De Groote Oorlog in de Westhoek by Westtoer

DE GROOTE OORLOG

Westhoek Westkust

Â© kaart: IPS creation, Poperinge

pagina

WESTHOEK ALVERINGEM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 I 72 I 86 DIKSMUIDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 I 73 I 85 I 87 HEUVELLAND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 I 83 HOOGLEDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 I 85 HOUTHULST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 I 74 IEPER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 I 79 I 83 KOEKELARE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 KORTEMARK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 LANGEMARK-POELKAPELLE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 I 84 LO-RENINGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 MESEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 POPERINGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 I 78 STADEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 VEURNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 I 75 I 83 VLETEREN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 I 75 I 80 WERVIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 ZONNEBEKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 I 76

KUST DE PANNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 I 73 MIDDELKERKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 NIEUWPOORT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 I 75 OOSTENDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

LEIESTREEK MENEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 I 85 WAREGEM

..................................................................

KOMEN-WAASTEN â&#x20AC;&#x201C; PLOEGSTEERT (Provincie Henegouwen) . . 80

DE GROOTE OORLOG

INLEIDING De Eerste Wereldoorlog gooit het leven van mens en natuur compleet overhoop. Loopgraven, bunkers en schuilplaatsen veranderen de streek tot oorlogsgebied. Mijnontploffingen, artilleriebeschietingen en veldslagen verminken het landschap ingrijpend. De menselijke tol is verschrikkelijk hoog. De Westhoek wordt na 1918 herdoopt tot de ‘Verwoeste Gewesten’. Militaire begraafplaatsen zijn als dodenakkers voor tienduizenden doden. Monumenten verrijzen en musea houden de herinnering aan de ‘Groote Oorlog’ levendig.

Verspreid over de Westhoek treffen we honderden sites, monumenten en begraafplaatsen aan die voor verschillende nationaliteiten een grote historische en symbolische betekenis hebben. De Westhoek ontvangt jaarlijks honderdduizenden bezoekers uit de hele wereld om er de restanten van de Eerste Wereldoorlog op te zoeken. Op die manier is het verhaal van ‘den oorlog’ zowel lokaal als universeel, zowel verleden als heden en toekomst. Onze moderne samenleving vraagt meer dan ooit inzicht in het mechanisme van oorlog en vrede: huidige en volgende generaties kunnen lessen trekken uit het verleden. Wat in onze streek overblijft van de Eerste Wereldoorlog is een kern van een vredesgedachte. Inzicht in oorlog zet een mens immers op weg om vrede te maken.

INLEIDING

Het provinciebestuur van West-Vlaanderen heeft altijd veel aandacht geschonken aan de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. In 2002 werd een provinciale koepel opgericht onder naam ‘Oorlog en vrede in de Westhoek’. Doelstelling was het structureren en afstemmen van de verschillende herdenkingsinitiatieven die door allerhande partners werden ontwikkeld. Een provinciaal initiatief dat gedragen wordt door lokale partners in de Westhoek. In 2009 werd vanuit dit provinciale netwerk, in samenwerking met Westtoer, het ‘Programmasecretariaat 100 jaar Groote Oorlog’ in het leven geroepen. De opdracht van dit secretariaat bestaat in het organiseren, het faciliteren en het structureren van alle herdenkingsinitiatieven in de Westhoek tijdens de herdenkingsperiode 2014-2018. De voorbereidingen op de herdenkingsperiode zorgden de voorbije jaren al voor heel wat bedrijvigheid in de Westhoek. Verschillende musea en WO I-sites ondergingen ingrijpende restauratiewerken. In 2017 openen de laatste van deze sites, om na afronding de beleving en het onthaal voor de bezoeker optimaal te kunnen laten verlopen. Naast de investering in de verschillende musea en sites, kiest de provincie West-Vlaanderen ook voor een cultureel ingevulde herdenking. Onder de naam GoneWest wordt een cultureel-artistiek herdenkingsprogramma uitgewerkt. Een waaier aan artistieke projecten en initiatieven (muziek, dans, literatuur, beeldende kunst, ...) geven elk op hun eigen manier een invulling aan de herdenking van de gebeurtenissen van 100 jaar geleden. Ook op recreatief vlak worden de herdenkingen met de grootste zorg verder vorm gegeven. Er werden 6 nieuwe autoroutes 14-18 en 12 nieuwe fietsroutes 14-18 ontwikkeld. Steeds uitgewerkt met veel aandacht voor correcte historische informatie, en met de gedachte van respectvol herdenken. Westtoer is zich bewust van het belang van dit historisch erfgoed: deze gids getuigt hiervan. Het is een leidraad voor de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek. Deze pocket wil bijdragen tot een betere ontsluiting van het WO I-erfgoed in de Westhoek in het algemeen en de basiskennis van de Eerste Wereldoorlog in het bijzonder. Links: www.100jaargrooteoorlog.be www.gonewest.be

DE GROOTE OORLOG

1914 HET BEGIN Waarom oorlog? 100 jaar nadien blijft het nog steeds moeilijk om hierop een definitief en duidelijk antwoord te geven. Is het een combinatie van omstandigheden? Zoals de Franse nederlaag en het verlies van Elzas-Lotharingen tijdens de Frans-Duitse Oorlog van 1870, de Fransen met een wraakgevoel opzadelde. Of is de uitbouw van de Duitse vloot een doorn in het oog van Groot-Brittannië? Of speelt een eventuele blokkade van de Duitse havens door de Britten ook in de oorlogskaart? En hoe zit het met de kolonies? Zit de niets aflatende bewapeningswedloop er voor iets tussen? En wat met de vele onderlinge akkoorden en geheime verdragen die worden gesloten om elkaar bij te staan? Is ten slotte het alles om zich heen grijpende nationalisme niet de grootste oorzaak? Of ligt de idee dat alles wel vanzelf in orde zou komen mee aan de basis?

Sarajevo Op 28 juni 1914 bezoekt de OostenrijksHongaarse troonopvolger aartshertog Frans-Ferdinand de provincie BosniëHerzegovina. In Sarajevo staan de Bosnische student Princip en enkele kompanen de aartshertog op te wachten. Eerst mislukt de aanslag, maar bij toeval krijgt Princip een tweede kans. Met schoten uit zijn Belgische FN-pistool doodt hij zowel de aartshertog als zijn vrouw. Het vuur is aan de lont. Bijna een maand nadien stelt Oostenrijk-Hongarije een ultimatum aan Servië. Zij verdenken de Serviërs van heimelijke steun aan de Bosniërs. Servië gaat in op het ultimatum, behalve op één punt. Ze willen geen Oostenrijkse onderzoekscommissie ter plaatse. En Oostenrijk-Hongarije verklaart hen de oorlog, niet zonder zich eerst te verzekeren van de ruggensteun van Duitsland. Dan volgt de ene oorlogsverklaring op de andere. Er is geen houden meer aan. Het raderwerk wordt in gang gezet en niemand kan of wil het nog stoppen.

1914: HET BEGIN

Bij de ’Centralen’ horen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, het Ottomaanse Rijk en Bulgarije. Bij de ’Geallieerden’ zijn dit het Britse Rijk, Frankrijk, Rusland, wat later Italië en vanaf 1917 de Verenigde Staten. België is aanvankelijk neutraal. Tegen het eind van 1918 zijn 33 landen officieel in oorlog of 1,5 miljard mensen. Dit is 80% van de toenmalige wereldbevolking. Wereldwijd blijven 12 landen neutraal, waaronder Nederland.

Het ’Von Schlieffen’-Plan Op 4 augustus 1914 vallen Duitse troepen België binnen. Ze vroegen koning Albert I om een vrije doortocht door het land om zo de Fransen in de rug aan te vallen en als eerste te verslaan. Nadien zou Rusland worden aangepakt. Duitsland vreest een tweefrontenoorlog. De Koning weigert. Het beruchte Schlieffenplan moet door de Duitsers militair worden doorgedrukt. Het wordt David tegen Goliath. Groot-Brittannië garandeert de neutraliteit van België en verklaart de oorlog aan Duitsland.

De slag bij Halen of ‘De slag der zilveren helmen’ Bij Halen in Limburg chargeert op 12 augustus 1914 de Duitse cavalerie met de blanke sabel. Ze worden tegengehouden door vuurwapens van de verdedigende Belgische soldaten. De Duitse cavalerie voert tot 8 charges uit. Tevergeefs. Meer dan 400 paarden vinden de dood. Het toont meteen dat de cavalerie heeft afgedaan. Dragonders, huzaren, lansiers, Uhlanen en kurassiers behoren nu definitief tot het verleden… en ook de kleurrijke uniformen verdwijnen. De naam van de slag is ontleend aan de ’zilveren’ helmen die her en der op het slagveld zijn gevonden. Ze werden gedragen door Duitse kurassiers.

I Belgische soldaten

DE GROOTE OORLOG

De forten van Luik Al vlug valt de stad Luik. Op 15 augustus volgt het laatste van de 12 forten rond de stad. Zware houwitsers (42 cm-kaliber, krombaangeschut of de ’Dikke Bertha’s) hebben een ongeziene vernielingskracht. De Britten, die de neutraliteit van België waarborgen, komen België al vlug te hulp. De Duitsers rukken desondanks vliegensvlug op.

Leuven… ‘Die Zivilisten haben geschossen’ De Duitse opmars verloopt trager dan gewenst. En links en rechts wordt door ’burgers’ op de Duitsers geschoten,... denken de invallers. De gewapende Burgerwacht is in België een officiële paramilitaire organisatie. Ze zijn met zo’n 45.000 manschappen, meestal uit de burgerij. Zij moeten zelf voor hun uniform zorgen. Die uniformen zijn soms moeilijk te herkennen. Worden ze door de Duitsers verward met burgers? De Duitsers worden ook zenuwachtig, want ze verwachten die felle Belgische tegenstand niet. En soms schieten de Duitsers in alle verwarring op elkaar. De burgers krijgen de schuld. In Dinant, Andenne, Aarschot en Leuven worden massaal burgers terechtgesteld. Leuven wordt in brand gestoken. 1.200 huizen gaan in vlammen op en ook de befaamde universiteitsbibliotheek brandt. Een unieke collectie wiegendrukken en oude boeken is voor altijd verloren. Tijdens die eerste oorlogsmaanden worden bijna 6.000 burgers gedood. De Duitsers worden bij de Geallieerden nu afgeschilderd als echte barbaren. Vrijwilligers melden zich met duizenden, vooral in GrootBrittannië. In België zijn er 18.000 vrijwilligers.

‘De val van Antwerpen’ De onneembaar geachte ’vesting’ Antwerpen valt in oktober 1914. Naar schatting 1,6 miljoen Belgen slaan op de vlucht. Hiervan vluchten bijna 1 miljoen inwoners naar Nederland. Ongeveer 40.000 Belgische, 1.200 Britse en 170 Duitse soldaten trekken ook de grens over. Nederland is neutraal en moet volgens het internationale recht de soldaten ontwapenen en ‘voor de duur van de vijandelijkheden’ in aparte interneringskampen plaatsen (Zelst, Harderwijk,…).

Neutraal Nederland Nederland houdt vast aan zijn neutraliteit. En het lukt. Zowel de Duitsers als de Britten hebben daarbij beiden strategische voordelen. De Nederlandse havens kunnen niet door de Duitse marine worden gebruikt (duikboten!). En voor het Duitse keizerrijk is Nederland belangrijk voor de aanvoer van materiaal via de toegankelijke havens en de Rijn. De voedselvoorziening is een tweede reden en ten slotte is een geallieerde aanval in de rug via Nederland onmogelijk.

1914: HET BEGIN

Belgenkampen in Nederland Tegen het eind van 1914 zijn ongeveer 900.000 Belgische vluchtelingen naar ons land teruggekeerd. Ongeveer 100.000 Belgen zitten voor de duur van de oorlog in Nederland verspreid. Hiervan kunnen een 20.000 Belgische vluchtelingen niet in het eigen levensonderhoud voorzien. Zij worden samengebracht in vluchtoorden (Gouda, Nunspeet, Uden,...). De Nederlandse regering en bevolking leveren zware inspanningen om allen menswaardig op te vangen. Al loopt het niet altijd van een leien dakje.

Het Belgische leger achter de IJzer Na de ’Val van Antwerpen’ wil koning Albert I de strijd staken. Koningin Elisabeth en zijn ordonnans kunnen hem van het tegendeel overtuigen. De fel verzwakte Belgische troepen haasten zich naar de IJzer. Ze stellen zich midden oktober achter de IJzer op, de laatste natuurlijke barrière. Koning Albert I vraagt zijn soldaten om hier stand te houden in een ultieme poging om een stuk Belgische bodem te vrijwaren van Duitse bezetting.

I Onderwaterzetting

De kracht van het water In oktober 1914 wordt op het Veurnse Stadhuis de onderwaterzetting van de IJzervlakte besproken met Karel Cogge. Hij is toezichter van de Noordwatering en kent de waterhuishouding in de streek als zijn broekzak. Een eerste poging lukt bijna. Wanneer Hendrik Geeraert, een schipper uit Nieuwpoort, ten slotte op 29 oktober ook de schuifdeuren van de Noordvaart ophaalt, stroomt er voldoende water landinwaarts. Deze oude verdedigingstruc is bijzonder effectief, want de Duitsers kunnen in die Belgische sector niet meer vooruit. Op 30 oktober valt de Duitse aanval stil. De Duitse legerleiding zag het niet aankomen. Op de Duitse stafkaarten die ze gebruiken ligt hun ‘Duitse’ nul-meter-waterlijn bijna 2m40 hoger dan in werkelijkheid.

DE GROOTE OORLOG

In dit gebied zal het gedurende de gehele oorlog relatief rustig blijven. Enkele ”eilandjes” aan de westoever blijven echter in Duitse handen tot in 1918. In deze open vlakte blijft het wel aartsgevaarlijk.

Loopgravenoorlog Het front valt definitief stil bij de Franse Marne en wat later aan de IJzer. Iedereen graaft zich aan beide zijden in voor een verschrikkelijke stellingoorlog die uiteindelijk 4 jaar zal duren. Prikkeldraad, artillerie, mitrailleurs, ongedierte, ziektes, natte en koude, en later nog eens gifgas, vliegtuigen, vlammenwerpers en tanks,… maken het front tot een hel. Aan het einde van 1914 begint het Westelijk Front vanaf het strand van Nieuwpoort, volgt de IJzer en het Ieperleekanaal, loopt dan verder via Ieper en Heuvelland zo Frankrijk binnen en gaat tot aan de Zwitserse grens. Alles samen 40.000 km loopgraven.

Belgisch-Nederlandse grens onder hoogspanning Vanaf het late voorjaar van 1915 bouwen de Duitsers langs de Belgisch-Nederlandse grens een hoge afsluiting die constant onder hoogspanning van ‘2.000 volt’ staat. De Duitsers willen vooral deserteurs, vluchtelingen en spionnen tegenhouden. De afsluiting wordt vanaf de Noordzee tot aan het drielandenpunt bij Aken min of meer rechtlijnig aangelegd en is ongeveer 357 km lang. Langs de draad wordt ook een patrouillepad aangelegd. Langs de versperring stonden op onregelmatige afstanden diverse types wachthuisjes, schijnwerpers, alarmlampjes, mijnen,… Grensverkeer werd alleen langs speciaal daartoe voorziene en streng gecontroleerde doorgangen toegelaten. Onder de ruim 1.000 dodelijke slachtoffers telt men spionnen, vluchtelingen, gewone smokkelaars en brievensmokkelaars, oorlogsvrijwilligers en Duitse deserteurs. Ook argeloze burgers...

VIER JAREN OORLOG

VIER JAREN OORLOG AAN HET WESTELIJK FRONT Er is niet alleen een ’Westelijk Front’. Er wordt ook gevochten in het Oosten aan het Russische front, het Turkse front (GallipoliDardanellen) en in de Dolomieten bij de Italiaanse grens. En ten slotte woedt de strijd ook in een aantal Afrikaanse kolonies (Kameroen, Namibië en Oost-Afrika).

1914 De Duitsers worden in september aan de Marne en in oktober aan de IJzer tot staan gebracht. Maar de oorlog is niet voor het vallen van de bladeren of met Kerstmis ten einde, zoals zo velen dachten en hoopten.

1915 Britten en Fransen proberen door te breken. De Duitsers gebruiken voor het eerst vlammenwerpers aan het Franse front. In Langemark, in de buurt van Ieper, gebruiken de Duitsers op 22 april 1915 voor het eerst chloorgas, een stikgas. I Koloniale troepen

1916 De Duitsers pogen bij Verdun door te breken en hopen de Fransen in deze ‘Materialschlacht’ uit te putten. De veldslag duurt 10 maanden en brengt Frankrijk aan de rand van de afgrond. Aan beide kanten sneuvelen tienduizenden soldaten. De strijd blijft onbeslist. De Franse bevelhebber Philippe Pétain is een nationale held. Hij wordt later ‘maréchal de France’. Intussen is aan de Somme een Frans-Britse aanval ingezet om de druk op Verdun te milderen. Er worden voor het eerst enkele tanks ingezet. De aanval wordt een fiasco. Vooral voor de Britten die tijdens de 1ste dag op 1 juli 60.000 man verliezen: 20.000 zijn gedood, 40.000 zijn gewond, vermist of krijgsgevangen gemaakt. Aan het einde van 1916 zijn de verliezen aan beide kanten enorm groot.

DE GROOTE OORLOG

1917 Om de geallieerde toevoerlijnen af te snijden en als antwoord op de Britse vlootblokkade van Duitse havens, voert Duitsland een onbeperkte duikbotenoorlog. Ook neutrale handelsschepen worden zonder verwittiging getorpedeerd. De Duitse minister Zimmermann stuurt een geheim telegram aan de Mexicaanse regering waarbij hij Duitse hulp belooft bij de herovering van enkele grensstaten, zoals Texas. Voorwaarde is dat Mexico de Verenigde Staten moet aanvallen. Het telegram wordt onderschept en ontcijferd. Dit is de aanleiding waarom ook de Verenigde Staten in april 1917 de oorlog aan Duitsland verklaren. De eerste Amerikaanse troepen komen slechts in 1918 echt in actie. Frankrijk ondergaat zinloze verliezen tijdens het offensief aan de Chemin des Dames, ook wel het Nivelle-offensief genoemd. Franse troepen slaan aan het muiten. Of beter ze staken. Ze willen wel het vaderland verdedigen, maar niet meer onbezonnen aanvallen. Om de muiterijen de kop in te drukken worden 554 doodvonnissen uitgesproken, waarvan 49 worden voltrokken. Maar op een aantal soldateneisen wordt door de nieuwe Franse opperbevelhebber Pétain ingegaan, zoals een betere verlofregeling en een betere voeding. De Britten forceren begin juni een doorbraak bij Mesen na de ontploffing van 19 dieptemijnen onder de Duitse stellingen. Een Brits geplande ondersteunende aanval bij Middelkerke of ‘Operation Hush’ wordt door de Duitsers met een onverwachte tegenaanval bij Nieuwpoort in de kiem gesmoord. ‘Operation Strandfest of ‘The Battle of the Dunes’ geeft de Britten geen schijn van kans. Het grote Britse offensief gaat pas in augustus verder met de 3de Slag bij Ieper en de verovering van Passendale. Enorme verliescijfers aan beide kanten voor slechts 8 km terreinwinst. In het Franse Cambrai worden 475 tanks tegen de Duitsers ingezet over een front van 10 km. Oorlogsmoeheid maakt zich meester van soldaten en bevolking. Er is vooral in Duitsland een tekort aan grondstoffen, voedsel en brandstof. Rusland verdwijnt door de Oktoberrevolutie uit de strijd.

VIER JAREN OORLOG

1918 De vrede tussen Rusland en Duitsland wordt in maart getekend in Brest-Litovsk. Duitsland brengt massaal troepen van het oostelijk front naar het westen. Duitsland start in april een groots lenteoffensief in de hoop te overwinnen voor de Amerikanen eraan komen. Ieper wordt door de Britten ontruimd en de Duitsers veroveren de Kemmelberg. Vanaf juni komen er per dag 10.000 USA-soldaten bij. In juli worden de Duitse troepen tot staan gebracht. Vooral 8 augustus is voor het Duitse Leger een rampdag. De Geallieerden breken door bij Amiens. Erich Ludendorff heeft het over de: ‘Schwarzer Tag des deutschen Heeres’. Diverse geallieerde aanvallen bij de Argonne en de Maas worden gelanceerd met steun van de Amerikanen. In september vindt eindelijk de geallieerde grote doorbraak in Vlaanderen en aan het Franse front plaats. Het tij keert definitief. In Duitsland breken onlusten uit door voedseltekorten. De Duitsers zijn de oorlog grondig beu. In de marinebasis van Kiel breekt een muiterij uit onder de matrozen. Onlusten verspreiden zich snel over Duitsland. Keizer Willem II vlucht naar Nederland en vindt er asiel in Amerongen. In een treinwagon in het Franse Compiègne wordt de Wapenstilstand overeengekomen: op 11 november om 11 uur zullen alle wapens zwijgen.

1919 In 1919 wordt op 28 juni het Verdrag van Versailles gesloten. Dit is dag op dag vijf jaar na de fatale schoten in Sarajevo. Dan pas wordt ook de Britse vlootblokkade opgeheven. De Europese kaart is hertekend, de machtsverhoudingen liggen nu anders. Duitsland moet gebieden afstaan en zware herstelbetalingen aan de Geallieerden toestaan. Een zekere A.H. zal later stellen dat Duitsland nooit militair is verslagen en dat Versailles een onrecht is. De Tweede Wereldoorlog is in de kiem aanwezig.

In totaal worden tijdens de oorlog meer dan 60 miljoen soldaten gemobiliseerd. Maar vooral kost die oorlog aan zo wat 10 miljoen van hen het leven. Ruim 65% wordt gedood door de artillerie. Zonder daarbij de miljoenen gewonden en verminkten in rekening te nemen. De burgerbevolking komt er, in vergelijking met de 2de Wereldoorlog, relatief goedkoop van af. De burgerslachtoffers tellen voor 5% in de 1ste Wereldoorlog. In de 2de Wereldoorlog wordt dit 48%. De Europese jeugd is gedecimeerd. Van de meer dan 700.000 Britse gesneuvelden is bijvoorbeeld ruim 71% tussen de 16 en 29 jaar oud! België verliest ruim 42.000 militairen. En in 1918-1919 eist de Spaanse griep meer slachtoffers dan de gehele oorlog samen. Deze vernietigende influenza-epidemie wordt het eerst in Spanje vastgesteld, maar de bakermat van de ziekte zou in de Verenigde Staten liggen. De schatting van het aantal doden loopt uiteen naargelang de bron, van 20 tot 100 miljoen doden wereldwijd.

DE GROOTE OORLOG

VIER JAREN OORLOG IN DE WESTHOEK Willen de Duitsers de Franse kanaalhavens bereiken, dan moeten ze hiervoor de oude lakenstad Ieper innemen, want bij de IJzer is er door het water geen doorkomen aan. De hoogtes rond Ieper en in Heuvelland zijn van strategisch groot belang. Wie die hoogtes bezit, kan zich beter verdedigen, kan zijn artilI Britse soldaten op stap lerie beter richten en kan de ’vijand’ beter in de gaten houden. Vandaar dat de strijd er heftig is en blijft. ”The Ypres Salient”, de Ieperboog is als een Britse bult in Duits gebied. Intussen hebben zich duizenden Britten als vrijwilliger aangemeld. “Remember Belgium”, staat op de affiches die Britse soldaten voor het front moeten werven. “Ypres”, zoals het op de meeste kaarten wordt vermeld, zou voor de Britten een naam als een klok krijgen. Zij spreken het uit als “Wipers”. Het Belgische leger beveiligt de sector vanaf Nieuwpoort, over Diksmuide tot aan het kanaal naar Ieper, dan nemen de Britten over tot een stuk in Frankrijk en vervolgens de Fransen zelf van Picardië tot aan de Zwitserse grens.

De slag aan de IJzer en de slag om Diksmuide (oktober – 10 november 1914) Midden oktober 1914 vormen de IJzer en het kanaal naar Ieper de Belgische verdedigingslinie tegen de oprukkende Duitsers. Op 18 oktober bereiken zij de IJzer en barst de strijd los. Keiem, Tervaete, Schoorbakke en Diksmuide liggen in de vuurlijn. De Duitsers slagen erin om op enkele plaatsen de IJzer over te steken. Belgische en Franse troepen verdedigen hardnekkig Diksmuide. Beschietingen herleiden de stad tot puin. Diksmuide wordt pas op 10 november 1914 door de Duitsers veroverd. De Geallieerden slagen echter in hun opzet. De Duitse opmars valt stil aan de Franse Marne en nu ook aan de IJzer, hun Schlieffenplan mislukt definitief, dankzij ondermeer het water. (Zie ook Nieuwpoort op bladzijde 49)

VIER JAREN OORLOG

1ste Slag bij Ieper (19 oktober - 22 november 1914) De Duitse opmars in Noord-Frankrijk wordt in september aan de Marne gestopt. Het centrum van de strijd ligt nu in de Westhoek. Het Belgische Leger slaagt erin de Duitse aanval te stuiten door de IJzervlakte, eind oktober 1914, onder water te zetten. In het zuiden hebben de Britten, samen met de Fransen de grootste moeite om hun linies rond Ieper stand te laten houden tegen de Duitse aanvallen. Die 1ste Slag om Ieper vindt plaats van 19 oktober tot 22 november 1914. De Lakenhallen branden en de vernieling van Ieper is ingezet. Na die slag begint de stellingoorlog en valt het front stil. De ”Ypres Salient”, een Britse uitstulping in Duits gebied, is geboren.

