervoordt bevriend was. Tuinmotief uit de barok. Kunstenaarskoppel van wie een installatie te zien is op de expo Sanguine. Muzikanten die tijdens Museumnacht zeeschelpen bespelen als trompetten. Echtgenote van Constant Montald. Plaats in Hongkong die is afgebeeld op Gursky's Sha Tin. Expo waar Leon Vranken Fluid Axis toont.

- 50-

#23_v1.indd 50

9/05/18 16:50

ZOMER

aar .be e5

OPERA

IN DE CINEMA

ZOMEROPERA’S •

madama butterfly maandag 9/7 & zondag 15/7

il trovatore

maandag 23/7 & zondag 29/7

eugène onegin

maandag 6/8 & zondag 12/8

turandot

maandag 20/8 & zondag 26/8

• - documentaire -

maria by callas

maandag 3/9 & zondag 9/9

Kinepolis brengt deze zomer opnieuw de grootste operaklassiekers ! In juli en augustus kan je op maandag en op zondag enkele topproducties van de wereldvermaarde Metropolitan Opera in New York ontdekken. Zo geniet je een zomer lang van de bekendste aria’s, de grootste operastemmen en de beroemdste componisten op groot scherm. Een buitenkans voor elke operaliefhebber!

Info & tickets: kinepolis.be/opera - 51ZOMER-OPERA-100EXPO-v2.indd 1 #23_v1.indd 51

09/05/2018 12:52 9/05/18 16:50

#23_v1.indd 52

9/05/18 16:50