2de Slag bij Ieper (22 april - 25 mei 1915) In de lente van 1915 proberen de Duitsers opnieuw bij Ieper door te breken. Ze veroveren ”Hill 60”. Op 22 april 1915, tussen Steenstrate en Langemark, gebruiken de Duitsers voor het eerst chloorgas. 150 ton chloorgas ontsnappen uit 6.000 cilinders richting Fransen. Dood, paniek… en de verrassing is compleet. De Geallieerden trekken zich een paar kilometer terug, maar nergens is er een doorbraak. Ook de Duitsers zijn verrast en kunnen daardoor die doorbraak niet benutten. In september gebruiken de Britten bij Loos chloorgas. Tot november 1918 bestoken de strijdende partijen elkaar met miljoenen gasgranaten. Vanaf 1917 zetten ook de Belgen gas in. In verhouding tot de globale verliescijfers, eist gas uiteindelijk ’weinig’ slachtoffers. Het is vooral een angstwapen en soldaten met gasmaskers lijken wel uniforme moordmachines zonder gezicht. Sommigen spreken van varkenssnuiten. I De eerste gasmaskers

DE GROOTE OORLOG

3de Slag bij Ieper (31 juli -10 november 1917)

De Mijnenslag bij Mesen-Wijtschate Zomer 1917. De Mijnenslag rond ”Messines Ridge” of voor de Duitsers ”Wijtschate Bogen” doet de aarde daveren, toen op 7 juni 1917, wel 19 dieptemijnen tot ontploffing komen. De explosies worden tot in London gehoord. In het begin is dit Britse offensief een succes. Het is meteen de prelude tot de 3de Slag bij Ieper.

De Slag bij Passendale Pas in augustus volgt de Slag om Passendale. Die slag wordt een ramp. De Britse artillerie vuurt 107.000 ton obussen op de Duitse linies af. De aarde wordt omgewoeld. Samen met de vele regen wordt alles in een modderbrij herschapen. Vooruit komen is bijna onmogelijk. In vier maanden tijd en voor een terreinwinst van 8 km verliezen de Britten zowat 400.000 man aan doden, gewonden, vermisten en krijgsgevangenen. De Duitsers hebben sterke betonnen bunkers gebouwd die in combinatie met tientallen mitrailleurs bijna niet te veroveren zijn. De hel van Passendale is er een van modder en afzien. De Britten noemen het ”Passionsdale” of dal van het lijden. Voor het eerst wordt in 1917 door de Duitsers mosterdgas of ’ieperiet’ gebruikt. Zoals bij chloor en fosgeen worden niet alleen de ademhalingswegen aangetast, maar blaarvorming op de huid is een ware marteling.

Duits Lenteoffensief (april 1918) In de lente van 1918 worden de Duitse troepen versterkt door divisies die terugkomen van het Russische front. De Oktoberrevolutie heeft er de oorlog beëindigd. Het Duitse offensief start einde maart tussen Arras en Laon. In april wordt een zware Duitse aanval gelanceerd bij Ieper waarbij de geallieerde linies het bijna begeven. In een week tijd wordt de Britse terreinwinst bij Passendale opgerold.

VIER JAREN OORLOG

Bij de Slag om Merkem (Houthulst) krijgt het Belgisch Leger op 17 april 1918 een massale Duitse aanval te verduren. â&#x20AC;&#x2122;De Kippeâ&#x20AC;&#x2122;, een gehucht in Merkem, en een aantal bunkers vallen in Duitse handen. Er wordt met dolk en bajonet man tegen man gevochten. Diezelfde avond slaan de Belgen de Duitsers op alle beginposities terug. Bilan van het treffen: 155 Belgische doden en 254 Duitsers, 354 Belgische gekwetsten en 1.211 Duitsers. Meer dan 780 Duitsers zijn krijgsgevangen genomen. Het is de eerste Belgische overwinning sinds Halen in augustus 1914. Bij de Slag om de Kemmelberg krijgen vooral de Fransen het hard te verduren. Op 25 april wordt de Kemmelberg ingenomen en bijna valt Ieper in Duitse handen.

Geallieerd Bevrijdingsoffensief (28 september - 11 november 1918) Maar de Duitse reserves raken uitgeput en de Amerikanen komen op het westelijke front volop in actie. Daarbij begint het Duitse thuisfront uit elkaar te vallen. Van 28 september tot 11 november heeft het Bevrijdingsoffensief plaats waarbij de Duitsers tot aan de Schelde worden teruggedrongen. 160.000 Belgische soldaten nemen aan dit offensief deel. Bijna een derde van de Belgische verliezen valt bij dit offensief te betreuren.

De Slag om het Bos van Houthulst Dit Vrijbos is gedurende de oorlog een belangrijk strategisch punt voor de Duitse verdediging. Het bos is een waar oorlogsarsenaal met een goed uitgebouwd smalspoornet met aansluiting op het gewone spoorwegennet. Op zaterdag 28 september 1918 vallen de Belgen aan. Hiervoor wordt het gros van het Belgische leger ingezet, versterkt met het 2de Britse leger en enkele Franse divisies. Bij het einde van de 1ste dag zijn alle vijandelijke posten over een breedte van 18 km en een diepte van 6 km ingenomen. Van het bos van Houthulst blijven enkel nog boomstompen over.

DE GROOTE OORLOG

Wapenstilstand Begin november wordt de Wapenstilstand getekend in een treinwagon in het Franse Compiègne. Op 11 november 1918 komt om 11 uur een einde aan de Eerste Wereldoorlog.

Amerikanen Aan het einde van de oorlog spelen Amerikaanse troepen een belangrijke rol tijdens het eindoffensief. De 91ste en de 37ste United States Division worden ingezet voor de herovering van de streek tussen de Schelde en de Leie in oktober en begin november 1918. Waregem (Leiestreek) Het ”Flanders Field American Cemetery” bevindt zich in Waregem op ongeveer 40 km van Ieper. Dit is de kleinste Amerikaanse begraafplaats op het Europese continent en het is de enige Amerikaanse begraafplaats uit de Eerste Wereldoorlog in België. In de centraal gelegen kapel kan je op de “Wall of the Missing” de namen lezen van 43 Amerikaanse soldaten met een ongekend graf. Er liggen op de begraafplaats zelf, 368 militairen begraven waarvan 21 onbekenden. Op 30 mei 1927, precies 9 dagen na zijn transatlantische vlucht, vliegt Charles Lindbergh in de ’Spirit of Saint Louis’ over de begraafplaats en strooit er ’poppies’ uit als eerbetoon aan zijn gesneuvelde landgenoten. Kemmel Langs de weg van Ieper naar Kemmel herinnert een Amerikaans monument in de vorm van een stenen altaar aan de aanwezigheid van de 27ste en 30ste Amerikaanse divisie. Zij worden vooral ingezet in augustus en september 1918. Ook in Oudenaarde bevindt zich een Amerikaans monument.

VIER JAREN OORLOG

De Wederopbouw (1919 - 1967) België verliest door de oorlog 18% van zijn rijkdom. Na de oorlog komen veel vluchtelingen terug naar huis. Sommigen blijven in het vluchtland en bouwen er een nieuw bestaan op, zoals veel Vlaamse boeren in Frankrijk. In de frontstreek zijn Ieper, Nieuwpoort, Diksmuide en tientallen dorpen compleet vernield. ’De Verwoeste Gewesten’ krijgen een bijzonder statuut. De eerste noodwoningen worden vervangen door houten barakken. Er wordt puin geruimd en het front wordt ’opgekuist’. Loopgrachten, kraters en putten worden gedempt. Munitie wordt onschadelijk gemaakt. Langzaam aan wordt alles heropgebouwd of nieuw gebouwd. In 1967 wordt het ’Nieuwerck’ bij de Ieperse lakenhallen als stadhuis in gebruik genomen. Het ’Nieuwerck’ sluit meteen de heropbouw definitief af. In 2007 doodt een ontploffing van 90 jaar-oud oorlogstuig een landbouwer. De oorlog zelf duurt nog geen generatie, doch het duurt meerdere generaties vooraleer de dodelijke sporen ervan zijn opgeruimd.

Harry Patch Harry Patch (1899-2009) streed bij Passendale toen hij 19 jaar was. Hij maakte deel uit van een Lewismachinegeweerteam bij de ’Duke of Cornwall’s Light Infantry’. Hij verloor op 22 september 1917 drie van zijn beste vrienden door een explosie. Hijzelf werd zwaar gewond en verbleef 12 maanden in een hospitaal. Pas op zijn 100ste verjaardag begon hij over de oorlog te spreken. Harry was de laatste nog levende veteraan die in de loopgraven had gevochten. Op 25 juli 2009 overleed hij in Wells (Somerset). ’Always remember both sides of the line’, zei hij tijdens de Last Post bij de Ieperse Menenpoort in 2008. Op initiatief van Harry Patch wordt op 27 september 2008 in Langemark aan de oever van de Steenbeek, een monument ingehuldigd voor alle oorlogsslachtoffers (Melkweg).

DE GROOTE OORLOG

NIEUW IN 2017 1917, TOTALE OORLOG IN VLAANDEREN ‘1917, Totale Oorlog in Vlaanderen’ vertelt vanaf 3 juni 2017 het verhaal van de beruchte Mijnenslag en de Derde Slag bij Ieper (Passchendaele) in unieke tentoonstellingen en infomodules bij de belangrijkste WO I-sites in de Zuidelijke Westhoek. Diverse wandelingen, fietstochten en autocircuits brengen je naar de indrukwekkende getuigen in het landschap: mijnkraters, loopgraven en militaire begraafplaatsen. zie bladzijde 104 en 105

FIETSROUTE 14-18 Mijnenslag Heuvelland, Ieper, Mesen Mei 2017 Deze fietsroute brengt je naar alle locaties waar in 1917 een dieptemijn ontplofte. Op 7 juni 1917 om 4u10 ‘s ochtends (zero hour) brengen de Britten tussen Hill 60 (Zillebeke) en The Birdcage (ten zuidwesten van Waasten) 19 dieptemijnen tegelijk tot ontploffing. De gigantische explosies vernielen de Duitse stellingen en slaan enorme kraters in het landschap. Bij de gevechten en de gigantische artillerie-vuurzee die volgen op de mijnexplosies heroveren Britse, Ierse, Australische en Nieuw-Zeelandse eenheden de heuvelkam Wijtschate-Mesen. De route slingert rond de Britse en de Duitse frontlijnen van 7 juni 1917. Zie bladzijde 92

BEZOEKERSCENTRUM HET HEUVELLAND Landschap en oorlog: Het Heuvelland 1914-1918 Ontdek de impact van het landschap op het verloop van WOI: interactieve permanente tentoonstelling, ook uitstekend geschikt voor tieners.

Archeologie van een slag Gedetailleerde informatieve tentoonstelling over de Mijnenslag van 1917 (7 juni) die de prelude was tot de 3de Slag bij Ieper (Slag bij Passendale). Zie bladzijde 29

NIEUW IN 2016

GUYNEMERPAVILJOEN LANGEMARK

Het nieuwe paviljoen brengt het verhaal van de Franse piloot Georges Guynemer. Ook andere piloten uit de Eerste Wereldoorlog worden in het paviljoen toegelicht. Pronkstuk is de replica van de Morane Saulier L, het eerste vliegtuig waarmee Guynemer zijn eerste overwinningen binnen haalde. Het museum vertelt het verhaal van zijn leven, zijn ongelooflijke militaire carriĂ¨re en zijn mysterieuze verdwijning boven Poelkapelle. Het paviljoen ligt in het centrum van Poelkapelle, vlak bij het Guynemermonument.

100 JAAR COMMONWEALTH WAR GRAVES COMMISSION De Commonwealth War Graves Commission (CWGC) werd opgericht in 1917 en is verantwoordelijk voor het onderhoud van de Commonwealth oorlogsgraven en monumenten in meer dan 150 landen. Zij herdenkt meer dan 1.700.000 mannen en vrouwen van de Commonwealth strijdkrachten die tijdens de 2 wereldoorlogen sneuvelden en die wereldwijd op meer dan 23.000 locaties begraven liggen. In BelgiĂŤ zijn er meer dan 205.000 Commonwealth gesneuvelden van beide wereldoorlogen en meer dan 3.900 van andere nationaliteiten die begraven zijn of herdacht worden op 210 Commonwealth oorlogsbegraafplaatsen en op meer dan 400 andere sites. Van deze oorlogsslachtoffers worden er meer dan 102.000 herdacht op monumenten waarvan de meest bekende de Ypres (Menin Gate) Memorial is en het Tyne Cot Memorial op Tyne Cot Cemetery in Passendale; de grootste Commonwealth begraafplaats ter wereld. Op 21 mei 2017 is het 100 jaar geleden dat de CWGC bij Koninklijk Decreet werd opgericht. De CWGC viert dit met een reeks evenementen. www.cwgc.org.

90 JAAR MENENPOORT, IEPER Op 24 juli 1927 werd de Menenpoort onthuld. De volledige stad werd opgeroepen door plaatsvervangend burgemeester Sobry om alle gevels te bevlaggen. Duizenden Britse pelgrims woonden de plechtigheid bij. De eer voor de onthulling viel te beurt aan field-marshal Plumer in aanwezigheid van de Belgische koning Albert I. Op 24 juli 2017 wordt een speciale Last Post gespeeld.

TERUGKEER LEEUWEN VAN DE MENENPOORT Vanaf april 2017 keren de twee leeuwen van de Menenpoort tijdelijk terug naar huis. Deze leeuwen flankeerden de oorspronkelijke Menenpoort. In 1936 werden de leeuwen door de stad Ieper aan de Australische regering geschonken als teken van vriendschap. Sindsdien staan ze aan het Australian War Memorial. Maar in 2017 komen ze tijdelijk terug naar de huidige Menenpoort. Het In Flanders Fields Museum zal uitleg geven bij de geschiedenis van de leeuwen.

DE GROOTE OORLOG

MILITAIRE VELDKEUKEN GAPAARD, LO-RENINGE De Gapaardhoek was tijdens WO I een logistiek knooppunt. Vlak naast het kamp lag een munitiedepot. Het weilandje met veldkeuken en bijbehorende waterput werd in het kader van de ruilverkaveling Sint-Rijkers aangekocht door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). Het beschermd monument deed tijdens WO I dienst als militaire veldkeuken en vormt het laatste restant van het ‘Camp des Américains’. Het gerestaureerde monument wordt ingehuldigd op zondag 28 mei 2017.

HET FRONT IN DE WESTHOEK

HET FRONT IN DE WESTHOEK DUIZENDEN EN DUIZENDEN SOLDATEN

In de Westhoek raken gedurende vier jaar oorlog een miljoen soldaten verwond, vermist of gedood. Vooral Britten, Duitsers, Fransen en Belgen vinden in de Westhoek hun laatste rustplaats. De helft van hen zijn Britten en soldaten van het Gemenebest. Vandaag vinden we hun namen op de duizenden grafstenen en op de panelen van ”Missing Memorials”. Britten, Canadezen, Australiërs, Nieuw-Zeelanders,... liggen begraven op meer dan 170 grote en kleine begraafplaatsen rond Ieper. Ook soldaten uit de kolonies worden ingezet: Senegalezen, Marokkanen, Algerijnen, Tunesiërs, Indiers, Sikhs,... en zelfs Chinezen. Deze Chinese hulparbeiders worden door de Britten achter het front ingezet. (Zie de rubriek ’Militaire begraafplaatsen’ vanaf bladzijde 72)

DIKSMUIDE IJzertoren, Paxpoort en IJzercrypte De eerste IJzertoren wordt ingewijd in 1930 als een gedenkteken voor de Vlaamse soldaten die in de frontstreek het leven lieten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de site een decor voor collaboratie. Die IJzertoren wordt in 1946 tijdens een aanslag tot ontploffing gebracht. Uit de ruïnes verrijst in 1965 een nieuwe toren. Sinds enkele jaren biedt de toren plaats aan een museum. Het Museum aan de IJzer in de IJzertoren vertelt het verhaal van het Belgisch-Duitse front tijdens de Eerste Wereldoorlog aan de hand van verhalen van soldaten, vluchtelingen en burgers aan beide kanten van het front. In het museum wordt geen vrijblijvende

DE GROOTE OORLOG

boodschap gebracht, maar een duidelijke opdracht meegegeven: Nooit meer oorlog! Daarnaast worden ook de politieke consequenties van deze oorlog die uitmondden in de Vlaamse ontvoogdingsstrijd toegelicht. Naast het uitzicht over het voormalige IJzerfront kan je bovenop de 84 meter hoge toren ook genieten van een schitterend panorama over Diksmuide en de Westhoek. I IJzerdijk 49 - 8600 Diksmuide - Info: T. 051 50 02 86 www.museumaandeijzer.be - info@aandeijzer.be Open van 1 april t.e.m. 30 september van 9u tot 18u. Van 1 oktober t.e.m. 31 maart van 9u tot 17u. Weekend en feestdagen vanaf 10u. Tickets tot een halfuur voor sluiting. Toegangsprijs: € 8 – 7-18 j.: € 2,5. Gratis t.e.m. 6 jaar. Groepen (min. 20 pers.): € 6, t.e.m. 18 jaar: € 2,5.

EEN NETWERK VAN SITES TUSSEN FRONTZATE EN IJZERDIJK Naar aanleiding van de herdenking van 100 jaar Eerste Wereldoorlog heeft de stad Diksmuide de ontsluiting van het ‘frontgebied’ tussen de linkeroever van de IJzer en de Frontzate geoptimaliseerd voor de recreatieve verkenning van volgende sites. Stiltepad Het Stiltepad is een betonnen wandelen fietspad van 1 km. Het pad verbindt de Frontzate met de IJzerdijk. De route volgt ongeveer de ‘Verbindingsloopgraaf van de Hoop’ of ‘Boyau de l’Espoir’. Langs het pad geeft een ruïne van een voormalige boerderij de oorlogsschade weer.

HET FRONT IN DE WESTHOEK

DE GROOTE OORLOG

De ’Dodengang’ Twee kilometer verder aan diezelfde IJzer bevindt zich de ”Dodengang”. De Dodengang is een netwerk van meer dan een kilometer Belgische loopgraven en bunkers. Het was een van de gevaarlijkste Belgische stellingen, op amper 50m van een Duitse bunker. De Dodengang werd voortdurend door Duitse sluipschutters scherp in het oog gehouden. Het bezoekerscentrum belicht aan de hand van kaarten, foto’s, video’s en objecten de situatie van vriend en vijand, de vernielingen in dorpen en steden, of het leven en de gevechten in de loopgraven. I IJzerdijk 65 - 8600 Diksmuide Info: T. 051 50 53 44 Open van 1 april t.e.m. 15 november van 10u tot 18u. Laatste toegang om 17u30. Van 16 november t.e.m. 31 maart op dinsdag en donderdag van 9u30 tot 16u (laatste toegang om 15u30). Gesloten van 25 december tot 1 januari 2018. Individuelen: € 4 - groepen (min. 15 personen): € 2

De engelen van Pervijze Twee Britse verpleegsters richten eind november 1914 een eerste hulppost in. Vooral Elisabeth Knocker ziet veel gewonden te vroeg overlijden, omdat de afstand en het noodzakelijke vervoer kostbare tijd in beslag nemen. Daarom wil ze dicht bij de frontlijn de eerste zorgen toedienen. In Pervijze (bij Diksmuide) werkt ze samen met Mairi Chisholm in een kelder op nog geen 50 meter van de frontlijn. Elisabeth bekomt van de Duitsers zelfs een ongewone overeenkomst. Ze mag de gewonden die tussen de linies zijn blijven liggen, ophalen. Eerst brengt haar hondje een verzoek over naar de bevelvoerende Duitse officier. Die geeft meestal toelating. Er zal niet worden gevuurd, maar ze moet wel haar hoofddeksel van verpleegster dragen en geen helm. In januari 1915 worden beide verpleegsters door koning Albert I onderscheiden.

HET FRONT IN DE WESTHOEK

De Petroleumtanks Op deze site werden de oorspronkelijke petroleumtanks, die begin vorige eeuw Diksmuide hebben voorzien van brandstof, en die in oktober 1914 vernield werden, nagebouwd. De replica’s zijn vervaardigd uit houten balken rondom een metalen frame.

O.-L.-Vrouwhoekje Stuivekenskerke Het O.-L.-Vrouwhoekje in Stuivekenskerke ligt tussen Nieuwpoort en Diksmuide. Tijdens de oorlog was de kerktoren een belangrijke Belgische voorpost. De herdenkingskapel, de restanten van de beschoten kerktoren met oriëntatietafel, de gedenkstenen voor diverse Belgische legereenheden en de ongeschonden demarcatiepaal met de tekst ’Hier werd de overweldiger tot staan gebracht’ vormen samen een beschermd dorpsgezicht en oorlogslandschap. Langs de oude ”spoorwegzate” van Diksmuide naar Nieuwpoort, kan je kennismaken met enkele merkwaardige oorlogsrestanten. Deze voormalige spoorwegberm vormde de Belgische frontlijn tijdens de Eerste Wereldoorlog. I Altijd en gratis toegankelijk.

DE GROOTE OORLOG

Het ’Treurende Ouderpaar’ Vladslo Allicht het meest ontroerende en beklijvende oorlogsgedenkteken is het beeldhouwwerk van de Duitse expressionistische beeldhouwster Käthe Kollwitz. Zij maakte de beeldengroep naar aanleiding van de dood van haar zoon Peter. Nu staat het achteraan op het Soldatenfriedhof van Vladslo. Zie ook blz. 65 en 85 I Houtlandstraat 3 8600 Vladslo

Bunkertje Oudekapelle Het bunkertje aan het gehucht de Groigne is iets eigenaardigs. Het is zeker een Belgische bunker, want inscripties vermelden de eenheid die het in 1918 zou hebben gebouwd. Aan de zuidwestkant zit echter een merkwaardig detail. De toegang is een spitse hoefijzerboog met Arabische inscripties. De vertaling luidt: ’Er is geen grotere god dan Allah. Als je in Allah gelooft, zal je zegevieren zoals de zege over Tadmoor en Namar’. Dit wijst op de tijdelijke aanwezigheid van Arabische soldaten die deel uitmaakten van het Franse Leger. I Grote Beverdijkstraat - 8600 Oudekapelle

Belgische militaire begraafplaats Keiem Zie bladzijde 73

Duitse militaire begraafplaats Vladslo Zie bladzijde 85

HET FRONT IN DE WESTHOEK

Käthe Kollwitz Zij is een bekende Duitse beeldhouwster en tekenares. Zij wordt in juli 1867 in Pruisen geboren in het toenmalige Köningsberg (nu Kaliningrad in Rusland) als Käthe Schmidt. In 1891 huwt zij met de arts Karl Kollwitz. Beiden zijn sterk sociaal bewogen. In 1892 wordt Hans geboren en in 1896 Peter. Käthe behoort tot het kruim van de expressionistische kunstenaars in Duitsland. Op 22 oktober 1914 sneuvelt haar zoon Peter als vrijwilliger bij Esen. Zij wordt pacifiste en plant een monument voor haar zoon. Zij doet er jaren over. In 1931 is het ’Treurend Ouderpaar’ eindelijk in gips klaar. In 1932 wordt de beeldengroep in Belgisch graniet gekapt door August Rhades en Fritz Diederich. In juli wordt de beeldengroep opgesteld op de Duitse begraafplaats ’Roggeveld’ in Esen bij Diksmuide. Later wordt de begraafplaats met de beelden overgebracht naar het Praetbos in Vladslo. Käthe Kollwitz wordt in 1933 door de nazi’s uit de ’Preussischen Akademie der Künste’ gezet. Vanaf 1935 mogen haar beelden en werken niet meer worden tentoongesteld. Zij overlijdt in Moritzburg op 22 april 1945. Zie bladzijde 65.

HEUVELLAND Bezoekerscentrum Het Heuvelland Kemmel In het bezoekerscentrum is een permanente tentoonstelling opgesteld ‘Landschap en oorlog. Het Heuvelland 1914-1918’, die op een begrijpelijke manier de invloed van de heuvels op het verloop van WO I verklaart. Ook de sporen die je op vandaag nog in het landschap vindt, komen uitgebreid aan bod. Op 7 juni 2017 herdenkt Heuvelland 100 jaar Mijnenslag. Deze Slag, die de prelude was tot de Slag van Passendale, wordt gedetailleerd uitgelegd in de tentoonstelling ‘Archeologie van een slag. I Sint-Laurentiusplein 1 - 8956 Kemmel Info: T. 057 45 04 55 - www.toerismeheuvelland.be toerisme@heuvelland.be Van 1 april t.e.m. 15 november: elke dag van 9u30 tot 12u en 13u tot 17u. Op zon- en feestdagen van 10u tot 16u. Van 16 november t.e.m. 31 maart: elke dag van 9u30 tot 12u en 13u tot 16u. Op zon- en feestdagen gesloten, behalve op Pasen en paasmaandag.

DE GROOTE OORLOG

The Pool of Peace Wijtschate Wordt ook de ’Lone Tree Crater’ of de ’Spanbroekmolenkrater’ genoemd. Het is nu een vredevol oord van bezinning. De krater is een herinnering aan de Mijnenslag of de ’Slag bij Mesen’. Op 7 juni 1917 brachten de Britse troepen 19 ondergrondse mijnen tot ontploffing van Hill 60 tot Ploegsteert, de zogenoemde ”Messines Ridge” of de wijde boog rond de heuvelrug tussen Wijtschate en Mesen. De ontploffingen zorgden voor enorme kraters in het landschap. De grootste en meest indrukwekkende krater is ’The Pool of Peace’. De diepte bedraagt 12 meter, de volledige diameter met rand 129 meter. Het provinciebestuur van West-Vlaanderen beheert deze oorlogssite. I Kruisstraat - 8953 Wijtschate Info: T. 057 45 04 55 - www.heuvelland.be Permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.

Bayernwald Wijtschate Dit is een unieke Duitse site in Wijtschate. Het geheel bestaat uit twee Duitse luisterschachten, een loopgravenstelsel en vier bunkers. De site is toegankelijk via een wandelpad door de gerestaureerde loopgraven. Informatiepanelen verduidelijken de oorlogsgebeurtenissen en het leven aan het front. Tickets enkel verkrijgbaar in de dienst toerisme.

HET FRONT IN DE WESTHOEK

I Tickets Bezoekerscentrum Het Heuvelland: Sint-Laurentiusplein 1 - 8956 Kemmel Adres Bayernwald: Voormezelestraat langs het Croonaertbos 8953 Wijtschate Info: T. 057 45 04 55 - www.toerismeheuvelland.be Toegangsprijs: individueel: € 4, - 26 jaar: € 1,5, groepen: € 2,5

De Lettenberg Kemmel Is een bijheuvel (97 m) van de Kemmelberg. Naar het einde van 1916 beginnen ”British Engineers and Tunnellers” op de Kemmelberg (dé Britse observatiepost bij uitstek) met het uitgraven van ondergrondse hoofdkwartieren. Zo werkt de ”175th Tunnelling Company” tussen 4 april en eind mei 1917 onder de Lettenberg aan een brigadehoofdkwartier. De betonnen bunkers die hiertoe toegang verschaffen zijn nu weer vrijgemaakt. Het betreft vier schuilplaatsen in gewapend beton en gegoten in grove kiezel op golfplaten met telkens één toegang en een vensteropening aan de westzijde. De site is gratis toegankelijk via een wandelpad met informatiepanelen. I Lokerstraat - 8956 Kemmel Info: T. 057 45 04 55 - www.toerismeheuvelland.be Permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.

Frans Monument Kemmel Kemmel Op de Kemmelberg herinnert het Franse monument aan de zware gevechten van april 1918. In de volksmond wordt het monument ook ”Den Engel” genoemd.

Franse militaire begraafplaats ’Ossuaire français’ Zie ook blz. 83

DE GROOTE OORLOG

Achiel van Walleghem Tijdens de oorlog is hij onderpastoor in Dikkebus. En hij houdt een dagboek bij over de gebeurtenissen in de streek. Hij noteert wat hij ziet en beleeft. Het manuscript dat van zijn sublieme getuigenis getuigt, is een door hem geredigeerde en overgeschreven versie van net na de oorlog. ’…. In den nuchtend wordt hier aan de muur van ’t klooster een engelsch soldaat gefusilleerd die weigerde naar de tranchées te gaan. Het zijn de eigene maten die daartoe aangesteld worden. Vele soldaten hebben reeds verklaard hoe pijnlijk hen dat valt. Er zijn er die krijschen van spijt…’. Zo schrijft hij over de executie van Pte. William Smith die op 14 november 1917 om 6.30 uur in een weide achter het klooster van Reningelst wordt terechtgesteld. ’Shot at dawn…’.

HOUTHULST Vredesmolen Klerken Deze stenen windmolen uit 1879 is een stille getuige van de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek. Het Duitse leger nam de molen in gebruik als observatiepost. Het eindoffensief in 1918 ging gepaard met het verlies van vele soldatenlevens en de beschadigde molen bleef achter als ruïne. Na een grondige restauratie is de Vredesmolen nu omgevormd tot een uitkijkpost met een uniek panorama over de historische slagvelden en het heuvellandschap. De molen is vrij toegankelijk. I Molenweg (t.o. nr. 10) - 8650 Klerken

HET FRONT IN DE WESTHOEK

Drie Grachten Merkem Deze brug is in 1914 en 1915 een belangrijke voorpost van eerst de Belgische en later de Franse troepen. Een gedenkplaat tegen de muur van het café herinnert aan de strijd van de Franse zoeaven. Op 10 november 1914 vallen 500 zoeaven de Duitsers met het blanke wapen aan. De stormloop mislukt, omdat de Fransen luidkeels aanvallen onder hun strijdkreet ’en avant à la bayonette’ en ook nog eens op de klaroen blazen. Het verrassingseffect is weg. Hevige gevechten leiden tot grote verliezen aan beide kanten. Twee dagen later vallen de Duitsers Drie Grachten aan. Ze drijven een gevangengenomen zoeaaf voor zich uit om de Fransen te misleiden. Tot een van de gevangen zoeaven roept: ’Tirez donc nom de Dieu, ce sont les Boches’. De aanval mislukt. In 1915 veroveren de Duitsers toch deze voorpost en houden er stand tot de Fransen eind 1917 Merkem heroveren. I Driegrachtensteenweg - 8650 Merkem

Belgische militaire begraafplaats Houthulst Zie bladzijde 74

DE GROOTE OORLOG

HET FRONT IN DE WESTHOEK

IEPER SYMBOOL VAN HET LIJDEN De Britten noemden het “Wipers” (Ypres), maar Ieper was in de middeleeuwen een van de grote Vlaamse lakensteden, naast Brugge en Gent. Het dankte zijn grootheid aan de Engelse wol die er werd ingevoerd en aan het kwaliteitslaken dat er werd geweven. De prachtige Lakenhallen met het Belfort uit de 13de eeuw blijven een hoogtepunt van middeleeuwse bouwkunst. De Duitsers hadden de stad slechts één oktobernacht in handen. Die Duitse verkenningstroepen trokken de volgende morgen verder. Vanaf 14 oktober 1914 viel Ieper onder de controle van de Geallieerden. Ze zouden de stad nooit meer uit handen geven. Ongeveer 5 miljoen Britse en Gemenebest-soldaten stapten in die oorlogsjaren door Ieper op weg naar het front. In november 1914 brandden de Lakenhallen, in 1915 moesten de laatste burgers Ieper definitief verlaten en tegen het einde van de oorlog was de stad tot een grote puinhoop herleid. Nadien werd de stad steen voor steen in haar oude glorie heropgebouwd. Niet zonder problemen, want oorspronkelijk wilden de Britten de stad niet op dezelfde plaats heropbouwen. De ruïnes zouden een groot herinneringsmonument vormen. Maar de Ieperling wou opnieuw in zijn stad leven. Uiteindelijk bleef het oude stratenpatroon behouden en werden de meeste historische gebouwen nauwgezet gereconstrueerd. Pas tegen het eind van de zestiger jaren was de restauratie praktisch compleet. Ieper lijkt een oude stad, maar telt nog geen honderd jaar. Ieper is een leugen, zingt Bram Vermeulen.

DE GROOTE OORLOG

In Flanders Fields Museum Het In Flanders Fields Museum is de poort naar de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen en brengt het verhaal van deze oorlog in de frontstreek. Het museum is een plaats waar meer dan ooit duidelijk wordt dat mensen van over de hele wereld honderd jaar geleden deel uitmaakten van een zelfde verhaal. In de scenografie is er ruimschoots aandacht voor de nieuwste museale toepassingen, die allemaal bijdragen aan de intense beleving en een onderdompeling in het leven aan het front. Elke bezoeker ontvangt bij aankomst een persoonlijke ‘Poppy-armband’. Dankzij de chip wordt de taalkeuze automatisch ingesteld en kan de bezoeker 4 persoonlijke verhalen ontdekken doorheen de permanente tentoonstelling. De oorlog is nog overal in de regio aanwezig in het actuele landschap. In het museum wordt dit gevisualiseerd met de luchtfotografie en kan je het landschap van nu vergelijken met dat van de oorlogsperiode. Het museumparcours biedt bovendien de mogelijkheid het belfort te beklimmen en een uniek zicht te krijgen over de stad en de omliggende slagvelden. I Lakenhallen - Grote Markt 34 - 8900 Ieper Info: T. 057 23 92 20 - www.inflandersfields.be Van 1 april t.e.m. 15 november elke dag van 10u tot 18u*. Van 16 november t.e.m. 31 maart van dinsdag t.e.m zondag van 10u tot 17u*. * Ticketverkoop stopt 1 uur voor sluiting Het museum is gesloten op 25 december, 1 januari en van 9 t.e.m. 24 januari 2017. Toegangsprijzen: Volwassenen € 9 - kinderen 7-18 € 4, jongeren 19-25 € 5, bezoek Belforttoren € 2 extra.

HET FRONT IN DE WESTHOEK

Kenniscentrum ’In Flanders Fields’ Het centrum bezit meer dan 13.000 boeken en 500 loopgravenkaarten, een uitgebreide fototheek en honderden kranten en tijdschriften over WO I. I Sint-Maartensplein 3 - 8900 Ieper Info: T. 057 23 94 50 - kenniscentrum@ieper.be Periode april – half november: maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 13u tot 17u + woensdag van 10u tot 12u en van 13u tot 17u Periode half november – maart: dinsdag, donderdag en vrijdag van 13u tot 17u + woensdag van 10u tot 12u en van 13u tot 17u (gesloten op maandag). Gesloten tijdens de kerstvakantie en sluitingsperiode museum (9 t.e.m. 24/01/2017).

Menenpoort De Menenpoort is het bekendste Commonwealthoorlogsgedenkteken in Vlaanderen. De poort werd nog tijdens de oorlog op Londense tekentafels ontworpen door Sir Reginald Blomfield. Het oorlogsgedenkteken werd gebouwd op de plaats van de oude Menenpoort, want langs deze weg trokken de troepen naar het front. In 1927 werd de Menenpoort onthuld. De stenen panelen dragen de namen van 54.896 soldaten uit de ’Salient’ die als vermist werden opgegeven en dus geen bekend graf hebben. Je vindt er alleen de namen van hen die vielen tussen augustus 1914 en 15 augustus 1917. Dit monument wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission (CWGC). De Menenpoort kon niet alle namen dragen. Zij die als vermist werden opgegeven vanaf 16 augustus 1917 tot het einde van de oorlog, staan gebeiteld op de stenen tafels op het Tyne Cot Cemetery in Passendale. Het zijn meer dan 34.000 namen. I De Last Post heeft dagelijks om 20 uur onder de Menenpoort plaats. Info: www.lastpost.be

DE GROOTE OORLOG

Last Post Iedere avond om 20 uur stipt wordt onder de indrukwekkende Menenpoort in Ieper de ”Last Post” geblazen. Het verkeer valt eventjes stil en de blazers van de Vrijwillige Brandweer Ieper stellen zich in het midden van de straat op. Al in 1928 start de brandweer met deze ingetogen ceremonie. Alle dagen zomer of winter, nat of droog, warm of koud,… iedere dag opnieuw weerklinkt de ”Last Post”. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de ceremonie onderbroken, vanaf mei 1940 tot september 1944. Toen werd de ceremonie overgenomen door “The Brookwood Barracks” in Engeland. De eerste dag na de Bevrijding zijn de klaroenspelers opnieuw present. Soms beperkt de ”Last Post” zich tot een eenvoudig gebeuren, wellicht het ontroerendste, soms is er wat meer ceremonie mee gemoeid. Op sommige dagen wonen honderden toehoorders de ”Last Post” bij. Dagelijks om 20 uur onder de Menenpoort Info: www.lastpost.be

Bij plechtigheden wordt meestal luidop een fragment van het gedicht ’For the Fallen’ van Laurence Binyon geciteerd:

‘They shall grow not old, as we that are left grow old: Age shall not weary them, nor the years condemn. At the going down of the sun and in the morning We will remember them’

HET FRONT IN DE WESTHOEK

St. George’s Memorial Church De kleine kerk, schuin tegenover de Sint-Maartenskathedraal, werd in 1929 gebouwd ter herinnering aan de gesneuvelde soldaten van de ”Ypres Salient”. De kerk werd eveneens ontworpen door Sir Reginald Blomfield en werd gebouwd in de typische stijl van een Engelse parochiekerk. Binnenin herinneren heel wat voorwerpen, bronzen naamplaten, vlaggen,... aan de oorlog. Het schooltje naast de kerk staat beter bekend als ”Eton Memorial School”. De kinderen van de vele Britse werknemers van de ”Commonwealth War Graves Commission”, die voor de inrichting van de vele begraafplaatsen zorgden, kregen er een Britse opvoeding. Die grote Britse aanwezigheid in Ieper verdween met de Duitse inval in 1940. Het zou nooit meer hetzelfde worden. I Elverdingestraat 1 - 8900 Ieper. Alle dagen open.

Kanaaldijk - site John McCrae Een van de best bekende sites van de Ieper Salient is ”Essex Farm Cemetery” en A.D.S. (Advanced Dressing Station, een vooruitgeschoven verpleegpost) waar John McCrae op 2 en 3 mei 1915 zijn wereldberoemde gedicht ”In Flanders Fields” schreef. Naast de begraafplaats en de ”concrete shelters in the Canal Bank” kan ook de kanaaldijk zelf worden bezocht over een afstand van 450 meter. Hier stonden in april 1915 de stukken geschut van de ”1ste Canadese artilleriebrigade”, en hier bouwden korte tijd later de ”Royal Engineers” een hele reeks ”shelters” en ”dug-outs” in de hoge kanaaldijk. Die was in de 17de eeuw door de Franse militaire architect Vauban aangelegd als een ’retranchement’, een grote verdediging langsheen het kanaal, die gedurende meer dan 50 jaar de noordgrens van het Franse rijk van Louis XIV vormde. Kort na de wapenstilstand van 1918 deden de vele bunkers in de kanaaldijk ook dienst als eerste noodwoning voor de vele vluchtelingen die terug naar huis kwamen. Hoog op de kanaaldijk staat ook het monument van de ”49th West Riding Division” die hier in de zomer van 1915 voor het eerst werd ingezet en hoge verliezen leed. Een reeks informatieborden en foto’s begeleidt de bezoeker op zijn historische ontdekkingstocht. I Langs Diksmuidseweg naast nr 148 – 8900 Ieper. Gratis toegankelijk

DE GROOTE OORLOG

John McCrae In 1915, tijdens de 2de Slag bij Ieper, bevindt zich in Boezinge een verpleegpost. John McCrae werkt er als militaire arts. Geboren in Canada in 1872, heeft hij reeds de Boerenoorlog (1899-1902) achter de rug waar hij vrijwillig als arts dienst doet. In 1901 neemt hij ontslag uit het leger. Begin augustus 1914 meldt hij zich opnieuw als vrijwilliger. Op 22 april 1915 wordt voor het eerst een aanval met chloorgas gelanceerd. McCrae is diep onder de indruk en schrijft begin mei het gedicht ’In Flanders Fields’. McCrae sterft op 28 januari 1918 aan de gevolgen van een longontsteking waarbij een hersenbloeding hem uiteindelijk fataal wordt. Hij ligt begraven op de gemeentelijke begraafplaats van het Franse Wimereux. De ’Poppies’ of klaprozen zijn het symbool van de oorlog geworden. Ze groeien waar al het andere dood is en bij voorkeur waar alles is omgewoeld. Rood is het blad en het bloed, zwart is het hart van rouw. ’In Vlaamse velden klappen rozen open Tussen witte kruisjes, rij op rij, Die onze plaats hier merken, wijl in ’t zwerk De leeuweriken fluitend werken, onverhoord’ John McCrae (Tom Lanoye, 2000)

Mijnkraters De Mijnenslag van 7 juni 1917 was in verhouding een van de succesvolste Britse operaties van de oorlog op het Westelijke Front. Van de oorspronkelijk 19 grote mijnen die tot ontploffing werden gebracht, zijn tot vandaag nog de sporen van 17 kraters zichtbaar, bijna allemaal in de vorm van diepe vijvers. Doordat de schrale zanderige bodem op een ondoordringbare kleilaag rust, blijft het waterniveau in de kraters het jaar rond even hoog. Tot voor kort was enkel de bekende ”Lone Tree Crater” in Wijtschate, vooral bekend als de ”Pool of Peace”, toegankelijk voor het publiek. In 2001 verwierf de Provincie West-Vlaanderen ook het ”Domein De Vierlingen”, waarin de ”Caterpillar Crater” ligt, de pendant van de dieptemijn van Hill 60. Door

HET FRONT IN DE WESTHOEK

de nabijheid van de spoorweg is de laatstgenoemde krater de enige in Vlaanderen die niet vol water staat. Ook de mijnkrater van Sint-Elooi kan worden bezocht, die is het resultaat van de grootste dieptemijn (”the largest single charge of the War”) die in de oorlog tot ontploffing werd gebracht (”almost fifty tons of ammonal”). De mijnkrater, waarnaast ook een intacte Britse bunker uit 1917 ligt, bevindt zich op maar 100 meter van een andere krater, het resultaat van een van de zes mijnen die ontploften op 27 maart 1916 bij de ”Attack on St.Eloi”. I Langs Rijselseweg 214 - 8902 Voormezele. Gratis toegankelijk van 1 april tot 15 november tussen 10u en 17u. Toegangscode verkrijgbaar bij Toerisme Ieper, Lakenhallen Grote Markt 34 - 8900 Ieper. Info: T. 057 23 92 20

Hill 60 Zillebeke De heuvel werd gevormd door de ophoping van uitgegraven aarde bij het aanleggen van de spoorwegbedding. In 1914 veroveren de Duitse troepen de heuvel op de Fransen. De Britten nemen de sector over en het ondergronds gevecht begint. Allicht is het hier dat op 17 februari 1915 de eerste Britse dieptemijn tot ontploffing wordt gebracht. Bij een volgende ondergrondse actie op 17 april 1915 komt de heuvel in Britse handen. De ondergrondse oorlogsvoering duurt tot begin juni 1917 (Derde Slag bij Ieper). Veel soldaten die werkten en vochten in de donkere tunnels zijn er ook gestorven en liggen nog steeds naamloos in de klei begraven. Hill 60 is een begraafplaats zonder grafstenen. In 2015 werd de site toegankelijker gemaakt door houten loopplanken en extra informatiepanelen. Deze site wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission (CWGC). I Zwarteleenstraat - 8902 Zillebeke

Hill 62 - Sanctuary Wood Zillebeke Een indrukwekkend Canadees monument is gesitueerd bij Hill 62 bij Zillebeke. ”Maple Avenue” vormde in 1916 de Canadese frontlinie. Na de oorlog werd de laan beplant met ahornen en esdoorns, ter herinnering aan de vele Canadezen die hier sneuvelden. Op de heuveltop ligt het door sierheesters en rozenstruiken omringde Canadese gedenkteken. Om deze heuvel werd in juni 1916 verbeten gevochten. Nu kan je er vreedzaam genieten van een prachtig panorama op Ieper en zie je meteen het strategische belang van deze heuvel. Deze site wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission (CWGC) onder beheer van de Veterans Affairs Canada.

DE GROOTE OORLOG

Instappunten Ieperboog Langs de frontlijn van de Ieperboog vertellen drie gratis instappunten het verhaal van het lokale landschap en welke sporen er op vandaag nog te zien zijn. Een illustratieve film en teksten maken je er telkens wegwijs in de oorlogsgeschiedenis van die plaats. De fietsroute Ieperboog-Ypres Salient (35 km, start Grote Markt Ieper) brengt je langs de drie instappunten. De gratis digitale applicatie Ypres Salient toont je met uitzonderlijke luchtfoto’s het verwoestende karakter van de oorlog in het mooie glooiende landschap. Vanuit de drie instappunten zijn er ook wandellussen uitgetekend om zelf op verkenning te kunnen gaan (gratis folders beschikbaar).

In het Noorden is Hoeve Klein Zwaanhof het instappunt. Daar komt de gasaanval van 1915 en de vele archeologische vondsten van dit gebied in beeld. Van hieruit start ook het pad naar de Yorkshire Trench & Dug Out. Deze Britse loopgraaf werd nauwkeurig gerestaureerd in het oorspronkelijke tracé. Er is ook een in- en uitgang te zien van een ‘deep dug-out’, ondergrondse constructie.

In het Oosten ligt het instappunt voor het Hooge Crater Museum, in het toiletgebouwtje van het voormalig schooltje. De film wijst er op de vele aanvallen van Bellewaarde Ridge en het vlakbij gelegen kasteeldomein Hooge. De wandellus die er vertrekt verkent onder andere het nieuw toegankelijke kraterbosje, monument van de Liverpool Scottish en frontsite ’t Hooghe. Het zuidelijke instappunt is de site The Bluff in het provinciedomein De Palingbeek. De film is daar te zien in een nieuw paviljoen dat uitkijkt op het niemandsland. De film belicht er de oorlogsvoering in het zuiden van de Ieperboog en op de ondergrondse oorlog die er tussen 1915 en 1917 werd uitgevochten. De wandellus vertrekt van hieruit naar Hill 60 en de Caterpillar krater. I Instappunt Noord: Kleine Poezelstraat 6, 8904 Boezinge Instappunt Oost: Hooge Crater Museum, Meenseweg 467, 8902 Zillebeke Instappunt Zuid: Provinciedomein De Palingbeek, Palingbeekstraat, 8902 Zillebeke

HET FRONT IN DE WESTHOEK

Herdenkingsbomen Langs het traject van de drie instappunten van de Ieperboog werden 140 herdenkingsbomen aangeplant op plaatsen waar de eerste frontlijnen een (openbare) weg of pad kruisen. Je herkent deze bomen aan de metalen gekleurde korf errond. Rode korven duiden op de Duitse frontlijn, blauwe markeren de geallieerde (Frans en/of Britse) frontlijn. Deze kleuren verwijzen naar de kleuren op de frontkaarten. Meeste korven hebben een infobord met frontfoto en situering van de frontlijnen. De herdenkingsbomen zijn olmen, de boomsoort die eeuwenlang het landschap rond Ieper typeerde. Door de oorlog en de iepenziekte verdwenen bijna alle olmen. De aanplanting van resistente olmen als herdenkingsboom, betekent meteen een stuk eerherstel voor deze mooie laanboom. De gratis applicatie Ypres Salient is een ideale leidraad om het oorlogslandschap langs de herdenkingsbomen te verkennen.

ANDERE MUSEA Hooge Crater Museum – Zillebeke Privémuseum met foto’s, wapens, uitrusting en levensgrote reconstructies van oorlogstaferelen. Een gebrandschilderd raam stelt de brandende belforttoren van 22 november 1914 voor. I Meenseweg 467 - 8902 Zillebeke Info: T. 057 46 84 46 - www.hoogecrater.com Toegangsprijs: € 5 Gesloten op maandag en van 4 tot en met 14 augustus 2017.

Francis Ledwidge Hij is een Ierse dichter en ondanks zijn Iers nationalistische opvattingen neemt hij dienst in het Britse Leger. Hij wordt geboren in Slane, het oudste hart van Ierland, in 1887. Hij sneuvelt op 31 juli 1917 of de 1ste dag van de 3de Slag bij Ieper bij de ’Carrefour des Roses’ in Boezinge. Hij ligt er begraven op het ’Artillery Wood Military Cemetery’. Zijn gedichten handelen meestal over Ierland. ’Soliloquy’, ’A Soldier’s Grave’, ’Home’ en ’Ascension Thursday: 1917’ zijn er enkele van. Zijn bekendste gedicht schrijft hij voor Thomas MacDonagh die bij de verloren Paasopstand in 1916 door de Britten wordt gefusilleerd. Zijn leven lang wou Ledwidge alleen maar een goede dichter zijn. Een monumentje ter zijner ere bevindt zich langs het fietspad op de oude spoorwegbedding naar Torhout. He shall not hear the bittern cry In the wild sky, where he is lain, Nor voices of the sweeter birds, Above the wailing of the rain. (From ’Lament for Thomas MacDonagh’)

DE GROOTE OORLOG

Site ’t Hooghe - Kasteelhof ’t Hooghe In de tuin van het hotel Kasteelhof ’t Hooghe zijn de restanten te zien van de vele mijninslagen bij ’t Hooghe, een erg strategische plaats. In 1995 werd een originele loopgracht uitgebaggerd. I Meenseweg 481 - 8900 Ieper Info: T. 057 46 87 87 - www.hotelkasteelhofthooghe.be Iedere dag toegankelijk van 10u tot 19u.

Saint-Charles de Potyze Franse militaire begraafplaats Zie bladzijde 83

Commonwealth War Graves Commission Zie bladzijde 82 I Elverdingestraat 82 - 8900 Ieper Info: T. 057 22 36 36 - www.cwgc.org

LANGEMARK-POELKAPELLE The Brooding Soldier Sint-Juliaan Het ”Canadian Forces Memorial” bij Sint-Juliaan werd opgericht ter herinnering aan de 2.000 doden van de 1ste Canadese Divisie die vielen tijdens de tegenaanvallen na de Duitse gasaanvallen in april en mei 1915. Het monument, beter gekend in de volksmond als de ’Canadien’, is geen begraafplaats. Het beeld van een treurende of mijmerende soldaat is van F.C. Clemenshaw, dateert van 1921 en wordt beschouwd als het meest aangrijpende uit de Salient. Het stelt een treurende soldaat voor, met het hoofd ontmoedigd voorover gebogen en met de handen rustend op de kolf van zijn geweer. Deze site wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission (CWGC) onder beheer van de Veterans Affairs Canada. I Kruispunt Brugseweg-Zonnebekestraat 8920 Sint-Juliaan Info: T. 057 49 09 41 www.langemark-poelkapelle.be

Ypres Salient Tank Memorial Poelkapelle Onderaan het Guynemer monument, stond jarenlang in het centrum van Poelkapelle een gestrande tank uit de Eerste Wereldoorlog. Deze tank werd tijdens de Tweede Wereldoorlog weggehaald. Nu worden alle 244 slachtoffers van de tank regimenten die sneuvelden in de Ypres Salient herdacht aan het Ypres Salient Tank Memorial. Ook een maquette van de originele tank is op deze locatie te bezichtigen.

HET FRONT IN DE WESTHOEK

I Guynemerplein - 8920 Poelkapelle Info: T. 057 49 09 41 - www.langemark-poelkapelle.be

Guynemer Monument Poelkapelle Het indrukwekkende Franse gedenkteken, is het monument voor de Franse jachtpiloot Georges Guynemer in Poelkapelle. Guynemer is ongetwijfeld een van de pioniers van de oorlogsluchtvaart. In 1916 en 1917 was ook het luchtruim boven Poelkapelle het theater van heroïsche luchtgevechten. Guynemer was op 11 september 1917 opgestegen nabij Duinkerke maar verdween spoorloos na een vlucht boven Poelkapelle, zijn lichaam werd nooit teruggevonden. Het monument voor Guynemer werd op 8 juli 1923 ingehuldigd. Het monument wordt bekroond door een sierlijke ooievaar, die verwijst naar zijn ”Escadrille des Cigognes”, een gevechtseskader van de Franse luchtmacht. Het nieuwe Guynemerpaviljoen brengt het verhaal van de Franse piloot (zie bladzijde 21). I Guynemerplein - 8920 Poelkapelle Info: T. 057 49 09 41 - www.langemark-poelkapelle.be

Het Vredesmonument Langemark-Poelkapelle Naast de Duitse militaire begraafplaats (zie blz. 84) vind je het nieuwe poppy- of vredesmonument. Dit kwam tot stand door de samenwerking van meer dan 100 internationale smeden, die op de markt van Ieper 26 kunstpanelen creëerden waarbij ze op hun eigen manier een reflectie maakten op de Eerste Wereldoorlog. Bij het vredesmonument, met zijn 2016 poppy’s, vind je een register, waar je een vredesboodschap kan nalaten. I Klerkenstraat 86A - 8920 Langemark-Poelkapelle Info T. 057 49 09 41 - www.langemark-poelkapelle.be

Welsh National Memorial Park Langemark Het Welsh National Memorial Park herdenkt alle Welshe slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog. De dolmen en de draak, allebei aangevoerd uit Wales, staan op de plek waar de bekende Welshe dichter ‘Hedd Wyn op 31 juli 1917 om het leven kwam. Met het gedicht ‘Yr Arwr’ (Hero) won hij in 1917 postuum een prijs. De draak is het nationaal symbool van Wales. Elke eerste maandag van de maand wordt er aan dit gedenkteken een muzikaal eerbetoon gebracht. I Boezingestraat – 8920 Langemark Info: T. 057 49 09 41 - www.langemark-poelkapelle.be

DE GROOTE OORLOG

Duitse militaire begraafplaats Langemark Zie bladzijde 84

Georges Guynemer Hij is een gevierde Franse piloot die menig luchtduel wint. Georges Guynemer wordt geboren in Parijs op 24 december 1894. Zijn kleine gestalte speelt hem parten, maar uiteindelijk kan hij dienst nemen bij de prille luchtmacht. Hij begint als gewoon soldaat en wordt al vlug kapitein. In juli 1915 haalt hij het eerste vijandelijk toestel uit de lucht. Zijn 53 overwinningen bezorgen hem de bijnaam ’Guynemer de legendarische’. Zijn favoriet toestel is de Spad, een dubbeldekker. Op 11 september 1917 maakt hij een verkenningsvlucht over het Ieperse front en komt niet meer terug. Toen de Britten wat later Poelkapelle veroveren, horen zij van een Spad die er zou zijn neergestort. Zware bombardementen wissen echter alle sporen. Tot op vandaag is zijn lichaam nooit gevonden. In Poelkapelle staat zijn monument met bovenop een ooievaar. De vogel verwijst naar zijn ‘Escadrille des Cigognes’.

MESEN Toeristisch Infopunt Het startpunt voor elk bezoek aan het kleinste stadje van ’t land. Het infopunt is gevestigd in het voormalig stadhuis, een beschermd pand dat volledig werd gerestaureerd en een voorbeeld is van wederopbouwarchitectuur. Het ‘Toeristisch Infopunt’ bestaat uit twee delen. Een algemeen toeristisch onthaal dat is opgebouwd rond de drie torens van Mesen en een thematisch bezoekersonthaal rond de Eerste Wereldoorlog waarbij de focus ligt op het lokaal verhaal waar onder andere de Nieuw-Zeelandse troepen een belangrijke rol speelden. In de periode 2014 -2018 zullen er tijdelijke tentoonstellingen en verschillende evenementen plaatsvinden. I Markt 1 - 8957 Mesen Info: T. 057 22 17 14 - www.mesen.be - info@mesen.be Het bezoekerscentrum is alle dagen open van 8u30 tot 17u30. (inclusief zon- en feestdagen).

Het Ierse Vredespark en de Vredestoren In het Ierse Vredespark in Mesen staat een ronde toren als monument ter ere van alle gesneuvelden van heel het Ierse eiland die religieuze en politieke verschillen overstijgen. De toren wil een symbool van verzoening zijn voor

HET FRONT IN DE WESTHOEK

het verleden, het heden en de toekomst. Gedurende de ’Slag bij Mesen’ die begon op 7 juni 1917 vochten zowel de katholieke als de protestantse Ierse divisie (de 16de en de 36ste) zij aan zij voor de verovering van de heuvel waarop Mesen was gebouwd. Deze site wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission (CWGC). I Armentierssteenweg - 8957 Mesen Alle dagen vrij toegankelijk van 9u tot 17u. Gidsbeurten voor groepen kan je aanvragen bij de dienst Toerisme.

Het Nieuw-Zeeland Monument Bij de Slag om Mesen in 1917 was ook een Nieuw-Zeelandse divisie betrokken. Ieder jaar opnieuw op 25 april (ANZAC Day) worden de Australische en Nieuw-Zeelandse doden herdacht. Mesen is verbroederd met het stadje Featherston in Nieuw-Zeeland, letterlijk aan de andere kant van de wereld. Deze site wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission (CWGC). (zie ook www.flanders1917.info). I Nieuw-Zeelanderstraat - 8957 Mesen Alle dagen vrij toegankelijk van 9u tot 17u. Gidsbeurten voor groepen kan je aanvragen bij de dienst Toerisme.

Vredesbeiaard In de toren van de Sint-Niklaaskerk hangt een nieuwe Vredesbeiaard met 61 klokken, geschonken door instanties en personen uit meer dan vijftien landen. I Sint-Niklaaskerk - Kerkstraat - 8957 Mesen Alle dagen vrij toegankelijk van 9u tot 17u. Gidsbeurten voor groepen kan je aanvragen bij de dienst Toerisme.

Het Messines Ridge Monument voor de Vermisten Het monument is gelegen op het ”Messines Ridge British Cemetery”. Aan de ingang van de begraafplaats bevindt zich het ”Memorial to the Missing”, ter herinnering aan de 839 vermiste Nieuw-Zeelandse soldaten, die sneuvelden tijdens de ’Slag om Mesen’. Samen met het monument op ”Tyne Cot Cemetery”, herdenken deze panelen de vermiste soldaten van het Nieuw-Zeelandse leger tijdens “de groote oorlog”. I Nieuwkerkestraat - 8957 Mesen

Monument Samuel Frickleton Opgericht als eerbetoon aan deze Nieuw-Zeelandse ’Victoria Cross Winner’ (VC). I Featherstonplein - naast de kerk

DE GROOTE OORLOG

Samuel Frickleton Hij is een Nieuw-Zeelander, geboren in 1891 in Schotland met ook nog wat Iers bloed in de aderen. Na de dood van zijn vader emigreert zijn moeder in 1913 met een handvol kinderen. Samuel is het tiende kind van elf. Hij is mijnwerker en werkt er in de Blackball Mine. Hij wordt onderofficier bij de ’New Zealand Rifle Brigade’. Op 7 juni 1917 tijdens de Mijnenslag om ’Messines Ridge’ raakt hij gewond. Toch slaagt hij er nog in om twee Duitse mitrailleursnesten buiten gevecht te stellen. Tijdens het verdedigen van de stelling wordt hij een tweede keer verwond. Hij ontvangt voor zijn moed het ’Victoria Cross’. Samuel Frickleton overlijdt in 1971. Zijn onderscheiding is nog steeds te zien in het ’Army Memorial Museum’ in Waiouru, Nieuw-Zeeland. Deze onderscheiding wordt uitzonderlijk toegekend voor: ‘gallantry in the face if the enemy that can be awarded to British and Commonwealth forces’. Het Victoria Cross werd ingesteld in 1856 door koningin Victoria en werd sindsdien zo’n 1.357 keer uitgereikt.

HET FRONT IN DE WESTHOEK

NIEUWPOORT - KUST Sluizencomplex De Ganzepoot en het Albert I-Monument Van op de Langebrug in Nieuwpoort heb je een prachtig overzicht over de beroemde â&#x20AC;&#x2122;Ganzepootâ&#x20AC;&#x2122;, waar drie scheepvaartkanalen en drie afwateringskanalen samenkomen. Van hieruit werd de Belgische frontsector via de afwateringskanalen onder water gezet. De vannen of uitlaatsluizen maken mogelijk dat de lage polders zich kunnen ontdoen van het overtollige water, terwijl de sluizen het waterpeil van de kanalen ten behoeve van de scheepvaart regelen. De deuren van de vannen zijn bij vloed neergelaten, bij eb worden ze opengeschoven om het overtollige water naar zee te loodsen. De eigenlijke sluizen worden gebruikt voor het versassen van schepen. De toezichter van de Noordwatering, Karel Cogge, uit Veurne, kende het hydraulische net van vaartjes, beekjes en afvoerkanaaltjes die via de Nieuwpoortse sluizen hun water met de IJzer uitwisselen en schipper Hendrik Geeraert uit Nieuwpoort wist hoe en waar met het materiaal om te gaan. Het water stijgt, loopt buiten zijn oevers en zet de vlakte blank. De Duitsers moeten zich terugtrekken. Dit deel van het front blijft gestabiliseerd tot het eindoffensief in 1918. Na de oorlog maakt de bevolking werk van de heropbouw. Naast de IJzer staat het Koning Albert I-monument, ingehuldigd in 1938 op initiatief van oud-strijdersverenigingen. Het is een ontwerp van Julien de Ridder. De beeldhouwer is Karel Aubroeck. Bovenop het monument geniet je van een panorama over de IJzervlakte en de stad Nieuwpoort met de jachthaven en de IJzermonding tot aan

DE GROOTE OORLOG

zee. Oriëntatietafels wijzen een aantal belangrijke plaatsen aan. De 1ste zondag van augustus wordt hier het ’Nationaal Huldebetoon aan Koning Albert I en de helden van de IJzer’ gehouden. Rond het Koning Albert I-monument zijn ook een Brits, een Frans en een IJzergedenkteken opgericht. Nabij het sluizencomplex de ‘Ganzepoot’ opende in het najaar van 2014 een volledig nieuw bezoekerscentrum ‘Westfront’, waar je via een vaste tentoonstelling meer komt te weten over de rol van de Nieuwpoortse sluizen en de onderwaterzetting van de IJzervlakte tijdens WO I. Het permanente aanbod wordt aangevuld met tijdelijke tentoonstellingen, nocturnes en workshops. I Kustweg 2 – 8620 Nieuwpoort Het bezoekerscentrum is doorlopend open van 10u tot 17u. Gesloten op maandag, maar paas- en pinkstermaandag open. De ticketverkoop sluit om 16u. De toegangsprijs voor volwassenen bedraagt € 7, voor jongeren tussen 7-25 jaar € 5, kinderen t/m 6 jaar gratis.

Frontzate Hier liep de oude spoorwegberm van Lijn 74 van Diksmuide naar Nieuwpoort. Vanaf 1983 is deze verlaten en ondertussen werd de opgebroken spoorweg als wandelen fietsroute, en ruiterpad opengesteld. Tijdens de oorlog is ’de Frontzate’ een belangrijke verdedigingslinie en vervulde de spoorwegberm van de ’Lijn 74’ een belangrijke strategische rol. Tijdens de onderwaterzetting van de IJzervlakte dient de spoorwegberm als waterkering. Langs de spoorlijn worden kleine bunkers gebouwd. Deze bakstenen schuilplaatsen zijn ingegraven in de spoorwegbermen. Een 70-tal bunkers tussen Pervijze en Nieuwpoort blijven de stille getuigen.

Ramskapelle De frontlijn tijdens de Eerste Wereldoorlog is een catastrofe voor het bouwkundig patrimonium. Eind 1918 was ook dit polderdorp een grote puinhoop. Begin jaren ’20 wordt het dorp heropgebouwd. Net over de ongebruikte spoorweg is aan de gevel van het eerste huis een gedenkplaat van het 14de Linieregiment aangebracht. Bij de herovering van het dorp in oktober 1914 verliest het regiment meer dan 100 man. Het oude station wordt gebruikt als observatiepost. Nadat het in 1918 verlaten wordt, is er niets veranderd. Alleen de originele zandzakjes zijn vervangen door betonnen exemplaren.

Belgische begraafplaats Ramskapelle Zie bladzijde 75

HET FRONT IN DE WESTHOEK

51 I Memorial Museum Passchendaele 1917

DE GROOTE OORLOG

ZONNEBEKE Memorial Museum Passchendaele 1917 In 1917 worden in Passendale in honderd dagen meer dan 400.000 militairen buiten gevecht gesteld voor een terreinwinst van slechts enkele kilometers. In het Memorial Museum wordt de herinnering aan de slag levendig gehouden met een unieke collectie historische voorwerpen, levensechte diorama’s, foto- en filmmateriaal. Het museum bestaat uit vijf verschillende delen. Op de eerste verdieping krijg je een uitgebreid overzicht van de Eerste Wereldoorlog in de streek vanaf 1914 tot 1918. Vervolgens kan je zelf nagaan hoe de Commonwealth troepen in de winter van 1917 – 1918 onder de grond gingen leven omdat bovengronds alles vernietigd was en ze nergens konden schuilen. In de unieke dugout experience ontdek je onder andere een verbandpost, werkplaatsen, keuken, sanitair en slaapplaatsen. Het derde deel beslaat de museumuitbreiding met een ondergronds gebouw over de Slag van Passendale. Hier wordt stil gestaan bij de internationale dimensie van de oorlog door te focussen op de bijdrage van de verschillende naties tijdens deze slag. Naast de Dugout Experience kan de bezoeker ook de Trench Experience bezoeken in het vierde gedeelte. Er werd een netwerk van Duitse en Britse loopgraven gereconstrueerd, waarlangs originele schuilplaatsen herbouwd zijn. Een bijzondere ervaring van hoe het leven in de loopgraven doorheen de oorlogsjaren geëvolueerd is. In het vijfde deel, de herinneringsgalerij, gaat het over de herdenking van en de herinnering aan de vele honderdduizenden slachtoffers die hier gestreden en vooral geleden hebben. Tot slot is er het beroemde kunstwerk van de Nieuw-Zeelandse kunstenares Helen Pollock, “Falls the Shadow”, gebakken uit klei van het slagveld in Passendale gemengd met klei uit Koromandel in Nieuw-Zeeland. Hier staan we even stil om te bezinnen bij het leed van die vele miljoenen mensen die direct en indirect de Groote Oorlog hebben ondergaan. Het museum is ondergebracht in het historisch kasteeldomein van Zonnebeke. In het kasteelpark vind je ook een evenementenweide, de Passchendaele Memorial gardens (7 herinneringstuinen voor de naties die meestreden in WO I) en het landhuis Villa Zonnedaele waar tijdelijke tentoonstellingen in worden ondergebracht. I Berten Pilstraat 5A - Kasteelpark - 8980 Zonnebeke Info: T. 051 77 04 41 - www.passchendaele.be info@passchendaele.be Open van 1 februari tot en met 15 december van 9u tot 18u. Laatste toegang om 16u30 - Toegangsprijs volwassenen: € 8,5

HET FRONT IN DE WESTHOEK

Commandobunker Even buiten de dorpskom van Zandvoorde staat een Duitse commandobunker uit 1916. De bunker heeft 6 kamers en 2 toegangen en deed dienst als verbinding tussen de frontlijn in Hollebeke en het hoofdkwartier in Komen. I Komenstraat - 8980 Zandvoorde Info: T. 051 77 04 41 - www.toerismezonnebeke.be Permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.

Crypte Op de gemeentelijke begraafplaats van Zonnebeke is er een crypte met 15 tastbare kisten met Zonnebeekse gesneuvelden, een unicum in ons land. I Gemeentelijke begraafplaats 8980 Zonnebeke Info: T. 051 77 04 41 www.toerismezonnebeke.be Permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.

Cryer Farm Eveneens uit 1916 bevindt zich dicht bij Clapham Junction, langs de weg Menen-Ieper, nog een Duitse ondergrondse verbandpost. Deze werd in september 1917 veroverd door de Britse Luitenant Cryer, die er ook het leven bij liet. I Menenstraat - 8980 Geluveld Info: T. 051 77 04 41 - www.toerismezonnebeke.be Enkel toegankelijk na reservatie bij de Dienst voor Toerisme Zonnebeke. Meer info via reservaties@passchendaele.be.

Crest Farm Canadian Memorial Dit monument herdenkt de acties van het Canadese Corps dat tijdens de Slag van Passendale zware verliezen leed, maar uiteindelijk toch de kerk van Passendale kon veroveren. Crest Farm is op een hoogte gelegen en biedt een goed overzicht van het slagveld. De kerk van Passendale is amper 700m verder, maar toch deden de Canadese troepen er bijna tien dagen over om tot in Passendale te geraken. De weg tussen het monument en de kerk is de Canadalaan. Jaarlijks is er op de avond van 10 november een plechtigheid met fakkeltocht naar de kerk. Deze site wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission (CWGC) onder beheer van de Veterans Affairs Canada. I Canadalaan - 8980 Passendale Info: T. 051 77 04 41 - www.toerismezonnebeke.be Vrije toegang

DE GROOTE OORLOG

I Bezoekerscentrum Tyne Cot Cemetery

Legacy fietsroute en wandellussen Vanuit het 30 ha grote kasteelpark rondom het Memorial Museum Passchendaele 1917 vertrekken, naast een thematische fietsroute, ook vier wandellussen die het WOI-erfgoed in Zonnebeke met elkaar verbinden. De fietstocht is 37 kilometer lang en brengt je langs prachtige landschappen, indrukwekkende begraafplaatsen en monumenten (meer info zie bladzijde 92). Eén wandellus gaat naar de grootste Commomwealth begraafplaats ter wereld; Tyne Cot Cemetery, de tweede naar Polygoonbos. Een derde wandellus is die rond Geluveld en een vierde is de Canadian Walk in de voetsporen van de Canadezen in 1917, nabij Passendale. Langs deze wandelpaden zijn tientallen thematische infoborden te vinden die de wandelaar meer informatie bieden over het oorlogsverleden, maar evengoed over de natuur en het landschap. I Info: T. 051 77 04 41 - www.toerismezonnebeke.be

Polygoonbos Polygoonbos is met zijn dreven een ideaal wandelparadijs. Hier bevindt zich de Britse begraafplaats ’Buttes New British Cemetery’ met het ’New Zealand Memorial’, dat ongeveer 383 soldaten van de Nieuw-Zeelandse divisie herdenkt. Op de ’Butte’ is er een monument voor de 5de Australische divisie. In het bos staan er nog verschillende bunkers. Aan de andere kant van de straat bevindt zich Polygon Wood Cemetery. Ieder jaar op ANZAC Day (25 april) vindt er hier een ’Dawn Service’ plaats. De begraafplaatsen op deze site worden onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission (CWGC). Zie bladzijde 78

Tyne Cot Cemetery Zie bladzijde 76

HET FRONT IN DE WESTHOEK

55 I Buttes New British Cemetery

DE GROOTE OORLOG

ACHTER HET FRONT: ONBEZET BELGIË ALVERINGEM Kapelanij Verschaeve, Alveringem in de Groote Oorlog Tijdens de Eerste Wereldoorlog speelt Alveringem, als een van de eerste bewoonde dorpen achter het IJzerfront, een cruciale rol. Vier lange jaren is het een kruispunt van leven en dood. Alveringem is ook het dorp van de controversiële priester-dichter Cyriel Verschaeve, die tijdens de Groote Oorlog uitgroeit tot een boegbeeld van het Vlaamsnationalisme. Beide verhalen komen, in woord en beeld, samen op de museumsite van de Kapelanij, het huis waar Verschaeve van 1911 tot 1939 heeft gewoond. I Sint-Rijkersstraat 22 - 8690 Alveringem Open van Pasen t.e.m. 11 november van maandag t.e.m. vrijdag, van 9u tot 16u. Van 12 november t.e.m. Pasen bezoek via de dienst Vrije Tijd. In juli en augustus open op zaterdag, zondag en feestdagen van 13u30 tot 16u30. Toegang is gratis. Meer info: T. 058 28 88 81 toerisme@alveringem.be - www.alveringem.be

Mout- & Brouwhuis de Snoek Het museum in de Snoek brengt je het unieke verhaal van de dorst in de Eerste Wereldoorlog. I Fortem 40 - 8690 Alveringem Info: www.desnoek.be bezoek@desnoek.be Mout- & Brouwhuis de Snoek is open op weekdagen van 14u tot 18u en op zaterdag, zondag en feestdagen van 10u30 tot 18u. Vrijdag is sluitingsdag. Gesloten in januari. Bezoek voor groepen op afspraak altijd mogelijk. Toegangsprijs: individuelen €5, kinderen tot 12 jaar gratis, groepen (min. 15 personen) €4.

Belgische militaire begraafplaats Oeren Zie bladzijde 72

Belgische militaire begraafplaats Hoogstade Zie bladzijde 72

ACHTER HET FRONT: ONBEZET BELGIË

DE PANNE - KUST L’Océan Op 20 december 1914 werd het ’Grand Hôtel de L’Océan’ op de Zeedijk in gebruik genomen als het grootste Belgische fronthospitaal. Rond het hotel werden ook houten barakken gebouwd. De innovatie en organisatie die dokter Antoine Depage samen met het Rode Kruis opbouwde, was befaamd. Gedurende het eindoffensief van 1918 had het hospitaal een maximumcapaciteit van 1.800 bedden. Tijdens WO I verbleef de Koninklijke familie een lange tijd in De Panne. Koningin Elisabeth (een Beierse hertogin die in 1900 koning Albert huwde, toen nog prins) lag mede aan de basis van het ontstaan van het hospitaal. Zij was er geregeld en hielp af en toe eenvoudige zorgen aan gewonden toedienen. Van deze hospitaalsite is niks meer overgebleven. Alleen een gedenksteen onderaan de gevel houdt de herinnering levend. Omwille van de veiligheid werd een groot deel van het hospitaal vanaf 1917 overgeplaatst naar Vinkem, nu Beauvoorde bij Veurne. I Zeedijk 70-74, 8660 De Panne

LO-RENINGE Bezoekerscentrum Destrooper In het bezoekerscentrum van koekjesproducent Destrooper kan je de geschiedenis van de koekjes en van de familie Destrooper ontdekken. Een deel van het bezoekerscentrum is ook gewijd aan de Eerste Wereldoorlog. De zoon van oprichter Jules Destrooper, Jules Destrooper Junior, werd van zijn militaire dienst ontslagen wegens ziekte en keerde naar zijn thuis Lo terug. De koekjesfabriek was gesloten wegens tijdelijke schaarste en hij besloot om postkaarten uit te geven. Die postkaarten bevatten zowel zichten uit de streek als de typische oorlogstaferelen. De frontsoldaten pikten deze kaarten gretig op en stuurden ze naar huis. De collectie bevatte zo’n 150 diverse kaarten. Vandaag kan je een deel van de collectie postkaarten bekijken in het bezoekerscentrum Destrooper. I Gravestraat 5 - 8647 Lo Info: T. 058 28 09 33 - bezoekerscentrum@destrooper.be www.destrooper.be Open van dinsdag t.e.m. zaterdag van 9u30 tot 12u30 en van 13u30 tot 17u30 Gesloten op maandag, zon- en feestdagen en tussen Kerst en Nieuwjaar. Laatste toegang tot 1 uur voor sluitingstijd. Toegangsprijs: € 5, - 12 jaar € 3, - 6 jaar gratis

DE GROOTE OORLOG

POPERINGE Poperinge is een charmant stadje omgeven door 160 ha hopvelden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Poperinge of “Pop” de plaats waar soldaten tot rust konden komen achter het front. Winkeltjes, restaurants, hotels, herbergen, koffiehuizen, cinema-, theater- en danszalen, ... werden druk bezocht door de troepen. “Poperinge was toen een fantastische stad, één van de zeven wereldwonderen, ook al deden de andere zes even niet mee”, schrijft de Engelse dichter Edmund Blunden. Maar de rust is ook bedrieglijk. Vrijwel dagelijks werd de stad gebombardeerd. De Amerikaanse verpleegster Ellen N. La Motte omschrijft het Poperinge van toen als volgt: “De aanblik van de murw geslagen huizen vervulde me met ontzetting. Het grote publieke plein in het hart van de stad was omringd door met gaten doorschoten huizen, pokdalig van rondvliegende granaatscherven, metselwerk of stenen.”

Talbot House & Concert Hall Ben je bereid je rang of stand te vergeten, stap dan eens binnen in het Talbot House in Poperinge. Eind 1915 openden de aalmoezeniers Philip ‘Tubby’ Clayton en Neville Talbot een alternatieve ontspanningsgelegenheid. Het zou uitgroeien tot het bekendste soldatenhuis van het Britse leger. De bezoekers vonden er een thuis, ontspanning en een plaats om de oorlog te vergeten. Ze kregen er de kans om weer mens te worden. In “Every Man’s club” was elke militair welkom, van gewone soldaat tot hogere officier. De unieke sfeer van het huis kan je het best ervaren op de zolderkapel, “the Upper Room”. Ook de Engelse tuin is tot op vandaag een verademing. De tuin en het huis kregen recent nog een opfrisbeurt, maar het authentieke interieur bleef grotendeels bewaard. In de “Concert Hall”

ACHTER HET FRONT: ONBEZET BELGIË

wordt permanent een filmprojectie van een gere-ensceneerde Concert Party getoond en je kan er een digitale rondleiding volgen met de “Tubby’s Story Tablet”. Deze tablet gidst je doorheen het huis en vertelt aan de hand van foto’s, video- en audiofragmenten het uitzonderlijke verhaal van deze plek. Op de tweede verdieping van de Concert Hall staat het diorama opgesteld. De zeven meter lange treinmaquette breng het spoorverkeer in en rond Poperinge 14-18 tot leven. Een bijgaande publicatie vertelt je alles over de lijn Poperinge-Hazebrouck, de vluchtelingentrein, de hospitaaltrein en het smalspoor. Wie op zoek is naar een bijzondere overnachtingsplaats en tegelijk de ervaring achter het front aan den lijve wil ondervinden, kan ook overnachten in Talbot House. Verwacht er geen viersterrenhotel, maar de hoge authenticiteitsgraad zal je zeker weten te beroeren. I Gasthuisstraat 43 8970 Poperinge Info: T. 057 33 32 28 www.talbothouse.be Open van dinsdag t.e.m. zondag van 10u tot 17u30. Laatste toegang om 16u30. Gesloten tussen Kerst en Nieuwjaar. Toegangsprijs: € 8

I Poperinge tijdens WOI

DE GROOTE OORLOG

Philip Thomas Byard Clayton De man is beter bekend als ‘Tubby’ (‘tonnetje’). Hij wordt in 1885 geboren in Queensland. Twee jaar later komen zijn ouders terug naar Engeland. Hij studeert theologie in Oxford. In 1915 wordt hij legeraalmoezenier in Frankrijk. Hij opent op 11 december 1915 ‘Talbot House’ in Poperinge. Het 18de-eeuwse huis behoorde tot dan toe aan de rijke bankier en hophandelaar Maurice Coevoet. Deze ontvluchtte de stad en verhuurde de woonst intussen voor 150 frank. De naam van het clubhuis is een eerbetoon aan Gilbert Talbot, de jongere broer van Neville, die gedood werd tijdens gevechten rond Ieper. De zolder richt Tubby in als een kapel. De “Upper Room”, zoals die ruimte wordt genoemd, is sinds 1915 amper veranderd. De kapel is anglicaans, maar Tubby noemt ze liever ‘christian’. Samen met zijn ordonnans (loopjongen), Arthur Pettifer zorgt hij ervoor dat het de mannen aan niets ontbreekt. Tubby heeft een groot gevoel voor humor en is bij de soldaten enorm populair. Talbot House wordt in het jargon van de seingevers al vlug ‘Toc H’ [tok aitsj]. Later wordt ‘Toc H’ een wereldwijd vertakte caritasorganisatie. Tubby keert op het einde van de oorlog naar Londen terug waar hij in 1920 een 2e Talbot House opent. In 1922 wordt hij ‘vicar’ van ‘All Hallowsby-the-Tower’ in Londen. Na wat omzwervingen blijft hij er tot 1962. De volgende tien jaar wijdt hij aan de Toc H-beweging. In 1972 overlijdt hij op 87-jarige leeftijd. De BBC neemt op radio en tv een minuut stilte in acht.

Executieplaats – Dodencellen De binnenkoer van het Poperingse stadhuis en de dodencellen vormen samen een symbolische plaats. Het is de enige site waar het executieverhaal zo direct wordt verteld. In Groot-Poperinge liggen 25 Britse en twee Canadese geëxecuteerde soldaten begraven. Zeventien van hen liggen op Poperinge New Military Cemetery, een triest record. In de Westhoek kregen dertig Franse soldaten de dood met de kogel. Bij veertien van hen vond de executie plaats op het grondgebied van Poperinge. Het Britse leger voerde in de Westhoek in totaal 66 executies uit. Vier slachtoffers worden herinnerd op de Menenpoort. De overige slachtoffers met grafsteen liggen verspreid over 23 begraafplaatsen en er worden ook nog drie slachtoffers herinnerd op het Ploegsteert Memorial.

ACHTER HET FRONT: ONBEZET BELGIË

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden op de binnenkoer van het Poperingse stadhuis zeker vier Britse soldaten gefusilleerd. De executieplaats en de dodencellen van Poperinge zijn heringericht. Er werd gekozen voor een hedendaagse vormgeving die de nadruk legt op de symboliek van de site. In de dodencellen beleef je de laatste momenten van een ter dood veroordeelde soldaat en kan je de graffiti ontcijferen die gevangenen nalieten. De executiepaal is verplaatst en nu duidelijk zichtbaar vanuit de dodencel. Een zitbank en een wand – beide in beton – omsluiten de paal en verhogen de grauwe intimiteit van de executieplaats. Betonklinkers met hier en daar de afdruk van een vogelpootje refereren aan de breekbaarheid van de mens. Het gedicht van Erwin Mortier legt de diepere dimensie van de site bloot. I De executieplaats en de dodencellen zijn dagelijks open van 6u tot 22u. Gratis toegang. Ingang via de rode poort in de Guido Gezellestraat. T. 057 34 66 76 - www.toerismepoperinge.be

Bezoekerscentrum ‘Wereldoorlog I achter het front’ Op de zolderverdieping van ’t Jagershof bevindt zich een unieke tentoonstelling waarbij De Lovie, de Sint-Sixtusabdij en ‘t Jagershof centraal staan. Dagboekfragmenten van twee broeders uit de SintSixtusadbij die het gebeuren in de streek neerpenden, vormen de leidraad. De vele unieke stukken, uniformen, documenten,...schetsen een beeld van die woelige periode. I Bankelindeweg 58, 8972 Krombeke www.hetjagershof.be

Lijssenthoek Military Cemetery en bezoekerscentrum Zie bladzijde 78

VEURNE Belevingscentrum “Vrij Vaderland, leven achter het Front” De Groote Oorlog was eigenlijk de eerste oorlog die op industriële schaal werd gevoerd. Nog nooit vielen miljoenen doden en gewonden in een conflict. Het belevingscentrum ‘Vrij Vaderland’, in het historische Stad- en Landshuis van Veurne, focust echter niet op het slagveld,

DE GROOTE OORLOG

maar op het kleine laatste stukje vrij België dat toen overbleef, de zogenaamde Belgische Sector. Van hieruit slaagde Albert I, koning der Belgen, er in stand te houden tegen de Duitse bezetter. We beleven het verhaal achter het front, het dagelijkse leven in dit laatste stukje onbezet gebied en zien een ware smeltkroes van mensen samen, multiculturaliteit ‘avant la lettre’. Veurne en omstreken werden plots bevolkt met militairen uit eigen land, de buurlanden en uit vreemde continenten, maar ook door bewoners, vluchtelingen, dokters en verpleegsters. ‘Vrij Vaderland’ brengt dit verhaal in een sfeervolle scenografie met zowel moderne media als traditionele tentoonstellingstechnieken. I Grote Markt 29 - 8630 Veurne Open van 1 april tot 11 november van maandag tot vrijdag van 9u tot 17u en tijdens het weekend en op feestdagen van 10u tot 17u. Open van 12 november tot 31 maart van maandag tot vrijdag van 9u tot 17u en tijdens het weekend en op feestdagen van 13u tot 17u. Laatste toegang om 16u15. Gesloten op 24/12 vanaf 12u, 25/12, 31/12 vanaf 12u en 01/01. Toegangsprijzen: individuelen: € 4 (€ 3 voor senioren en € 2 voor jongeren) - groepen: € 3 (€ 2 voor schoolgroepen). Gids op aanvraag.

Stadhuis In het Stadhuis was tijdens de IJzerslag het hoofdkwartier van het Belgisch Leger gevestigd. Koning Albert I had er zijn commandopost van 15 oktober 1914 tot 23 januari 1915. King George V, de Franse president Poincaré met zijn minister van oorlog, generaal Joffre, de Britse opperbevelhebber French, koning Victor Emmanuel van Italië en de Franse generaal Foch kwamen er op bezoek. In oktober 1914 werd de onderwaterzetting van de IJzervlakte er besproken met Karel Cogge. Vanaf de lente 1915 tot 1918 werd het hoofdkwartier ondergebracht in de pastorie van Houtem. I Grote Markt - 8630 Veurne Voor meer info betreft toegang tot de benedenverdieping van het stadhuis, raadpleeg www.toerisme-veurne.be of T. 058 33 55 31.

ACHTER HET FRONT: ONBEZET BELGIË

Borstbeeld van Karel Cogge Karel Cogge was de toezichter van de Noordwatering. Hij speelde een belangrijke rol bij de onderwaterzetting van de IJzervlakte, eind oktober 1914. Het monument werd gemaakt door Jules Lagae. Het graf van Karel Cogge vind je op de Veurnse begraafplaats in de Oude Vestingsstraat. I Noordstraat - 8630 Veurne

Hoofdkwartier Houtem Houtem Bij de kerk van Houtem in de pastorie installeert het Belgische Leger er zijn hoofdkwartier vanaf 23 januari 1915 tot en met oktober 1918. Hier verblijft luitenant-generaal Wielemans. Koning Albert komt er drie tot vier keer per week. Hier ontmoet hij geallieerde legeraanvoerders en hij decoreert verdienstelijke militairen. Wielemans overlijdt op 5 januari 1917. Hij wordt begraven op het kerkhof van Houtem. Zijn graf is een zuil uit roze graniet. De oude pastorie is nu een privéwoning met aan de toegang een herinneringssteen. I Kerkhoek - 8630 Houtem

Joe English Vinkem Joe English is in 1882 geboren in Brugge. Hij is vooral bekend als ontwerper van de heldenhuldezerkjes. Het Keltische kruis, de meeuw of blauwvoet en de letters AVV-VVK (Alles Voor Vlaanderen, Vlaanderen Voor Kristus). Hij overlijdt op 31 augustus 1918 in het legerhospitaal ’L’Océan 2’ in Vinkem aan de gevolgen van een onverzorgde blindedarmontsteking. Alleen een naamsteen duidt de plaats van het hospitaal aan. Dit legerhospitaal was een groot tentenkamp. In de zomer 1917 wordt een deel van het hospitaal rond het hotel ’l’Océan’ in De Panne, wegens voortdurende beschietingen, naar Vinkem verhuisd. I Joe Englishstraat 3 - 8630 Vinkem (Beauvoorde-Veurne)

Cachot Wulveringem Nabij de oude gemeenteschool, staat het nu nog intact gebleven ’cachot’. Het bestaat uit een tongewelf van 1,80 m hoog en is 2,10 m breed. Het wordt afgeschermd met prikkeldraad. Weerspannige soldaten werden erin opgesloten. Ze moesten de dag doorkomen met een homp brood en een kom water. I Wulveringemstraat 14 - 8630 Wulveringem

DE GROOTE OORLOG

Belgische militaire begraafplaats Steenkerke Zie bladzijde 75

Franse militaire begraafplaats Veurne Zie bladzijde 83

Zoeken naar gesneuvelden Op de website van het In Flanders Fields Museum (www.inflandersfields.be) kan je de Namenlijst raadplegen. De Namenlijst wil alle dodelijke slachtoffers gelinkt aan de Eerste Wereldoorlog in België, én alle Belgische oorlogsdoden, zowel burger als militair, op één geïntegreerde lijst samenbrengen. Bijna honderd jaar na datum is zo een lijst nog steeds onbestaande. Naar schatting gaat het om 600.000 doden, waarvan 550.000 in West-Vlaanderen. Wie zoekt naar informatie over Belgische soldaten en onderofficieren die na 31 december 1888 zijn geboren of officieren geboren na 31 december 1899, vraagt dit schriftelijk aan bij: Stafdepartement Inlichtingen en Veiligheid Sectie Archieven Kwartier Koningin Elisabeth Everestraat 1 - 1140 Evere Voor militairen geboren vóór deze data wordt contact opgenomen met: Koninklijk Legermuseum Documentatiecentrum Jubelpark 3 - 1000 Brussel cdoc.klm-mra@klm-mra.be Naam militair, voornaam en eventuele 2de voornaam, geboorteplaats en -datum, stamnummer,... kunnen hierbij helpen.

VLETEREN Belgische militaire begraafplaats Westvleteren Zie bladzijde 75

Dozinghem Military Cemetery Westvleteren Zie bladzijde 80

ACHTER HET FRONT: BEZET BELGIË

ACHTER HET FRONT: BEZET BELGIË HOOGLEDE Ook Hooglede en Gits kwamen niet ongeschonden uit de Eerste Wereldoorlog. De Duitse bezetting was voor de twee dorpen een periode van relatieve rust. Ze lagen wel in het ’Etappengebiet’ en dus dicht tegen het front. Veel gewonden werden hier naartoe gebracht. Sommigen haalden het niet en werden begraven op het Soldatenfriedhof. Tijdens het Bevrijdingsoffensief in september 1918 kwamen beide dorpen zwaar gehavend uit de strijd.

Toren van de Sint-Amanduskerk De toren was tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog een uitkijkpunt voor de Duitse bezetter en werd verwoest op het einde van die oorlogen. Een bezoek aan de kerktoren confronteert je niet alleen met deze geschiedenis, maar biedt je ook een fantastisch panorama vanop de top. De kerktoren werd in 2016 opengesteld en is gratis te bezoeken. Meer info via T. 051 20 30 30.

Duitse militaire begraafplaats Hooglede - Zie bladzijde 85

KOEKELARE Käthe Kollwitz Museum Maak kennis met Käthe Kollwitz, haar zoon en haar werk op de unieke brouwerijsite. In het Käthe Kollwitz Museum vind je enkele originele kunstwerken van deze Duitse kunstenares. In 2016 zijn er 30 extra werken bijgekomen. Aan de hand van haar expressionistisch werk merk je hoe Käthe in opstand kwam tegen oorlog en armoede. Het museum benadert ook Käthe Kollwitz als moeder van haar gesneuvelde zoon Peter. In het uitleidend deel toetst het museum haar werk aan de hedendaagse kunstwereld. Käthe Kollwitz is in Vlaanderen vooral bekend om het beeldenpaar ‘Treurend Ouderpaar’, een meesterwerk dat nu op de Duitse militaire begraafplaats in Vladslo (Diksmuide) staat. I Sint-Maartensplein 15B - 8680 Koekelare - Info: T. 051 61 04 94 www.toerismekoekelare.be - diensttoerisme@koekelare.be

DE GROOTE OORLOG

Open van dinsdag tot vrijdag van 9u30 tot 12u en 13u30 tot 17u (laatste toegang om 16u30). Van 15 mei tot en met 15 november ook open op zater-, zon- en feestdagen van 13u30 tot 17u. Steeds gesloten op maandag en woensdagvoormiddag. Toegangsprijzen: Volwassene: € 5 - Kinderen van 0 tot 6: gratis Kinderen van 6 tot 12: € 3,50 - Senioren (65+): € 4 - Groepen vanaf 10 personen: € 3,50 - Voordeelpas: € 4 De toegangsprijs omvat het Käthe Kollwitz Museum en het Fransmansmuseum.

Lange Max Museum Het Lange Max Museum richt zich bijna uitsluitend op de Duitse kant van de Eerste Wereldoorlog. Daarmee neemt het museum een unieke positie in onder de WO I-musea. Het museum belicht het voormalige grootste Duitse kanon dat voornamelijk vuurde op Duinkerke en informeert over het leven en werken achter het front. Je krijgt er kwalitatieve informatie gecombineerd met verzorgde en moderne presentatietechnieken. De indrukwekkende geschutbedding van het kanon is op wandelafstand bereikbaar vanaf het museum. I Clevenstraat 2 - 8680 Koekelare Info: T. 0476 21 68 59 - www.langemaxmuseum.be Juli en augustus: elke dag open van 14u tot 18u. Van september tot en met juni: open van woensdag tot en met zondag van 14u tot 18u. Gesloten woensdagvoormiddag. Toegangsprijs: € 5 - Kinderen van 0 tot 6: gratis - Kinderen van 6 tot 12: € 3,50 - Groepen vanaf 15 personen: € 4

KORTEMARK Tabakfabriek N°253 “Sigarenmakers uit Handzame” In dit bezoekerscentrum ontdek je naast het verhaal van de fabriek, de geschiedenis van een dorp in evolutie en kom je meer te weten over de rol van tabak en de sigarenproductie in de regio. Rond 1900 stichtte Cyriel Vandenberghe Tabakfabriek N°253 die aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog was uitgegroeid tot een bloeiend familiebedrijf. Hij is je virtuele gids door de tentoonstelling en vertelt je alles over de dramatische gevolgen van de oorlogsjaren van het jonge bedrijf en zijn familie. Je komt te weten hoe het bedrijf zich na de oorlog vele malen heruitvond en hoe het in een snel veranderende wereld uitgroeide tot het moderne bedrijf dat het nu is. Het expobezoek kan worden uitgebreid met een rondleiding in de huidige NEOS-fabriek.

ACHTER HET FRONT: BEZET BELGIË

I Kronevoordestraat 21, 8610 Handzame Open op zondag (van april t.e.m. november) van 14u tot 17u. Op aanvraag is voor groepen een rondleiding met gids mogelijk in het bezoekerscentrum en de huidige NEOS-fabriek (enkel mogelijk tijdens weekdagen). € 60/gidsbeurt. Max. 25 personen/gids. Info en reservaties: T. 051 56 61 08 of toerisme@kortemark.be

MENEN - LEIESTREEK

Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt Menen (Leiestreek) van oktober 1914 tot oktober 1918 bezet door Duitse troepen. Door zijn geografische ligging lag de stad slechts op een boogscheut van het Westelijke front. Menen werd ingericht om te voldoen aan de noden van de Duitse frontsoldaten. Zo ontstonden er veldkeukens en -bakkerijen alsook munitiedepots, pionierparken en vliegvelden. Uiteraard hadden de Duitsers eveneens nood aan veldhospitalen om hun gewonden te verzorgen. Ook gewonde krijgsgevangenen werden erin opgenomen. Sommige gewonden die in één of ander Meens veldhospitaal overleden, werden tot in 1917 begraven op de stedelijke begraafplaats (achter het station). Als gevolg van de 3de Slag om Ieper, begonnen de Duitsers in 1917 met de inrichting van een nieuwe dodenakker op de grens Menen-Wevelgem. Op het einde van de oorlog lagen er op het ’Ehrenfriedhof Meenen Wald N° 62’ ruim 6.000 Duitse militairen begraven.

Duitse militaire begraafplaats Menen-Wevelgem Zie bladzijde 85

MIDDELKERKE - KUST Leffinge

Duits Mausoleum Dit dodenhuisje op het kerkhof aan de Dorpsstraat in Leffinge (Middelkerke) werd in 1915 gebouwd door Duitse soldaten naar een ontwerp van Hauptmann Löwenstein. Tijdens de Eerste Wereldoorlog begroef men hier ongeveer 1.700 Duitse soldaten. De lichamen werden kort voor 1958 overgebracht naar het ’Soldatenfriedhof’ van Vladslo en het oorspronkelijke oorlogskerkhof veranderde in een begraafplaats voor burgers. In 2002 werd het voormalige mausoleum beschermd als monument. Het mausoleum is een zeldzaam voorbeeld van Duits burgerlijke architectuur. I Dorpsstraat - 8432 Leffinge

DE GROOTE OORLOG

OOSTENDE - KUST De levendige haven en de kuststad Oostende blijven tijdens de Eerste Wereldoorlog in Duitse handen. De haven is een uitvalsbasis voor de Duitse duikboten die het hebben gemunt op geallieerde troepen- en transportschepen. Deze sector valt onder het Marinekorps Flandern onder leiding van Admiral von Schröder. De Britten proberen de haven uit te schakelen. Het gedenkteken van de ”Vindictive, Thetis en Intrepid” is een herinnering aan de moedige, Britse zeeslag die de haven gedeeltelijk blokkeerde in 1918.

Raversyde Raversyde bevat bunkers en de enige bewaarde kustbatterij uit de Eerste Wereldoorlog en bewaart een stukje Atlantikwall uit de Tweede Wereldoorlog. Deze verdedigingswal van de Duitse bezetter moest beschutten tegen geallieerde aanvallen van over zee, waarbij gebruik werd gemaakt van nog bestaande bunkers uit de Eerste Wereldoorlog. I Nieuwpoortsesteenweg 636 - 8400 Oostende Info: T. 059 70 22 85 - www.raversyde.be Open van 18 maart 2017 tot 12 november 2017: Schoolvakanties, weekends, feestdagen: 10u30 tot 18u Weekdagen: Atlantikwall en ANNO 1465: 10u30 tot 17u Omwille van restauratiewerken is de Batterij Aachen (Atlantikwall) niet te bezoeken tot eind juni 2017.

STADEN

Bij het uitbreken van de oorlog worden Staden en de deelgemeente Westrozebeke bijna volledig verwoest. Oostnieuwkerke blijft gedeeltelijk gespaard. Op Schuwe maandag 19 oktober 1914 worden 40 onschuldige burgers gedood. Bij het eindoffensief in 1917 wordt er zwaar gevochten voor de strategische heuvelrug op Stadenberg. In de vooravond van de slag in Passchendaele wordt het kasteel van Staden, waar de Duitse officieren hun hoofdkwartier hadden, door een Brits artilleriebombardement volledig in puin geschoten. Het wordt niet meer heropgebouwd. Met de stenen van de ruïnes werd een herdenkingsmonument opgericht. Ontdek het verhaal van het dagelijkse leven in een bezet dorp aan de hand van foto’s op 21 locaties. I Monument burgerslachtoffer: Marktplaats - Staden Monument Kasteel: Kasteeldrevestraat - Staden

ACHTER HET FRONT: BEZET BELGIË

Monument Lt. Juul De Winde Westrozebeke Juul De Winde wordt geboren in Merchtem en in 1913 wordt hij ingelijfd. In 1917 wordt hij tot luitenant bevorderd, eerder een uitzondering voor een Vlaamsgezinde soldaat. Hij sneuvelt tijdens de aanval op Westrozebeke op 28 september 1918. In 1937 wordt zijn stoffelijk overschot bijgezet in de crypte van de IJzertoren. Het monument in Westrozebeke wordt in 1938 onthuld. Het is een ontwerp van Karel Aubroeck. Hij is ook de ontwerper van het Koning Albertmonument in Nieuwpoort. Een andere gelijkenis is het gebruik van de gele Nieuwpoortse baksteen. I Hyndrickxbosstraat – Westrozebeke.

Spionne Martha Knockaert Westrozebeke Onder de laatst ontzette inwoners van Westrozebeke bevond zich ook Martha Cnockaert. Enkele dagen na haar aankomst in Roeselare werd ze door een lid van de Britse geheime dienst aangesproken en werd ze spionne. Ze gaf tijdens de oorlog tal van informatie over de Duitse bezetter in Roeselare door: troepenverplaatsingen, verblijfplaatsen van militairen, opslagplaatsen van munitie, etc… Ze was als verpleegster actief in het als lazaret ingerichte Klein Seminarie. Ze zou ook verantwoordelijk geweest zijn voor een aantal sabotagedaden, zoals het opblazen van een munitiedepot in Roeselare. Uiteindelijk werd ze in november 1916 aangehouden en opgesloten. Op het einde van de oorlog werd ze door Britse troepen uit haar cel te Gent bevrijd. In 1932 verscheen haar boek “I was a spy” dat later verfilmd werd. Martha Cnockaert ligt begraven op het kerkhof van Westrozebeke. I Graf Martha Cnockaert: Kerkhof – Westrozebeke

WERVIK Voor Wervik betekende vier jaar oorlog ook vier jaar Duits kantonnement. Wervik was toen een stad zonder grenzen, want Wervik en Wervicq-Sud in Frankrijk vormden opnieuw één entiteit. Vooral de inkwartiering van de Duitse troepen, op een boogscheut van het front, gaf aanleiding tot ongewone activiteiten in het grensstadje. Aankomsten en vertrekken van Duitse eenheden, transport van gewonden of krijgsgevangenen, begrafenisstoeten en collectieve teraardebestellingen, maar ook verplichtingen voor de inwoners, met zware boeten. De Duitse kunstschilder Max Beckmann beschreef in zijn brieven in 1915 de surrealistische situatie waarin de Duitse soldaten zich in Wervik toen bevonden. Allerlei militaire installaties werden in Wervik neergepoot. Een bezette stad die in de zomer van 1917, n.a.v. het verwacht Brits offensief, bijna volledig geëvacueerd werd.

DE GROOTE OORLOG

William Leggett William Leggett werd in 1891 geboren in Australië. Op 21-jarige leeftijd vertrekt hij richting Engeland om zich aan te sluiten bij de King’s Life Guards. William klimt er op tot Korporaal van het 1st Life Guards, een Brits cavalerieregiment. Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog komt hij terecht in Geluwe. Vijf dagen voor de Eerste Slag bij Ieper, op 14 oktober 1914, komt Korporaal William Leggett om bij schermutselingen met Duitse troepen. Hij is de eerste Australische militair die in de Ieperse frontzone sneuvelt. Hij werd eerst begraven in Geluwe maar later overgebracht naar het New British Cemetery in Harelbeke. Naast de kerk van Geluwe bevindt zich sinds 2001 een gedenkplaat en kunstwerk ter nagedachtenis van William Leggett.

Nationaal Tabaksmuseum Het Nationaal Tabaksmuseum staat tijdens de herdenkingsperiode grotendeels in het teken van de tabak en roken tijdens WO I. De uitgebreide collectie voorwerpen en militaria die voor de gelegenheid werd samengebracht, werpt een indringende blik op de niet te onderschatten rol van tabak tijdens de oorlogsjaren. “A shared smoke was a way of connecting in a disconnected world”: alle legerleidingen beseften dit maar al te goed. Vele jongens overleefden vier jaar loopgravenoorlog, maar keerden terug als zware rokers. Maar wat en hoe rookten ze dan? Kozen ze voor een traditionele pijp of kregen sigaretten de voorkeur? Werd er onder de soldaten ook gesnoven of kauwden ze tabak? Was er wel altijd voldoende tabak aanwezig? Hoe geraakten krijgsgevangen aan het goedje? En welke waren toen de bekendste merken, als die dan al bestonden tenminste? Maar dé vraag die blijft branden is vooral: hoe is de sigaret ‘the soldier’s friend’ geworden? Antwoorden op al deze en nog veel meer vragen, krijg je ongetwijfeld tijdens je bezoek aan het vernieuwde museum. Meer info via www.nationaaltabaksmuseum.be

ACHTER HET FRONT: BEZET BELGIË

I Koestraat 63 – 8940 Wervik Info: T. 056 95 24 25 - www.nationaaltabakmuseum.be tabaksmuseum@wervik.be Open van 1 februari tot 30 november: - 1 februari t.e.m. 31 maart en 16 november t.e.m. 30 november: di t.e.m. vr van 10u tot 12u en 14u tot 17u - 1 april t.e.m. 15 november: di t.e.m. vr van 10u tot 12u en 14u tot 18u + za-zo en feestdagen: 14u tot 18u - ma: gesloten. Groepsbezoeken mogelijk op andere tijdstippen na afspraak. Ticketverkoop sluit een halfuur voor sluitingstijd. Toegangsprijs: € 4,50 - 60+: € 3,50 - kinderen/jongeren/studenten (6-18j.): € 2 - kinderen < 6 jaar: gratis. Groepen vanaf 15 pers.: €3,50.

Gedenkplaat John Eden Kruiseke Tijdens de eerste Brits-Duitse schermutselingen die in oktober 1914 in het Wervikse gehucht Kruiseke plaats vinden, sneuvelt Lt. John Eden van de 12th Lancers. Hij is de broer van de latere Britse eerste minister. Via de hier startende Kruisekewandelroute krijgen wandelaars een indringende kijk op het bultige slagveld van de Eerste Slag bij Ieper. I Steen ingemetseld in de voorgevel van de H.-Hartkerk in het gehucht Kruiseke. Eveneens de startplaats voor de provinciale Kruisekewandelroute.

’Franse berg’ in Wervicq-Sud Tijdens de Duitse bezetting vormden Wervik en Wervicq-Sud in Frankrijk opnieuw één geheel. Getuigenissen van vier jaar Duits kantonnement zijn op de zogenoemde ’Franse berg’ in Wervicq-Sud nog aanwezig. Het Wit Kasteel in het parkdomein Dalle-Dumont deed dienst als Feldlazarett. De militaire schuilplaatsen en het gedenkteken van het XVde Armeekorps uit 1915 herinneren ook aan die oorlogstijd. Het ’Deutscher Soldatenfriedhof’ is overgebracht van het parkdomein Dalle-Dumont naar de heuvelflank iets verderop. In 1974 zijn nog een aantal Duitse graven toegevoegd. I Kasteeldomein Dalle-Dumont: 21 Rue de Linselles – F-59117 WervicqSud Gratis toegang Deutscher Soldatenfriedhof Wervicq-Sud: Chemin du Grand Perne – F-59117 Wervicq-Sud

DE GROOTE OORLOG

BELGISCHE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN ALVERINGEM Oeren In de schaduw van het kerkje van Oeren ligt de kleinste maar wellicht meest pittoreske Belgische militaire begraafplaats in het IJzergebied. Vandaag telt het kerkhof nog 509 graven. Ooit hebben er 104 heldenhuldezerkjes gestaan. Daarvan zijn er slechts vijf bewaard gebleven. Op 26 augustus 1923 heeft hier onder grote belangstelling de vierde IJzerbedevaart plaats, met als thema â&#x20AC;&#x153;Eerherstel aan de geschonden gravenâ&#x20AC;?. In de nacht van 9 op 10 februari 1918 hebben grafschenners op het kerkhof van Oeren de letters AVV-VVK op 36 heldenhuldezerkjes dichtgepleisterd.

I Oerenstraat - 8690 Oeren Info: www.oorlogserfgoedalveringem.be Omdat er veel Belgische militairen sterven in het veldhospitaal, dat gevestigd is in het Gasthuis Clep in Hoogstade, wordt in april 1915 een nieuwe begraafplaats aangelegd langs de Brouwerijstraat bij de dorpsplaats. In 1968 breidt deze begraafplaats uit met 117 Belgische graven van op de opgeheven militaire begraafplaats in Reninge. Er liggen nu 806 Belgische militairen begraven, afkomstig uit 370 gemeenten. Deze begraafplaats telt nog zes heldenhuldezerkjes. Daarnaast staan er ook 20 Britse grafstenen. I Brouwerijstraat - 8690 Hoogstade Info: www.oorlogserfgoedalveringem.be

BELGISCHE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN

DE PANNE - KUST De militaire begraafplaats situeert zich achter de burgerlijke begraafplaats van De Panne. In het totaal zijn er 3.739 graven, waarvan 3.366 van Belgische gesneuvelden uit WO I. De begraafplaats is daarmee de grootste Belgische militaire begraafplaats. De aanleg ervan startte tijdens de Eerste Wereldoorlog. Nadien waren er nog heel wat bijzettingen door de ontruiming van kleinere begraafplaatsen in de Westhoek. I Kerkstraat 67 - 8660 De Panne

Adinkerke Op deze begraafplaats achter de kerk liggen 1.651 Belgische, 67 Britse en 1 Franse soldaat die in WO I zijn gesneuveld. Je vindt er eveneens 6 Vlaamse heldenhuldezerkjes, ontworpen door Joe English. I Heldenweg - 8660 Adinkerke

DIKSMUIDE Keiem Dit is de rustplaats van 628 gesneuvelde militairen van het Belgische 8ste en 13de Linie Regiment. Tijdens de Slag aan de IJzer (oktober 1914) mislukte de herovering van het dorp Keiem. Toen sneuvelden ze tijdens de verwarde aftocht naar het gehucht Tervaete over de IJzer. I Keiemdorpstraat 170 - 8600 Keiem

DE GROOTE OORLOG

Edward en Frans Van Raemdonck Beiden zijn beter bekend als de gebroeders Van Raemdonck. Zij groeien uit tot een Vlaams symbool van broederliefde. En om het te versterken wordt hun verhaal met de tijd wat geromantiseerd. Een tekening van Joe English draagt hiertoe eveneens bij. Beide broers worden geboren in Temse, Edward in 1895 en Frans in 1897. Beiden zijn sergeant in de 6de compagnie van het 24ste Linieregiment. Het verhaal gaat dat zij in elkaars armen sneuvelen na een nachtelijke aanval op het ’Stampkot’ in Steenstrate in maart 1917. Wat er juist is gebeurd, zal wellicht voor altijd onbekend blijven. Frans zou bij de terugkeer zijn gekwetst. Een Waalse soldaat Aime Fiévez komt zijn sergeant ter hulp. Allicht worden beiden gedood door een ontploffende obus. Intussen is Edward op zijn stappen teruggekeerd om zijn broer te zoeken die niet op de plaats van afspraak is. Hij wordt op zijn beurt getroffen door Duits mitrailleurvuur en sneuvelt op enkele meters van zijn broer. Bombardementen volgen, de aarde wordt omgewoeld. Uiteindelijk worden de drie samen ter plaatse begraven. Ze worden ten slotte ontgraven en later samen in één kist bijgezet in de crypte van de IJzertoren in 1932. Het monument van de gebroeders van Raemdonck wordt in 1933 bij Steenstrate onthuld op de plaats waar de drie werden ontgraven.

HOUTHULST De Belgische militaire begraafplaats in Houthulst is de laatste rustplek voor 1804 militairen, onder wie 1723 Belgen en 81 Italianen. De meeste soldaten sneuvelden tijdens het Eindoffensief in 1918 op 28 of 29 september. Het is de tweede grootste Belgische militaire begraafplaats. De ligging in de zoom van het Vrijbos en de opvallende (David)stervorm geven deze plaats een sereen en waardig karakter. Sinds 2016 herbergt een crypte op het grondgebied van de begraafplaats restanten van niet-geïdentificeerde oorlogsslachtoffers. I Poelkapellestraat (tussen nr. 42 en 44) - 8650 Houthulst

BELGISCHE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN

NIEUWPOORT - KUST Ramskapelle Deze begraafplaats is cirkelvormig aangelegd. Het is een verzamelbegraafplaats met 625 grafstenen voor 600 effectief begraven militairen. Daarnaast herdenken grafstenen 34 doden. De meesten sneuvelden tijdens de Slag om de IJzer in oktober 1914. I Ramskapellestraat - 8620 Ramskapelle

VEURNE Steenkerke Achter de kerk zijn 515 Belgische soldaten begraven waarvan 55 onbekenden. Joe English werd er eerst begraven, om later te worden bijgezet in de crypte van de IJzertoren. In de Joe Englishstraat in Vinkem herinnert een monumentje aan deze Vlaamse frontsoldaat. I Achter de Sint-Laurentiuskerk

VLETEREN Westvleteren In het dorp Westvleteren rusten op de Belgisch Militaire Begraafplaats 1.208 soldaten. I Sint-Maartensstraat - 8640 Westvleteren

I Belgische militaire begraafplaats Ramskapelle

DE GROOTE OORLOG

’If I should die, think only this of me: That there’s some corner of a foreign field That is forever England’ Uit ‘The Soldier’ van Rupert Brooke

MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN

VAN DE COMMONWEALTH De vruchtbare landbouwgrond rond Ieper was van 1914 tot 1918 het toneel van een van de vreselijkste oorlogen uit de geschiedenis. Soldaten uit meer dan 50 landen hebben hier toen gevochten. Heel veel sporen van ‘de groote oorlog’ worden door de tijd gewist, maar tot op vandaag spreken de talloze militaire begraafplaatsen, oorlogsmonumenten en sites boekdelen. Op de begraafplaatsen van de Commonwealth wordt vanaf 40 graven het ’Cross of Sacrifice’ geplaatst en vanaf 1.000 doden een ’Stone of Remembrance’ met de inscriptie: ’Their name liveth for Evermore’. Een tekst uit de Bijbel gekozen door Rudyard Kipling. Deze begraafplaatsen worden onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission (CWGC).

ZONNEBEKE Tyne Cot Cemetery en bezoekerscentrum De naam Passendale is gegrift in het collectieve geheugen van GrootBrittannië en het Gemenebest. Tijdens de Derde Slag bij Ieper of de Slag om Passendale (1917) werd, samen met het tot puin geschoten dorp Passendale, een totaal verwoest terrein veroverd. De Britten noemden het ”Passiondale” of dal van het lijden. De menselijke prijs was enorm en stille getuige hiervan is de grootste Britse militaire begraafplaats op het vasteland. Oorspronkelijk was ’Tyne Cot’ een versterkte positie van de Duitse Flandern I-stelling, waar Australische troepen in oktober 1917 een eerste hulppost inrichtten. Er ontstond al snel een kleine begraafplaats

MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN VAN DE COMMONWEALTH

met 340 bijzettingen van gewonden die ter plaatse bezweken. Tussen 1919 en 1921 brachten gespecialiseerde ’Exhumation Companies’ hier vanuit de omliggende velden de gesneuvelden samen. Slechts 3.800 zijn bij naam bekend. De begraafplaats met ’Missing Memorial’ werd ontworpen door Sir Herbert Baker en in 1927 onthuld. Zo’n 12.000 soldaten van het Gemenebest en ook enkele Duitse gesneuvelden liggen hier begraven. Op de muur achteraan de begraafplaats staan de namen gegrift van net geen 35.000 vermiste soldaten. Zij sneuvelden na 15 augustus 1917. De overige bijna 55.000 namen van vermisten gesneuveld tussen augustus 1914 en 15 augustus 1917 vind je op de Menenpoort in Ieper. Die Menenpoort, nog ontworpen tijdens de oorlog, was niet groot genoeg om alle vermisten te vermelden. De uniforme grafstenen gehouwen uit witte Portlandsteen, het grote stenen kruis met een bronzen zwaard (het ”Cross of Sacrifice”) en het grote stenen altaar (de ”Stone of Remembrance”) zijn erg indrukwekkend. Het ”Cross of Sacrifice” werd op vraag van de Britse koning George V bovenop de veroverde Duitse bunker gebouwd. Op 12 juli 2007 werd een volledig nieuwe bezoekersinfrastructuur ingehuldigd door de Britse Queen Elizabeth II en Koningin Paola van België. Het moderne bezoekerscentrum geeft een uitzicht op het slagveld en geeft meer inzicht en informatie over de Slag. Er is eveneens een grote parking achter de begraafplaats met sanitair blok. De begraafplaats is door een 3 km-lang wandelen fietstraject verbonden met het Passchendaele Memorial Park waarin ook het ‘Memorial Museum Passchendaele 1917’ gevestigd is. Dit traject wordt ook ’The Road to Passchendaele’ genoemd. I Tynecotstraat - 8980 Passendale Ingang en parking – Vijfwegestraat - 8980 Passendale De begraafplaats is permanent en gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang. Het bezoekerscentrum is dagelijks open van 1 februari tot eind november van 10u tot 18u.

DE GROOTE OORLOG

Buttes New British Cemetery Deze Britse begraafplaats is gelegen in het Polygoonbos. De naam Buttes verwijst naar de schietheuvel van het vooroorlogse Belgische militaire oefenterrein. Bovenop de heuvel is er een monument voor de 5de Australische Divisie. De begraafplaats zelf werd aangelegd na de oorlog en bevat zo’n 1.317 graven. Achteraan de begraafplaats is er nog het New Zealand Memorial met namen van 383 vermiste NieuwZeelandse soldaten. I Lange Dreve – 8980 Zonnebeke

POPERINGE Lijssenthoek Military Cemetery en bezoekerscentrum Op het gehucht Lijssenthoek (Boescheepseweg) was van 1915 tot 1920 het grootste Britse evacuatiehospitaal van de Ieperboog ingericht. Vandaag is Lijssenthoek Military Cemetery een getuige van meer dan vier jaar oorlogsgeweld. Er liggen 10.784 slachtoffers begraven. Het is een multiculturele begraafplaats, met naast Britse soldaten ook slachtoffers uit onder meer Frankrijk, Canada, China, Zuid-Afrika, Nieuw-Zeeland, Duitsland en Australië. Het bezoekerscentrum ligt naast de begraafplaats. Je komt er alles te weten over het hospitaalleven en de (her)aanleg van de begraafplaats. Een scheurkalender vertelt elke dag een ander verhaal

MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN VAN DE COMMONWEALTH

van iemand die op Lijssenthoek begraven ligt. Langs de luisterwand spreken stemmen uit het heden en verleden je toe. Een voetpad leidt naar de begraafplaats en op de 1392 paaltjes langs dit pad wordt de dodengrafiek van Lijssenthoek weergegeven. I Boescheepseweg 35A - 8970 Poperinge. Bezoekerscentrum dagelijks open van 9u - 18u. Gratis toegang. Info: www.lijssenthoek.be

IEPER Essex Farm Cemetery Langs het kanaal Ieper-IJzer, net buiten Ieper, vind je Essex Farm Cemetery. Deze plaats is ook wel bekend als ‘site John McCrae’. De Canadese arts John McCrae schreef hier in mei 1915 het wereldberoemde gedicht ‘In Flanders Fields’. Arts McCrae liet hier een schuilplaats uitgraven om de eerste gasslachtoffers in 1915 te verzorgen. Enkele dagen nadien ontstond zo ‘Essex Farm Cemetery’. John McCrae stierf in 1918 en ligt begraven in Wimereux, Frankrijk. I Diksmuidseweg 146 – 8900 Ieper

Bedford House Cemetery Deze begraafplaats net buiten Ieper, is een van de grootste Britse begraafplaatsen in de Westhoek. Bedford House Cemetery ligt op het voormalige domein van het kasteel Rosendael, door de Britten ook wel ‘Bedford House’ genoemd. Het kasteel deed tijdens Wereldoorlog I dienst als medische post en brigadehoofdkwartier. In de kasteeltuin ontstonden verschillende kleine begraafplaatsen. De tuinarchitectuur maakt van Bedford House Cemetery een unieke WO I site. I Rijselseweg 152 8900 Brielen

New Irish Farm Cemetery Deze grote Commonwealth begraafplaats bereik je vanaf de Noorderring in Ieper. Ze ontstond in 1917 nadat dit gebied veilig werd verklaard. Voordien liep hier de frontlijn. New Irish Farm Cemetery bestond aanvankelijk uit 73 graven. Na WO I breidde de begraafplaats uit met meer dan 4500 gesneuvelde soldaten, door de opruiming van omliggende kleine begraafplaatsen. In ongeveer 70% van de graven rust een onbekende soldaat. I Briekestraat – 8900 Sint-Jan

DE GROOTE OORLOG

Hooge Crater Cemetery Hooge Crater Cemetery werd in oktober 1917 gestart, toen Hoge bij het begin van de Derde Slag bij Ieper in geallieerde handen was gevallen. Na de wapenstilstand werd de begraafplaats uitgebreid met zo’n 5800 graven uit slagvelden en kleinere begraafplaatsen in de buurt. Opmerkelijk is dat de Stone of Remembrance, vooraan op de begraafplaats, in een cirkelvormige diepte is geplaatst: een symbool voor de vele kraters die hier in de omgeving zijn geslagen. I Meenseweg 479 – 8902 Zillebeke

VLETEREN Dozinghem Military Cemetery Op de Britse militaire begraafplaats ‘Dozinghem Military Cemetery’ rusten 3.312 doden uit WOI. De begraafplaats is ontworpen door Sir Reginald Blomfield en heeft een oppervlakte van zo’n 12.300 m². De naam Dozinghem – ook de naam van het evacuatiehospitaal uit WOI is afgeleid van het Engelse werkwoord ‘to dose’: het in kleine hoeveelheden toedienen van medicijn of verdovingsmiddel. Ter plaatse vind je een gedenkplaat ter ere van de Amerikaanse verpleegster Helen Fairchild, die in 1917 in Dozinghem werkte. Ze stierf in 1918 en werd begraven op het Somme American Cemetary and Memorial in Bony, Frankrijk. I Leeuwerikstraat 6 – 8640 Westvleteren

KOMEN-WAASTEN – PLOEGSTEERT (provincie Henegouwen)

Berks Cemetery Extension en bezoekerscentrum Net over de taal- en provinciegrens en dichtbij Mesen ligt ’Berks Cemetery Extension’. Het meest opvallende aan deze begraafplaats is het “Memorial to the missing” gewijd aan 11.447 soldaten van de Commonwealth die stierven als gevolg van de dagelijkse schermutselingen en kleinere aanvallen die de grote offensieven moesten ondersteunen. Iedere 1ste vrijdag van de maand wordt er om 19 uur de Last Post geblazen. Niet ver van het Memorial vind je ‘Plugstreet 14-18 Experience’. In dit interpretatiecentrum kom je meer te weten over het leven van zowel de soldaten als de gewone bevolking tijdens de oorlog van 14-18. I Rue de Messines 156 - 7782 Ploegsteert www.plugstreet1418.com

MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN VAN DE COMMONWEALTH

ONTELBARE GROTERE EN KLEINERE BRITSE BEGRAAFPLAATSEN Meer dan 170 begraafplaatsen van de Commonwealth, groot en klein, markeren her en der het landschap. De Schotten hebben hun eigen begraafplaats (”No Man’s Cot”, Pilkem Ridge), net zoals de Welsh (”Caesar’s Nose Cemetery”, Pilkem Ridge) en de Ieren. Vlakbij het ”Locre Hospice Cemetery” (Loker) bevindt zich in de voormalige kloostertuin het graf van William Redmond. Redmond was een Ierse vrijheidsstrijder en hij heeft veel katholieke Ieren geïnspireerd om in het Britse leger te stappen. Hij hoopte hierdoor de onafhankelijkheid van Ierland te begunstigen. Na het neerslaan van de Paasopstand (1916) in Dublin was hij sterk ontgoocheld. Hij sneuvelde aan het begin van de Mijnenslag op 7 juni 1917. Ook protestantse Ieren vochten zij aan zij met de katholieken. In het ”Buttes New British Cemetery” in ”Polygon Wood” (ook bekend als het Doelbos in Zonnebeke) staat bovenop de aarden schietheuvel van een vooroorlogs militair domein het monument voor de ”5th Australian Division” en aan de andere kant het ”New Zealand Memorial”. I No Man’s Cot - Moortelweg in Boezinge (Ieper) Caesar’s Nose - Moortelweg in Boezinge (Ieper) Locre Hospice Cemetery - Godtschalckstraat in Loker (Heuvelland)

DE GROOTE OORLOG

Bloeit de papaver rood…

”In Flanders fields the poppies blow, 100 100 jaar GrooteGroote Oorlog jaar Oorlog 100 jaar Groote Oorlog between the crosses, row on row that mark our place”, dicht de Canadese legerarts John McCrae in 1915. De rode ‘poppy’ of de papaver, klaproos of kollebloem wordt het symbool van dit onnoemelijke lijden. Sporen van de oorlog zijn na 100 jaar nog ontelbaar in het landschap aanwezig. Toen alles aan flarden was geschoten en het leven uit het land verdween, bloeide in de lente uit het niets de dood, en kleurden papavers de aarde bloedrood. Nu nog wordt op werkdagen vanaf de lente tot in de herfst tweemaal per dag in Houthulst door de Ontmijningsdienst oude munitie opgeblazen en liggen duizenden gasgranaten op ontmanteling te wachten. En 14-18-munitie komt steeds opnieuw aan de oppervlakte door akkerbewerking en bouwwerken. Jaarlijks wordt in de Westhoek meer dan 200 ton oude munitie verzameld, waarvan 20 ton verdacht oorlogstuig, lees toxisch. De oorlog blijft eeuwig duren. Commonwealth War Graves Commission De ”Imperial War Graves Commission” werd gesticht in 1917 en is verantwoordelijk voor het onderhoud van de begraafplaatsen en de gedenktekens in zowat 150 landen van Albanië tot Zimbabwe. Zowat 1.700.000 gesneuvelden van de Commonwealth-strijdkrachten worden op meer dan 23.000 begraafplaatsen en memorials in heel de wereld herdacht. In 1960 werd het de ”Commonwealth War Graves Commission”. Het Belgische kantoor van de Western Europe Area (WEA) van de CWGC is gelegen in de Elverdingestraat 82 in Ieper. T. 057 22 47 50 (enquiries@cwgc.org – www.cwgc.org)

FRANSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN

FRANSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN IEPER Saint-Charles de Potyze Op de begraafplaats Saint-Charles de Potyze in Ieper rusten meer dan 4.000 Franse soldaten. 600 onbekende soldaten vonden een laatste rustplaats in het massagraf. Een Bretoens kruis met piëta van de beeldhouwer J. Fréour rouwt over de doden. I Zonnebeekseweg - 8900 Ieper

HEUVELLAND Ossuaire français Kemmel Het Franse massagraf aan de voet van de Kemmelberg telt 5.294 soldaten. Slechts 57 zijn geïdentificeerd. De meesten sneuvelden tijdens de slag om de Kemmelberg in april 1918. Boven op de top van de Kemmelberg kijkt ”den Engel” van het ”Monument aux Soldats français” treurig uit over het massagraf en het slagveld. Deze gedenkzuil werd in 1932 ingehuldigd en is 18 m hoog. De ’engel’ is eigenlijk de Romeinse godin Victoria. Het is een ontwerp van de Rijselse architect Cordonnier. Masselot uit Armentières was de beeldhouwer. I Kemmelbergweg - 8956 Kemmel

VEURNE Ossuaire français Op deze militaire begraafplaats is er een massagraf met 78 Franse soldaten. Nog eens 186 Fransen werden er individueel begraven waarvan 8 Islamieten. I Oude Vestingstraat - 8630 Veurne

DE GROOTE OORLOG

DUITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN In totaal liggen in België 134.000 Duitse soldaten uit de Eerste Wereldoorlog begraven. In 1954 -1956 werden honderden Duitse begraafplaatsen herleid tot vier grote begraafplaatsen in Vlaanderen. Nog een tiental kleinere begraafplaatsen bevinden zich in Wallonië. Duitse begraafplaatsen zijn in tegenstelling tot de Britse heel somber. De Britten maken er een herkenbare Engelse tuin van met de vroegste lentebloemen tot de laatste herfstbloemen. De Britten hebben de dood aanvaard en het kerkhof is als een klein stukje Engeland, bijna als een stukje hemel op aarde. De Duitsers hebben die dood niet aanvaard en dit grote sterven blijft aanwezig tussen de eikenbomen. Basaltstenen kruisen markeren de groene dodenakker. In de herfst vallen dode eikenbladeren uit de bomen en bedekken duizenden gesneuvelden. ”Tod... mit Eichenlaub...”

LANGEMARK Het ”Deutscher Soldatenfriedhof” in Langemark getuigt van dezelfde somberheid. Maar de kracht van de eenvoud maakt deze begraafplaats zeer aangrijpend. Achter de monumentale poort van roze Weserberg-zandsteen liggen 44.304 soldaten begraven, van wie 24.917 in een massagraf. Alle onbekenden voor 1954 op diverse plaatsen begraven, werden hier samengebracht. Ook begraven op de begraafplaats zijn meer dan 3.000 vrijwilligers, waarvan zo’n 600 cadetten en studenten. In oktober 1914 (eerste Slag bij Ieper) sneuvelen zij tijdens vergeefse pogingen om dichter bij Ieper te komen. Vandaar dat deze begraafplaats ook het ”Studentenfriedhof” wordt genoemd. De vier bronzen soldatenfiguren van de Münchense beeldhouwer Emil Krieger geven een aparte toets aan deze sombere begraafplaats. I Klerkenstraat 86A -8920 Langemark

DUITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN

DIKSMUIDE

Vladslo Op de Duitse militaire begraafplaats van Vladslo (Diksmuide) is de jonge oorlogsvrijwilliger Peter Kollwitz begraven. Hij is bijna 18, als hij in oktober 1914 sneuvelt. Diep getroffen door de dood van haar zoon, maakt Käthe Kollwitz het wereldberoemde beeldhouwwerk ’Het Treurende Ouderpaar’ (zie blz. 29). Zij werkt er jaren aan en het beeld wordt pas in 1932 op het ’Roggeveld’ in Esen geplaatst. De grafsteen, die voor de beeldengroep ligt, vermeldt naast nog andere namen ook: ’Peter Kollwitz Musketier † 23.10.14’. De begraafplaats telt 25.645 doden. De beeldengroep wordt in 1957 naar het ’Praetbos’ in Vladslo verplaatst. Käthe Kollwitz was een bekende Berlijnse expressionistische beeldhouwster. Haar kunst wordt door de nazi’s veelal verwijderd uit musea en openbare gebouwen als een voorbeeld van ”Entartete Kunst”. Haar kleinzoon Peter valt aan het Oostfront in 1942. De beeldengroep overleeft merkwaardig genoeg de Tweede Wereldoorlog. I Houtlandstraat 3 - 8600 Vladslo

HOOGLEDE Op 6 km van Roeselare bevindt zich de Duitse militaire begraafplaats van Hooglede. Dit is de kleinste van de vier Duitse verzamelbegraafplaatsen en telt 8.247 doden. De begraafplaats ontstond in 1917. De ’Ehrenhalle’ werd later gebouwd met stenen van het Duitse paviljoen op de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1928. Bij mooi weer is het panorama op de omgeving indrukwekkend. De begraafplaats is in 2012 opgefrist door Duitse militairen en studenten. I Beverenstraat - 8830 Hooglede

MENEN-WEVELGEM - LEIESTREEK Het Deutscher Soldatenfriedhof Menenwald is de grootste Duitse begraafplaats van West-Europa met 47.864 doden en gesneuvelden. In het midden van de dodenakker staat een kapel met sobere grijze mozaïeken. Het interieur is een gewelfde ruimte die in het midden gedragen wordt door een centrale zuil, die rust op een Grieks kruis versierd met stenen leeuwenkoppen. In 2017 bestaat de begraafplaats 100 jaar en dit wordt herdacht (6/10/17) met een ceremonie en tal van publieksactiviteiten, georganiseerd door de Volksbund ism de Stad Menen en Wevelgem. I 8930 Menen - Groenestraat - 8560 Wevelgem – Kruisstraat

DE GROOTE OORLOG

HERINNERINGEN Demarcatiepalen Op diverse plaatsen vind je “demarcatiepalen”. Ze zijn een meter hoog en ze werden geplaatst in de jaren 20 op initiatief van de Touring Club. Ze geven aan tot waar de Duitsers het verst oprukten. Bovenop de stenen paal wordt meestal een helm afgebeeld en de zijkanten vermelden de tekst in drie talen. Voor het Nederlands: ”Hier werd de overweldiger tot staan gebracht”. Deze zin werd dikwijls door de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog weggekapt. Er staan nog 19 dergelijke palen in de Westhoek, soms op de hoek van de straat, soms aan de rand van een veld.

Gedichten Naast de grote en indrukwekkende monumenten, telt de Westhoek ook vele kleinere herdenkingstekens. Hier en daar in het landschap vind je de gedichten van Edmund Blunden gegraveerd op gedenkplaten. Er zijn ook monumentjes voor dichters zoals Francis Ledwidge en Hedd Wynn. En ook een gedicht van Herman de Coninck siert de Menenpoort.

Landschapskunstprojecten In het kader van de ruilverkavelingen in Fortem en Pervijze worden landschapskunstprojecten geïntegreerd in het landschap op plaatsen waar de sporen van de Eerste Wereldoorlog dreigen te vervagen.

Alveringem – Fortem Op de oostelijke oever van de Lovaart ligt de archeologische site Pannendorp. In de 18de en 19de eeuw was hier een dakpannenfabriek gevestigd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog had het Belgisch leger er loopgraven aangelegd met een ruimte voor een klein garnizoen. Nu simuleert het landschapskunstwerk uit 2004 van Stijn Claikens met twee speelse en felgekleurde betonnen muurtjes in rood en blauw de loop van de Belgische en Duitse frontlinies in de Westhoek.

HERINNERINGEN

Diksmuide – Pervijze Langs de Frontzate, de oude spoorwegbedding van Nieuwpoort naar Diksmuide, verwijst het ontwerp van Lucas Coeman naar de begin- en einddatum van de Eerste Wereldoorlog. 104 gelijkvormige betonnen blokken worden hiervoor gebruikt.

Naamstenen Ruitvormige naamstenen in witte natuursteen markeren hier en daar ’Belgische’ plaatsen die een belangrijke rol speelden tijdens de Eerste Wereldoorlog en waar vandaag niks meer van overblijft. De 24 naamstenen werden geplaatst op initiatief van de provincie West-Vlaanderen in de tachtiger jaren.

Provinciedomeinen Ook in de provinciedomeinen de Palingbeek en de Gasthuisbossen in Ieper (Zillebeke) en de Kemmelberg in Heuvelland kan je relicten uit de Eerste Wereldoorlog ontdekken. Tijdens de oorlogsjaren ’14-’18 kwam de omgeving van de Palingbeek in de frontlinie te liggen. Het hoogste punt van de Palingbeek werd door de Britten ’The Bluff’ genoemd, de Duitsers gaven het de naam ‘Die grosse Bastion’. Het Zwarte Molenbos werd omgedoopt tot ‘The Ravine’, de Vierlingen stond bekend als ’Battle Wood’ met daarin de langgerekte heuvel ’Caterpillar’. Zes Britse begraafplaatsen getuigen nog steeds van de dodelijke gevechten die hier plaatsgevonden hebben. Het provinciedomein de Palingbeek grenst aan de site Hill 60. Hill 60 bestaat uit een origineel oorlogslandschap met loopgravenstructuren, mijnkraters en betonconstructies. Diverse gedenktekens herinneren aan de verbeten strijd om deze site. Hill 60 en omgeving is vooral berucht geworden omwille van de ondergrondse oorlogsvoering die hier talloze slachtoffers maakte. Het ‘hoogtepunt’ in deze ondergrondse oorlog is de Mijnenslag van 7 juni 1917, toen 19 mijnen in de Ieper- en Wijtschateboog onder de Duitse stellingen tot ontploffing werden gebracht. De mijnkraters van Hill 60 en de Caterpillar zijn nu nog steeds zichtbaar in het landschap.

DE GROOTE OORLOG

de westhoek Zes nieuwe toeristische de Westhoek: autoroutes 14-18 in zes routes in handen. U heeft één van die Reeds verschenen: - Ypres Salient (Ieper) & Diksmuide) - IJzerfront (nieuwpoort Heuvelland) & - Frontleven (Poperinge 2013: Verschijnt eind oktober Mesen, Wervik, - Pionier (Zonnebeke, comines (f), comines-Warneton, Bousbecque (f)) Wervicq-Sud (f) en 2014: Verschijnt maart/april & Alveringem) - Vrij Vaderland (Veurne & - Niemandsland (Diksmuide langemark-Poelkapelle)

Routes bestellen via bestellen bij Westtoer De routes kunt u en www.100jaargrooteoorlog.be of aankopen www.toerismewesthoek.be Toerisme in de bij de diensten voor Westhoek. brochures zal pas De reeks van zes van 2014. compleet in de loop aan wij u die zes routes Vanaf dan bieden met als extra in een mooi opbergdoosje ‘De Groote over een zevende brochure oorlog in de Westhoek’. Meer info: Westtoer 120, Koning Albert I-laan 8200 Brugge 00 T +32 (0) 50 30 55 www.westtoer.be, info@westtoer.be, www.100jaargrooteoorlog.be, www.toerismewesthoek.be

colofon 14-18 De toeristische autoroutes Westtoer apb zijn een initiatief van en de Provincie West-Vlaanderen, de herdenking naar aanleiding van oorlog in de van 100 jaar Groote gerealiseerd Westhoek en werden Departement met de steun van het van de Internationaal Vlaanderen niets uit deze Vlaamse overheid. vermenigvuldigd uitgave mag worden door middel en/of openbaar gemaakt microfilm van druk, fotokopie, wijze ook, of op welke andere schriftelijke zonder voorafgaande de uitgever. toestemming van Redactie en coördinatie: lodewyck, Michel Gilté, Stephen Rambour, Tim Provoost, Bart Kurt Vandewalle, Koen Van de Wiele, Kim Wybauw en lien Vanhaverbeke, Glenn Putman Teksten: Johan Martin Kaarten: nele Vandepitte, Graves commonwealth War commission Fotografie: Bart Heirweg War Museum Archiefbeelden: Imperial In flanders london, Kenniscentrum Memorial fields, IJzertorenmuseum, 1917. Passchendaele Museum Verbeke. Met dank aan: Roger Design: nele Vandepitte nv, Kessel-lo Druk: Van der Poorten Wettelijk depot: WD/3029/2013/50 uitgever: Verantwoordelijke Gheysen, Westtoer apb, Stefaan 120, Koning Albert I-laan 8200 Sint-Michiels ISBN: 9789490932169 apb houdt de © 2013 - Westtoer op en is auteurs- en merkrechten verwerkt producent van de databanken Alle rechten in deze publicatie voorbehouden - 09/2013/2

TOERISTISCHE ROUTES 14-18 Auto Naar aanleiding van de herdenking van 100 jaar Grote Oorlog, werden er 6 nieuwe autoroutes rond het thema van de Eerste Wereldoorlog ontwikkeld. Deze routes liggen verspreid over de Westhoek en hebben elk een andere invalshoek. Elke route is gemiddeld 70 kilometer lang en neemt je mee naar de belangrijkste WO I-bezienswaardigheden in de Westhoek. De autoroutes zijn verkrijgbaar in de diensten voor toerisme in de Westhoek en te bestellen bij Westtoer via T. 050 30 55 00 en shop.westtoer.be (€6). De 6 autoroutes zijn ook verkrijgbaar in een verzamelbox (€30). Daarnaast kan je ook de “14-18 Autoroutekaart” aanschaffen die de 6 routes weergeeft (€5).

Noordzee

Brugge

Oostende

Brugse Ommeland

Kust

. . Veurne

Diksmuide

. . Tielt

Deinze

Roeselare

Westhoek

Ieper

Leiestreek

Kortrijk

YPReS SAlIenT VAn SlAGVelD ToT

SlAcHTVelD

14-18 ToeRISTIScHe AUToRoUTe

front. uitstulping in het Salient’, is de boogvormigeIeper bevinden. De Britse bekend als de ‘Ypres rond De Ieperboog, ook in een halve cirkel kan liggen. de hoogtes die zich onder vijandelijk vuur De Duitsers bezetten waar een uit diverse richtingen het nadeel dat ze plaats in de Westhoek frontlijn heeft hierbij is door de want het is de enige hevig gevochten, nieuwpoort en Ieper In deze sector wordt toegang noordelijke deel tussen kan forceren. Het heeft, controleert de Wie Ieper in handen aanval een doorbraak de Salient deel onder water gezet. Britten verdedigen in aanvoerlijnen. De Belgen voor een groot en bijgevolg de kwetsbare stuk op de doeltreffende Duitse verdediging tot de franse havens tanden Slag bij Passendale Zij bijten in 1917 hun in te nemen. Hun met hand en tand. slagen er ook niet en de haven van Zeebrugge Duitsers breken De te door een poging om Salient beperkte terreinwinst. gescheeld. De Ypres slachtoffers voor een 1918 weinig heeft eist onnoemelijk veel u terug naar het alhoewel het in april dit front en brengt in om Ieper te veroveren, en monumenten van en Hill 60. belangrijkste sites Tyne cot cemetery route leidt u naar de Guynemer, Passendale, verhaal van John Mccrae, oteoorlog.be - www.100jaargro www.toerismewesthoek.be

TOERISTISCHE ROUTES

Ypres Salient Van slagveld tot slachtveld De Ieperboog, ook bekend als de Ypres Salient, is de boogvormige uitstulping in het front. De Duitsers bezetten de hoogtes die zich in een halve cirkel rond Ieper bevinden. De Britse frontlijn heeft hierbij het nadeel dat ze uit diverse richtingen onder vijandelijk vuur kan liggen. In deze sector wordt hevig gevochten, want het is de enige plaats in de Westhoek waar een aanval een doorbraak kan forceren. De Britten verdedigen de Salient met hand en tand. Zij bijten in 1917 hun tanden stuk op de doeltreffende Duitse verdediging in een poging door te breken. Hun Slag bij Passendale eist onnoemelijk veel slachtoffers voor een beperkte terreinwinst. De Duitsers slagen er ook niet in om Ieper te veroveren, alhoewel het in april 1918 weinig heeft gescheeld. de westhoek

de westhoek

Noordzee

Veurne

Brugse Ommeland Diksmuide

VAn SlAGVelD

Brugge

Oostende

Kust

. .

nT YPReS SAlIe SlAcHTVelD

. . Tielt

Deinze

Roeselare

Westhoek

Ieper

Leiestreek

Kortrijk

YPReS SAlIenT

An SlAGVelD ToT

SlAcHTVelD

e AUToRoUTe 14-18

oeRISTIScH front. uitstulping in het Salient’, is de boogvormigeIeper bevinden. De Britse bekend als de ‘Ypres rond De Ieperboog, ook in een halve cirkel kan liggen. de hoogtes die zich onder vijandelijk vuur De Duitsers bezetten waar een uit diverse richtingen het nadeel dat ze plaats in de Westhoek rontlijn heeft hierbij is door de want het is de enige hevig gevochten, nieuwpoort en Ieper n deze sector wordt toegang noordelijke deel tussen kan forceren. Het heeft, controleert de Wie Ieper in handen aanval een doorbraak de Salient deel onder water gezet. Britten verdedigen in aanvoerlijnen. De Belgen voor een groot en bijgevolg de kwetsbare stuk op de doeltreffende Duitse verdediging tot de franse havens tanden Slag bij Passendale Zij bijten in 1917 hun in te nemen. Hun met hand en tand. slagen er ook niet en de haven van Zeebrugge Duitsers breken De te door een poging om Salient beperkte terreinwinst. gescheeld. De Ypres slachtoffers voor een 1918 weinig heeft eist onnoemelijk veel u terug naar het alhoewel het in april dit front en brengt in om Ieper te veroveren, en monumenten van en Hill 60. belangrijkste sites Tyne cot cemetery route leidt u naar de Guynemer, Passendale, verhaal van John Mccrae, oteoorlog.be - www.100jaargro www.toerismewesthoek.be

ToT

ToeRISTIScHe AUToRoU ieper

Te 14-18

IJzerfront De zee als bondgenoot Het IJzerfront is dè Belgische frontlijn bij uitstek. Vier jaar lang houden de Belgische troepen stand aan de IJzer. Van Nieuwpoort tot ongeveer aan Boezinge-Sas bij Ieper verdedigen de Belgen een frontlijn van ruim 30 km, soms wat meer, soms wat minder, naargelang het wisselende front. Het water is hun blijvende bondgenoot. Als in oktober 1914 de polders grotendeels onderlopen, wordt ieder groot Duits initiatief in de toekomst onmogelijk. Het verhaal van Cogge en vooral van Geeraert, is in die tijd van levensbelang. De ’Frontzate’ van Nieuwpoort tot Diksmuide, is als een borstwering tegen het water en de vijand. De inundaties behoeden de Belgische soldaten ook voor grote Duitse offensieven.

Frontleven ’Little Paris’ en hellepoort Poperinge is schijnbaar een oase van rust. Het Talbot House biedt een alternatief voor het vaak liederlijke leven dat vele soldaten achter het front zoeken, want morgen kan de laatste dag zijn. ‘Little Paris’ is voor de Britten gewoon het hoppestadje ‘Pop’, maar soms wordt er bij het ochtendgloren ook een vermeende deserteur gefusilleerd. Enkele kilometers verderop ligt de wisselende grens tussen leven en dood. Heuvelland is het strijdtoneel en de hellepoort tot Dante’s inferno. De dorpen die vandaag de gemeente Heuvelland vormen, liggen eens op, voor of achter het geallieerde front. De grootste explosie van dieptemijnen vond plaats in juni 1917 tussen Wijtschate en Warneton.

DE GROOTE OORLOG

Pionier Duitse betonmeesters in de loopgraven Er is het front en het kleine onbezette België, maar er is ook het bezette land. Dat geldt ook voor een deel van Frankrijk. Tijdens de oorlog is er in de bezette streek geen landsgrens. Wervik en Wervicq-Sud worden als een Duits gebied gezien. En hier zijn de Duitse soldaten ’Pioniere’. Dit zijn genietroepen die bruggen bouwen, loopgraven aanleggen, tunnels graven en bunkers construeren. Ook voor de bevolking is leven in ’Operationsgebiet’ geen lachertje. De route verkent de Vlaamse gemeenten Zonnebeke en Wervik, het Waalse Comines-Warneton en het Franse Wervicq-Sud, Comines France en Bousbecque. Het is meteen de enige grensoverschrijdende 14-18-toeristische autoroute.

Vrij Vaderland een koninkrijk in zakformaat Een klein deel van het land, gelegen achter de IJzer, is alles wat rest van het onafhankelijke België. Het laat koning Albert I toe om bevelhebber te blijven van het Belgisch Leger. Dit Vrij Vaderland is overbevolkt met Belgische militairen, vluchtelingen, oorspronkelijke bewoners en geallieerde troepen. Het moet ook zorgen voor de duizenden gewonden. In De Panne verricht het Rode Kruishospitaal L’Océan baanbrekend werk. Niet iedereen haalt het. Belgische militaire begraafplaatsen rond Veurne zijn talrijk. De grootste begraafplaats vind je in De Panne. De badplaats is ook de tijdelijke verblijfplaats van het Belgische koningspaar dat slechts voor een jaar wordt ingeruild voor Sinte-Flora in de Moeren. Veel kinderen uit de streek worden naar het buitenland geëvacueerd, maar er is ook de School van de Koningin.

TOERISTISCHE ROUTES

Niemandsland een front in beweging De route verloopt grosso modo tussen Diksmuide en Langemark. Een wisselend strijdtoneel tussen de geallieerde en de vijandelijke sector. Merkem, Steenstrate, Houthulst en Stuivekenskerke zijn klinkende namen in de Belgische militaire geschiedenis. Op 22 april 1915 wordt voor het eerst stikgas ingezet. In Langemark ontstaat de mythe van de Duitse jeugd die zich opoffert voor het vaderland. In 1918 nemen de Belgen voor het eerst deel aan een groot offensief. Zij veroveren het versterkte Houthulstbos, maar niet zonder grote verliezen. De Belgische begraafplaats aan de rand van het bos is een stille getuige. Om Diksmuide wordt bijna voortdurend gevochten. De stad ligt in puin, maar wordt vanaf 1919 volledig heropgebouwd. Voor de Vlaamse frontsoldaat groeit de stad met de bedevaartweide uit tot een belangrijk symbool. De autoroutes zijn ook te ontdekken via de applicatie de “Autoroutes Eerste Wereldoorlog in de Westhoek”. Deze applicatie is een gids en reisgezel die je meeneemt op autotochten langs belangwekkende plekken waar de Eerste Wereldoorlog zich afspeelde en hun verhalen in de Westhoek. De applicatie brengt je offline via zijn navigatietool naar belangwekkende plekken over de oorlog. Hij bevat foto’s, teksten, documenten, geluidsfragmenten en informatie over waar je bent en wat er zich afspeelde. Download ook de applicatie ‘Achter het Front van ‘14-18’. Een handige mobiele applicatie met digitale verhalen, gelinkt aan zo’n 75 bezienswaardigheden in de Duitse frontzone (deels in de Westhoek, deels in de Leiestreek). Kies je startplaats, selecteer een thema en je vervoersmiddel en ontdek het leven in bezet België in ‘14-18’. Je herbeleeft het leven net achter het front aan de hand van uniek fotomateriaal, video’s, personages en augmented reality. Beide applicaties zijn gratis te downloaden via de Appstore en Google Play.

DE GROOTE OORLOG

Fietsen Naar aanleiding van de 100-jarige herdenking van de ‘Groote Oorlog’ werden een tiental nieuwe toeristische fietsroutes in de Westhoek met de Eerste Wereldoorlog als rode draad ontwikkeld. De lusvormige routes verbinden talloze monumenten, begraafplaatsen en musea die aan de verschrikkelijke oorlogstijd herinneren. Ze zijn een uitgelezen manier om het voormalige oorlogslandschap te doorkruisen. De routes zijn in één richting bewegwijzerd met zeshoekige metalen borden, in bruine kleur en met een poppy. De fietsroutes zijn verkrijgbaar in de diensten voor toerisme in de Westhoek en te bestellen bij Westtoer via T. 050 30 55 00 en shop.westtoer.be (€ 2). De 12 fietsroutes zijn vanaf juni 2017 te verkrijgen in een handige verzamelbox (€ 20).

The Legacy Zonnebeke

Het 37 kilometer lange traject van ‘The Legacy’ laat de bezoeker kennis maken met het monumentale erfgoed van de Slag van Passendale. De route start aan het Memorial Museum Passchendaele 1917 in Zonnebeke en doet verder een twintigtal sites aan, waaronder Polygoonbos, het Canadees gedenkteken Crest Farm en Tyne Cot Cemetery, om opnieuw in Zonnebeke te eindigen.

Cogge/Geeraert Veurne/Nieuwpoort Het 41 kilometer lange traject van de route ‘Cogge-Geeraert’ laat de bezoeker kennis maken met het verhaal van de inundatie en de mythische figuren Karel Cogge en Hendrik Geeraert. De route start aan het Stad- en Landshuis op de Veurnse Grote Markt, waar Koning Albert I op 15 oktober 1914 het Hoofdkwartier van het Belgisch Leger vestigde. De route maakt de verbinding met Nieuwpoort met onder meer het Koning Albert I-monument aan de Ganzepoot en het bezoekerscentrum Westfront. Het traject loopt verder op de Frontzate, de voormalige spoorwegbedding die Nieuwpoort met Diksmuide verbond. De route komt nog voorbij het Landschapskunstwerk in Pervijze en de Belgische militaire begraafplaats van Steenkerke om opnieuw in Veurne te eindigen.

ITINÉRA

TOERISTISCHE ROUTES

POP-route Poperinge De fietstocht gaat terug naar de sporen van de Eerste Wereldoorlog achter het front. De eerste halte na de hel waar de militairen zich van modder en bloed ontdeden, van hun wonden genazen of er toch aan stierven. Poperinge, of POP zoals de Britten zegden, werd vier jaar lang overspoeld door vreemde troepen. In POP, dicht bij de burgers, kwamen ze enkele dagen rusten of stonden terecht voor hun falen binnen het oorlogsbedrijf. Musea en bezoekerscentra herinneren ons aan al dat oorlogsleed. Militaire begraafplaatsen en hopvelden wisselen elkaar af als ijkpunten in het rustige landschap.

Ieperboog Ieper De Ieperboog ontstond eind oktober 1914 toen zich een boogvormig front rond Ieper vormde. De beide kampen groeven zich in en vochten elk vanuit hun eigen, doorlopend systeem van loopgraven g en mijngangen. Van eind mei 1915 tot begin augustus Ieperboo 1917 bleef de ‘Kleine Ieperboog’ nagenoeg ongewijzigd. Er sneuvelden een half miljoen militairen van meer dan 50 nationaliteiten. Daardoor werd “the Salient” een van de meest beruchte zones langs het Westelijke front. Via deze fietstocht (36 km) ontdek je de frontlijnen en de belangrijkste relicten in de boeiende landschappen van de Ieperboog. th de wes

oek

Ypres Salie

E 14-18 CYCLE ROUT 14-18 E 14-18 • RADROUTE FIETSROUT 14-18 • FAHR CYCLISTE ITINÉRAIRE

Gifgas Langemark-Poelkapelle Op 22 april 1915 openen Duitse troepen ongeveer 6000 gasflessen gevuld met chloorgas over een 6 km lange frontlijn tussen de Stampkothoeve en ‘t Halfweghe huys. Die dag en de dagen daarna verloren ongeveer 5.000 soldaten en burgers het leven en duizenden anderen bleven levenslang gevolgen van het gas ondervinden. De inzet van dit massavernietigingswapen wordt aanzien als het begin van de chemische oorlogsvoering. De 41 km lange route neemt je mee naar de belangrijkste plaatsen van deze gebeurtenis.

DE GROOTE OORLOG

Aller/Retour Alveringem, Lo-Reninge, Diksmuide Deze fietsroute volgt de moeizame tocht van de soldaten van het grote legerkantonnement Alveringem naar de Dodengang in de sector Diksmuide, heen en terug. Verschillende aspecten van de Groote Oorlog komen aan bod: het leven aan én achter het front, de bevoorrading, de medische evacuatie en de militaire strategie om het allerlaatste stukje vrij vaderland te verdedigen. Door de ‘Vlaamse kwestie’ krijgt de bekende Franse term ‘Aller-Retour’ nog een extra dimensie. Onderweg kleuren tal van interessante oorlogsrelicten en monumenten dit veelzijdig verhaal.

Niemandswater Vleteren en Lo Niemandswater vertelt het verhaal van de medische evacuatie vanaf het front (Noordschote-Steenstraete) tot aan de veldhospitalen (Hoogstade-Beveren) maar ook over de hygiëne (Eversam) en de geestelijke verzorging van de soldaat aan het front. In chirurgische voorposten (Reninge) werden gekwetsten met buikwonden de eerste zorgen toegediend. Wat verderop werden diegene begraven (Hoogstade-Reninge-Westvleteren) voor wie hulp te laat kwam.

Käthe Kollwitz Koekelare Deze 14-18 fietsroute is opgebouwd rond de figuur van Käthe Kollwitz, de beroemde Duitse expressionistische kunstenares, die met het beeldenpaar ‘Treurend Ouderpaar’ een meesterwerk maakte dat te bezichtigen is op de Duitse Militaire Begraafplaats in Vladslo. Ook het nieuwe Lange Max Museum komt aan bod op deze route, een site die het Duitse verhaal in deze regio belicht.

IJzer 14-18 Diksmuide Eind oktober 1914 liep het front aan de IJzer vast. De Belgische soldaten hadden zich moeten terugtrekken tot in de Westhoek. De IJzer was de laatste verdedigingslijn, waar de Belgen de Duitse aanvallen probeerden af te slaan. Tot Koning Albert I besliste de sluizen van Nieuwpoort te openen. De IJzervlakte kwam onder water te staan en de Belgische soldaten hielden zo het laatste stukje België in handen. Deze fietsroute IJzer 14-18 brengt je langs de belangrijkste oorlogsgetuigen uit de Eerste Wereldoorlog in en rond Diksmuide.

TOERISTISCHE ROUTES

Pionier Zonnebeke, Comines-Warneton/Comines (FR), Wervik/ Wervicq-Sud (FR) Deze fietsroute neemt je mee doorheen het frontlandschap van Zandvoorde, Wervik, Wervicq-Sud, Comines (France) en Comines-Warneton. Het vertelt het verhaal van de Duitse activiteiten in deze streek tussen de Tweede en de Derde Slag van Ieper. Al fietsend rij je voorbij allerlei relicten zoals Duitse bunkers, begraafplaatsen en gedenktekens. Je rijdt in het spoor van het Duitse militaire transport en ervaart het strategische belang van het glooiend landschap ten zuidoosten van Ieper.

Duits Hinterland Hooglede, Houthulst, Staden De route leidt je door een deel van het voormalige ‘Operationsgebiet’ met enkele prachtige panoramische vergezichten: de Vredesmolen in Klerken, de kerk van Hooglede en het Panorama Stadenberg. Sites die tijdens de oorlog belangrijk waren omwille van hun strategische hoogtes. De route komt ook voorbij enkele indrukwekkende getuigen van de oorlog in deze regio, zoals bijvoorbeeld de Duitse militaire begraafplaats in Hooglede, de Belgische militaire begraafplaats in Houthulst en het monument voor Luitenant Juul De Winde.

De Mijnenslag Heuvelland, Mesen Deze fietsroute brengt je naar alle locaties waar in 1917 een dieptemijn ontplofte. Op 7 juni 1917 om 4u10 ‘s ochtends (zero hour) brengen de Britten tussen Hill 60 (Zillebeke) en The Birdcage (ten zuidwesten van Waasten) 19 dieptemijnen tegelijk tot ontploffing. De gigantische explosies vernielen de Duitse stellingen en slaan enorme kraters in het landschap. Bij de gevechten en de gigantische artillerie-vuurzee die volgen op de mijnexplosies heroveren Britse, Ierse, Australische en Nieuw-Zeelandse eenheden de heuvelkam Wijtschate-Mesen. De route slingert rond de Britse en de Duitse frontlijnen van 7 juni 1917. De route wordt geopend in mei 2017.

Vredesfietsroute Ieper De route volgt de Ypres Salient en confronteert je met een aantal relicten van de Eerste Wereldoorlog. Tientallen militaire begraafplaatsen langsheen het traject zijn stille getuigen van de dramatische tol die de “Groote Oorlog” eiste. De route vertrekt in Ieper, gaat naar het provinciedomein De Palingbeek en de sites van Hill 60 en Hill 62. Je fietst er langs Zonnebeke, het Britse Tyne Cot Cemetery en Langemark. Op de terugweg rij je langs een oude spoorwegberm, het Ieperleekanaal en het Essex Farm Cemetery.

DE GROOTE OORLOG

Wandelen

’Kraters en Mijnen’ wandelroute (7 of 9 km) De wandelroute start in Wijtschate (Heuvelland) en is 7 of 9 km lang naargelang een extra lus al dan niet wordt gewandeld. De route verbindt een Duitse mijnenschacht, de krater van ’Petit Bois’, ’Peckham’ met ’The Pool of Peace’. De route herinnert vooral aan de Mijnenslag van 1917.

Messines Ridge Vredespad (3,5 km) Het Messines Ridge Vredespad brengt je langs de markantste sites van de Eerste Wereldoorlog in Mesen. Bij de Dienst voor Toerisme kan je een thematische brochure verkrijgen bij deze wandeling.

Zero Hour (10 of 8 km) Verhalen voor Onderweg “Zero Hour” is een wandeltocht tussen Wijtschate en Mesen in het spoor van William Redmond, John Meeke en vele andere Ieren, Nieuw - Zeelanders en Australiërs die hun leven gaven op de Wijtschate - Mesen heuvelrug.

De Slag om de Kemmelberg 1918 (10 of 5 km) Themawandeling via het wandelnetwerk ‘Heuvelland’ in de reeks ’Verhalen voor Onderweg’. Wandeltocht tussen Kemmel en Loker in het spoor van de Franse soldaten.

Van ’the Bluff naar die grosse Bastion’ (10, 7,5 of 4,3 km) Het provinciedomein ’De Palingbeek’ tijdens de oorlog. Een niet bewegwijzerde themawandeling in de reeks ’Verhalen voor Onderweg’.

Albert Baert en Poperinge in WO1 ’We wanen ons in Parijs’ (6,2 km) Een niet bewegwijzerde themawandeling in de reeks ’Verhalen voor Onderweg’. Deze wandeling leidt je 6,2 km doorheen het centrum van Poperinge. Onderweg passeer je talrijke historische plekken uit de Eerste Wereldoorlog. Begraafplaatsen, gedenktekens en overblijfselen tekenen het landschap. De wandeling gebruikt als leidraad het dagboek van Albert Baert die hij minutieus bijhield. De wandeling passeert ook haltes die minder bekend zijn als oorlogserfgoed omdat ze nu gewoon deel uitmaken van de stad.

Het landschap als getuige (6,5 km) Een niet bewegwijzerde themawandeling in de reeks ‘Verhalen voor Onderweg’. Deze wandeling verkent de unieke getuigenlandschappen van de Groote Oorlog in de omgeving. Ze vertrekt aan knooppunt 73 langs de Meenseweg 467 in Zillebeke, nabij het Museum Hooge Crater. Op de startplaats kan je een boeiende film over het lokale oorlogsverhaal bekijken. De tocht brengt je langs Hill 62, Hogebos, de bossen van Ieper en domein Godtschalk. De kaarten zijn te verkrijgen in de diensten voor toerisme of via shop.westtoer.be.

TOERISTISCHE ROUTES

WO I-tochten voor Westhoek KD’s Marie’s Groote Oorlog De kinderen keren honderd jaar terug in de tijd. De Eerste Wereldoorlog is in alle hevigheid losgebarsten. Het meisje Marie is voor het oorlogsgeweld op de vlucht geslagen. Radeloos komt ze in Alveringem toe en gaat ze op zoek naar haar broer, die soldaat is. Maar alleen kan Marie deze klus niet klaren. De kinderen helpen het meisje door onderweg een aantal opdrachten uit te voeren. De zoektocht naar de broer van Marie begint in de tuin van het Hof van Wyckhuize. De weg die de kinderen moeten volgen, staat duidelijk beschreven in een mooi en handig boekje. Bij aankoop van deze brochure krijgen de kinderen ook een rugzakje mee met enkele voorwerpen die ze nodig hebben om de opdrachten tot een goed einde te brengen. Te koop bij de Dienst Toerisme van Alveringem voor € 5. I Sint Rijkersstraat 19 - 8690 Alveringem Info: T. 058 28 88 81 - www.alveringem.be

Met Fritz op stap door Wervik Een eeuw geleden werd Wervik vier jaar lang overspoeld door ontelbare horden Duitse soldaten. Tijdens deze spannende tocht samen met Fritz & de Westhoek KD’s Jaek & Nink ga je op stap door het Wervik tijdens “De Groote Oorlog”. Onderweg voer je enkele mysterieuze zoekopdrachtjes uit waarmee je hints krijgt om finaal de geest van luitenant Wolfgang Kühne te kunnen bevrijden. Deze kinderwandelroute kan je maken aan de hand van een bijhorend opdrachtenboekje met de nodige instructies en een volledige wegbeschrijving van de route. Een handig rugzakje met daarin de nodige attributen om de opdrachtjes tot een goed einde te brengen kan je aankopen voor € 5 (te koop bij Dienst Toerisme van Wervik.). I Koestraat 63 - 8940 Wervik Info: T. 056 95 24 25 - www.wervik.be/toerisme

DE GROOTE OORLOG

Varen Zin gekregen in een vaarvakantie over de IJzer, het Lokanaal, het kanaal Ieper-IJzer en het kanaal Nieuwpoort-Duinkerke? Tijdens een tocht op deze kanalen vaar je door de toeristische regioâ&#x20AC;&#x2122;s de Westhoek en de Kust.

Laat de vele waterwegen de leidraad zijn voor een verkenning in deze verrassende hoek van Vlaanderen tussen de Noordzee en Frankrijk. De toeristische vaarkaart presenteert een veelzijdige vaarroute door Flanders Fields die door de pleziervaarder steeds op maat kan worden aangepast. De vaarkaart is gratis te verkrijgen via de diensten voor toerisme of via Westtoer (T. 050 30 55 00 â&#x20AC;&#x201C; shop.westtoer.be). www.toerismewesthoek.be

EVENEMENTEN

100 JAAR GROOTE OORLOG – TOEGANKELIJK VOOR IEDEREEN Bij de herdenking van de Groote Oorlog staat de Westhoek vier jaar lang in de internationale schijnwerpers. We verwachten tienduizenden buitenlandse bezoekers, jong en oud, van wie sommigen met een vorm van beperking. Daarom startte Toerisme Vlaanderen in samenwerking met Westkans vzw en de provincie West-Vlaanderen het project ‘100 jaar Groote Oorlog – toegankelijk voor iedereen’ op. Het project streeft naar de integrale toegankelijkheid van de herdenkingsactiviteiten en WO I in de Westhoek voor een zo ruim mogelijk publiek. 100 jaar Groote Oorlog 2014-2018

Flanders Fields - toegankelijk voor iedereen

TOERISMEVLAANDEREN

Wil je graag weten hoe toegankelijk de musea en te bezoeken sites zijn? Vraag dan de gratis brochure ‘100 jaar Groote Oorlog – toegankelijk voor iedereen’ aan via www.toegankelijkreizen.be of surf naar www.westkans.be/wo1 voor een volledig toegankelijkheidsverslag van de te bezoeken sites.

FLANDERSFIELDS1418.COM

ONTDEK MET JE KLAS WO I

De komende vier jaar staat in West-Vlaanderen de grote herdenking WO I centraal. Heel wat scholen willen daarom werken ronde de Groote Oorlog en zijn hiervoor op zoek naar inspiratie. Met de brochure ‘Ontdek met je klas WO I’ wil de provincie WestVlaanderen leerkrachten van het basisonderwijs en secundair onderwijs helpen om een uitstap te organiseren. In de brochure vind je tientallen ideeën om met leerlingen op stap te gaan. Vraag deze gratis brochure en andere educatieve publicaties en producten aan via www.west-vlaanderen.be/vredeseducatie. Op deze website krijg je een overzicht van alle sites, boeken, liedjes, lesideeën, ...

DE GROOTE OORLOG

100

EVENEMENTEN 2017 JANUARI 30/01/17 – 31/08/17 - Diksmuide, Museum aan de IJzer ‘Wanneer de dood uit de hemel kwam’ Tentoonstelling waarbij de oorlogsvoering in de lucht, aan de hand van vele objecten, wordt getoond. www.museumaandeijzer.be | T. 051 50 02 86

APRIL 24/04/17 - Ieper Plechtigheid n.a.v. terugkeer van de leeuwen van de Menenpoort. www.toerisme-ieper.be | T. 057 23 92 20 25/04/17 - Ieper ANZAC Day www.toerisme-ieper.be | T. 057 23 92 20 25/04/17 - Zonnebeke, Buttes New British Cemetery ANZAC DAY Ceremony In Zonnebeke start de herdenking van ANZAC Day ’s morgens vroeg om zes uur met de traditionele Dawn Service op Buttes New British Cemetery in Polygon Wood. www.passchendaele2017.org | T. 051 77 04 41

MEI 5 & 21/05/17 - Langemark, kerk Vredeswakes www.langemark-poelkapelle14-18.be | T. 057 49 09 41 13/05/17 - 29/9/17 - Langemark-Poelkapelle, gemeentehuis Tentoonstelling Wilhelm Morgner www.langemark-poelkapelle14-18.be | T. 057 49 09 41 18/05/17 - Langemark-Poelkapelle, Cement House Cemetery Herdenkingsplechtigheid 3 Canadese piloten. www.langemark-poelkapelle14-18.be | T. 057 49 09 41

JUNI 1/06/17 – 30/11/17 - ‘Wervik ontruimdt’ Herdenkingsproject rond de evocatie van de Wervikse bevolking in 1917. www.wervik.be/cultuur | T. 056 95 24 17

3/06/17 – 31/12/17 - Diverse locaties in de Westhoek ‘1917, Totale Oorlog in Vlaanderen’ (zie p. 104) www.flandersfields.be/1917

EVENEMENTEN

101

6/06/17 - Zillebeke + Ieper, CC Het Perron Richard Howardwandeling + concert ‘Made in the Great War’ (Sam Sweeney’s Fiddle) www.inflandersfields.be | T. 057 23 94 50

7/06/17 - Mesen & Wijtschate (Heuvelland) Officiële plechtigheden in het kader van 100 jaar Mijnenslag. www.toerismeheuvelland.be T. 057 45 04 55 | T. 057 22 17 14

10/06/17 - Heuvelland & Mesen Kraterfront Artistieke beelden geluidshappening langs elf kraters in het landschap waarbij kunstenares Shelba Jashari instaat voor het beeldende luik. www.gonewest.be

10/06/17 - Wijtschate (Heuvelland) Concerten met internationale artiesten uit UK – Ierland – Australië – Nieuw-Zeeland en Vlaanderen, ter gelegenheid van de herdenking 100 jaar Mijnenslag. www.toerismeheuvelland.be | T. 057 45 04 55 24 & 25/06/17 - Koekelare, Lange Max Museum Herdenkingsweekend 100 jaar Duits kanon ‘Lange Max’. www.langemaxmuseum.be | T. 051 50 02 86

30/06/17 – 28/06/18 - Nieuwpoort, Westfront ‘The Battle of the Dunes. Australiërs, Rhodesiërs, Engelsen en Schotten in Nieuwpoort’ Tijdelijke tentoonstelling www.westfrontnieuwpoort.be | T. 058 23 07 33

JULI 1/07/17 – 17/09/17 - Poperinge, Gasthuiskapel Vive Labeur China in Poperinge 1917-2017 Deze tentoonstelling vertelt het verhaal van de Chinese inbreng tijdens de Eerste Wereldoorlog. www.poperinge14-18.be | T. 057 34 66 76

1/07/17 - 1/07/18 - Koekelare, Lange Max Museum De gevolgen van de III. Flandernschlacht. Tijdelijke tentoonstelling www.langemaxmuseum.be | T. 051 50 02 86

24/07/17 - Ieper Plechtigheid aan de Menenpoort voor 100 jaar CWGC en 90e verjaardag van de inhuldiging van de Menenpoort. www.cwgc.org

DE GROOTE OORLOG

102

29 & 30/07/17 - Zonnebeke, Kasteelpark Passchendaele themaweekend ‘Living History’ www.passchendaele2017.org | T. 057 77 04 41 30-31/07/17 - Ieper en Zonnebeke Officiële herdenking Derde Slag bij Ieper/Slag bij Passendale www.toerisme-ieper.be | T. 057 23 92 20 www.passchendale2017.org | T. 057 77 04 41

31/07/17 - Langemark, Welsh National Memorial Park Herdenking Derde Slag bij Ieper www.langemark-poelkapelle14-18.be | T. 057 49 09 41

AUGUSTUS 19-20/08/17 - Zonnebeke, Kasteeldomein Themaweekend ‘The Long Road to Passchendaele’ Themaweekend met een internationale taptoe en een thematisch Living History evenement op het kasteeldomein. www.passchendaele2017.org | T. 051 77 04 41

22-25/08/17 - Diverse locaties in de Westhoek Vierdaagse van de IJzer 4-daags wandelevenement. www.4-daagse.be

SEPTEMBER 8-11/09/17 - Langemark-Poelkapelle, Guynemerpaviljoen Themaweekend Guynemerherdenking Le Centenaire www.langemark-poelkapelle14-18.be | T. 057 49 09 41

11/09/17 - Langemark-Poelkapelle Herdenking 100 jaar Guynemer www.langemark-poelkapelle14-18.be | T. 057 49 09 41 15-16/09/17 - Ieper, Sint-Maartenskathedraal Symphony of Trees Hommage aan Ieper en Ivor Gurney door Piet Swerts.

22-24/09/17 - Kerk Wijtschate (Heuvelland) ‘When this lousy war is over’ Herdenkingsconcerten 100 jaar Mijnenslag met o.a. The Swighshift, Westhoek Concert met Nico Logghe, Yves Bondue, Dirk Clement en video-art. www.toerismeheuvelland.be | T. 057 45 04 55

30/09/17 – 1/10/17 - Diksmuide, Dodengang Museumweekend. toerisme.diksmuide.be | T. 051 79 30 50

OKTOBER 7-8/10/17 - Langemark-Poelkapelle Tank event - www.langemark-poelkapelle14-18.be | T. 057 49 09 41

EVENEMENTEN

103

14/10/17 - Passendale, Tyne Cot Cemetery Silent City meets Living City Een moment van stilte en reflectie op Tyne Cot Cemetery om de vele slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog te herdenken. www.passchendaele2017.org | T. 051 77 04 41

NOVEMBER 5/11/17 - Ieper The Passage of the Passchendaele Memorial March www.toerisme-ieper.be | T. 057 23 92 20

5/11/17 - Langemark, Kerk Vredeswakes www.langemark-poelkapelle14-18.be | T. 057 49 09 41

10/11/17 - Passendale, Crest Farm Memorial Passchendaele Ceremony/Canadese herdenkingsplechtigheid Jaarlijkse herdenking voor het einde van de Slag bij Passendale in 1917. www.passchendaele2017.org | T. 051 77 04 41 10/11/17 - Ieper, CC Het Perron 11 Novemberlezingwww.toerisme-ieper.be | T. 057 23 92 20 11/11/17 - Ieper Herdenking 99 jaar Wapenstilstand WO I + concert The Great War Remembered www.toerisme-ieper.be | T. 057 23 92 20 11/11/17 - Diksmuide, Museum aan de IJzer Vredesdag www.museumaandeijzer.be | T. 051 50 02 86 12/11/17 - Passendale & Zonnebeke Poppiesâ&#x20AC;&#x2122; Run â&#x20AC;&#x201C; In memoriam Alex Decoteau www.passchendaele2017.org | T. 057 77 04 41 EEN OVERZICHT VAN ALLE EVENEMENTEN VIND JE OP www.flandersfields.be

VAN ZATERDAG 3 JUNI 2017 TOT EIND 2017

Ontdek het verhaal van de Mijnenslag en de Slag bij Passendale in de Westhoek â&#x20AC;&#x2DC;1917: Totale oorlog in Vlaanderenâ&#x20AC;&#x2122; vertelt het verhaal van de beruchte Mijnenslag en de Slag bij Passendale in unieke tentoonstellingen en infomodules bij de belangrijkste WOI-sites in de Zuidelijke Westhoek. Van hieruit vertrekken wandelingen, fietstochten en autocircuits naar indrukwekkende mijnkraters, loopgraven, militaire begraafplaatsen, ... in het landschap. Meer info: www.flandersfields.be/1917

7102 DNIE TOT 7102 INUJ 3 GADRETAZ NAV TENTOONSTELLINGEN

Grote Markt 34, 8900 Ieper T. 057 23 92 20 flandersfields@ieper.be www.inflandersfields.be Memorial Museum Passchendaele 1917, Zonnebeke ‘Passchendaele, landschap in oorlog’ gaat over de cruciale rol van het verwoeste landschap tijdens de Slag bij Passendale.

Sint-Laurentiuskerk, Kemmel (Heuvelland) ‘Iers bloed op Vlaamse bodem’. Tijdens de Mijnenslag vechten de 16th (Irish) en de 36th (Ulster) Division zij aan zij. Deze gezamenlijke deelname heeft tot op vandaag een sterke symbolische waarde. Sint-Laurentiusplein 1 8950 Heuvelland (Kemmel) Meer info via het Bezoekerscentrum Het Heuvelland. Toeristisch Infopunt (TIP), Mesen ‘100 New Zealand Faces of Messines’ vestigt de aandacht op de enorme impact van de Eerste Wereldoorlog op Nieuw-Zeeland. Markt 1 - 8957 Mesen T. 057 22 17 14 info@mesen.be www.mesen.be

Villa Zonnedaele Berten Pilstraat 5C 8980 Zonnebeke ne galsnenjiM ed nav laahrev teh kedtnO Guynemer-Paviljoen, T. 051 77 04 41 keohtseW ed ni eladLangemark-Poelkapelle nessaP jib galS ed info@passchendaele.be Hier kom je meer te weten over www.passchendaele.be het Franse verhaal en de militaire laahrev tehHet tletrev ’nerednaaluchtvaart lV ni golrootijdens elatoTde:7Slag 191‘ bij Bezoekerscentrum Heuvelland, eladKemmel nessaP jib galS ed ne gaPassendale. lsnenjiM ethcureb ed nav ‘Zero Hour 7-06-1917’ illustreert -eb ed jib seludomofni ne negBrugseweg nilletsnootn126-128 et ekeinu ni de materiële erfenis van de nawaarbij V .keohopgegraven tseW ekjilediuZ ed 8920 ni setPoelkapelle is-IOW etskjirgnal Mijnenslag, (Langemark-Poelkapelle) voorwerpen centraal staan. -otua ne nethcotstefi ,negnileMeer dnaw info: nekkToerisme ertrev tiureih ,nevargpool ,1sretarknjim ednekLangemark-Poelkapelle kewkurdni raan stiucric Sint-Laurentiusplein 8950 Kemmel (Heuvelland) .pahcsdnal teh ni ... ,nKasteelstraat estaalpfaarge1b -e8920 riatilim T. 057 45 04 55 Langemark-Poelkapelle toerisme@heuvelland.be www.toerismeheuvelland.be 7191/eb.sdlefisrednafl.www :ofni reeM

www.flandersfields.be/1917

In Flanders Fields Museum, Ieper ‘1917, Totale Oorlog in Vlaanderen’ Een algemene introductie over de Mijnenslag en de Derde Slag bij Ieper met o.m. werken van de Australische oorlogsfotografen Frank Hurley & Hubert Wilkins en de bewerkte hedendaagse foto’s van Ian Aldermann.

DE GROOTE OORLOG

106

GONEWEST GoneWest is de artistieke herdenking van de oorlogsjaren 19141918 in West-Vlaanderen, België. GoneWest wordt gerealiseerd in opdracht van de Provincie WestVlaanderen met de steun van de Vlaamse Overheid en Toerisme Vlaanderen. Historische context editie 2017: Passendaele De Derde Slag bij Ieper begon op 31 juli 1917 en kende een zeer moeilijk en gruwelijk verloop. Een uitzonderlijke episode in het verloop van de Slag situeert zich in de omgeving van Passendale in oktober 1917. Brits veldmaarschalk Haig bleef ondanks alle moeilijkheden die hadden plaatsgevonden in de zomer, en de vele verliezen van zowel het Britse als Australische leger, vastberaden om voor de winter een doorbraak te forceren. Op 12 oktober startte vervolgens de Slag bij Passendale, waarbij opnieuw zo’n 13.000 man stierf. Op 6 november viel Passendale en kwam stilaan een einde aan de Derde Slag bij Ieper. Passendale bleek echter zeer moeilijk te verdedigen en alle terreinwinst ging op korte tijd terug verloren in april 1918 tijdens de Vierde Slag bij Ieper. Kraterfront 10 juni 2017 – Kemmelseweg, Heuvelland Een beelden geluidshappening midden in het historische kraterlandschap van Heuvelland. Tijdens een live soundscape van de Canadese formatie Godspeed You! Black Emperor worden licht en historische en hedendaagse beelden geïntegreerd in het landschap door kunstenares Shelbatra Jashari. Tom Barman and Guests 14 oktober 2017 – Memorial Museum Passchendaele 1917, Zonnebeke Tom Barman, de charismatische frontman van de internationaal gekende band Deus zal voor de gelegenheid verschillende samenwerkingen tot stand brengen ter herdenking van de Slag bij Passendale. Stad ontmoet levende stad Tyne Cot Cemetery in Passendale telt 12.000 grafzerken en is daarmee de grootste begraafplaats van de Commonwealth waar ook ter wereld. Het dorp Passendale is een deelgemeente van Zonnebeke, dat toevallig 12.000 inwoners heeft. In 2017, honderd jaar na de Slag om Passendale, nodigen de Zonnebekenaars je uit naar deze symbolische plaats om de talloze slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog te herdenken. Op 14 oktober 2017 zullen 12.000 vrijwilligers meewerken aan een uniek en indrukwekkend moment van stilte en bezinning. Vrijwilligers kunnen zich aanmelden op de website www.passchendaele2017.org. Meer informatie over GoneWest en de programmakalender voor 2017 kan je terugvinden op www.gonewest.be.

EVENEMENTEN

107

ComingWorldRememberMe Tijdens de periode 2014-2018 kunnen mensen wereldwijd workshops volgen om samen 600.000 beeldjes te maken uit klei: één beeldje voor elk slachtoffer van WO I in België. Alle beeldjes samen zullen uiteindelijk in 2018 in het provinciedomein De Palingbeek deel uitmaken van de grote land art installatie CWRM, op het Niemandsland van de frontzone rond Ieper. Deelnemen kost € 5 en dit maakt je peter of meter van een beeldje. De helft van dit bedrag wordt rechtstreeks doorgestort naar een goed doel dat kinderen helpt die zich door huidige oorlogssituaties in fysieke en/of psychische nood bevinden. Als peter of meter ontvang je een certificaat met dog tag. Vaste ateliers: • Kazematten Ieper, Kazemat 5, 8900 Ieper • Bommenvrij Nieuwpoort, Schoolstraat 48, 8620 Nieuwpoort Op verplaatsing: ateliers kunnen op aanvraag worden geboekt door scholen, verenigingen, steden, gemeenten,… Meer info: www.cwrm.be

DE GROOTE OORLOG

108

BATTLEFIELD TOURS Battlefield Exploration +32 486 96 83 07 info@battlefieldexploration.com www.battlefieldexploration.weebly.com

Camalou Guided Battlefield Tours +32 57 20 43 42 info@camalou.com www.camalou.com/battlefieldtours.php

Cruising along the frontline +32 472 30 29 70 info@cruisingalongthefrontline.be www.cruisingalongthefrontline.be

Cycling in Flanders Fields +32 477 59 23 82 www.fietshurenieper.be

Fietsen in de de frontstreek +32 475 81 06 08 carl.ooghe@gmail.com www.fietsenindefrontstreek.be

BATTLEFIELD TOURS

109

Enfield to Battlefield +32 495 25 83 30 motorcyclecheckpoint@telenet.be www.enfieldtobattlefield.be

Frontline Tours +32 57 85 99 35 +32 474 36 76 08 info@frontline-tours.com www.frontline-tours.com

Lest We Forget Battlefield Tours +32 478 35 52 65 info@lestweforget.vpweb.be www.lestweforget.vpweb.be

Quasimodo +32 50 37 04 70 info@quasimodo.be www.quasimodo.be

Rent a Guide +32 488 40 74 40 info@rentaguide.be www.rentaguide.be

Alfa Flight +32 475 70 76 38 info@alfaflight.be www.alfaflight.be Meer info via www.100jaargrooteoorlog.be

DE GROOTE OORLOG

110

HERDENKINGSPARTNERS WESTHOEK Om jou goed te informeren over de Eerste Wereldoorlog en je een waardevol bezoek aan de regio te bieden, organiseerde Westtoer een WOIopleidingstraject voor toeristische ondernemers uit de Westhoek. Deze actoren vormen – samen met de musea en de Diensten voor Toerisme – immers vaak het eerste aanspreekpunt van toeristen in de streek. Naast Diensten voor Toerisme, musea en een aantal battlefield guides, namen heel wat uitbaters van logies, restaurants en cafés deel aan het opleidingstraject. Gedurende 3 workshops en een educatieve rondreis in de Westhoek werden de deelnemers uitstekend voorbereid op de herdenkingsperiode. Tijdens de opleiding werd onder meer aandacht besteed aan de belangrijkste WOI-gebeurtenissen in de Westhoek. Ook het gevarieerde toeristische aanbod aan WOI-musea, -sites, -routes en –evenementen werd uitvoerig toegelicht. Bovendien kregen de deelnemers de kans om een herdenkingsarrangement samen te stellen. Je kan ze ontdekken op www.flandersfields.be/nl/ herdenkingspartners-westhoek. Meer dan 226 toeristische ondernemers mogen zich uiteindelijk Herdenkingspartner Westhoek noemen. Voor hen kent de ‘Groote Oorlog’ in de Westhoek dus geen geheimen meer! Alle deelnemers zijn verenigd in het netwerk ‘Herdenkingspartners Westhoek’. Een herdenkingspartner kan je herkennen dankzij het exclusieve netwerklogo:

HERDENKINGSPARTNERS

111

Het netwerk â&#x20AC;&#x2DC;Herdenkingspartners Westhoekâ&#x20AC;&#x2122; staat garant voor correcte historische informatie en een kwalitatief onthaal met betrekking tot de Eerste Wereldoorlog. Alle partners engageren zich dan ook om te handelen binnen de filosofie van het principe voor ethisch en meerstemmig herdenkingstoerisme. Westtoer formuleerde als uitganspunt hiervoor zeven basisprincipes: respect, gastheerschap, toegankelijkheid, meerstemmigheid, verdieping, internationalisering en de vredesboodschap.

DE GROOTE OORLOG

112