Strategisch plan Ruimte voor Water Dender: meer dan stuwen

De Dendervallei kampt al jaren met uitdagingen op het vlak van waterveiligheid en open ruimte. Uitdagingen die bovendien worden versterkt door de klimaatverandering. Na de overstromingen in 2010 besliste de Vlaamse regering in eerste instantie om de stuwen te vernieuwen en de Dender tussen Aalst en Dendermonde op te waarderen. Deze maatregelen vormen weliswaar een deel van de oplossing, maar er is veel meer nodig.

Om die reden, maar ook door de bestuurlijke versnippering en de complexe waterproblematiek in de Dendervallei, schakelden de Vlaamse Waterweg, Departement Omgeving en de Provincie Oost-Vlaanderen in 2018 een versnelling hoger. Ze bundelden de krachten met de Dendergemeenten om een strategisch plan Ruimte voor Water op te maken: een samenhangende visie op het watersysteem in de vallei.

Strategisch Plan Ruimte voor Water Dendervallei

In het strategisch plan staat meer ruimte voor water centraal. Het bouwt verder op beslissingen uit het verleden, zoals de vernieuwing van de stuwen, maar dat vormt slechts een klein deel van de oplossing om de Dendervallei te wapenen tegen een overstroming zoals in 2002 of 2010. Het plan voorziet een hele reeks maatregelen op maat van de vallei.

Hiertoe werden zes alternatieven uitgewerkt. Sommige alternatieven richten zich op de inrichting van wachtbekkens langs de Dender die het water bij een piek tijdelijk moeten vasthouden. De andere alternatieven bieden de rivier zoveel mogelijk plaats in de open ruimte. Alle opties werden onderworpen aan een uitgebreide reeks onderzoeken. Ze werden vervolgens toegelicht aan het brede publiek tijdens verschillende infomarkten in november 2022 en 2023. 

Het alternatief dat op basis van de onderzoeksresultaten momenteel als meest effectief naar voren komt, omvat de volgende punten:

• meer ruimte geven aan de rivier tussen de steden in;
• steden en dorpen beschermen met doordachte infrastructuur;
• op sleutellocaties harde keuzes maken tussen gebouwen verwijderen of ze toekomstgericht beschermen.

In combinatie met de vernieuwing van de stuwen kunnen met deze maatregelen kritieke overstromingen worden tegengegaan en meer dan 400 gebouwen worden beschermd. De wateroverlast aanpakken met wachtbekkens in de Dendervallei zelf is volgens de onderzoeken minder doeltreffend. Bovendien brengt dergelijke infrastructuur heel wat nadelen met zich mee. Hermeanderen van de Dender blijkt evenmin een effectieve maatregel om met de overstromingsproblematiek om te gaan, maar wordt wel verder meegenomen in het kader van natuurontwikkeling.  

Voor een aantal sleutellocaties worden deze maatregelen de komende maanden nog verfijnd. Echter, voor heel wat plekken staan ze los van de alternatieven en is intussen al duidelijk welke projecten noodzakelijk zijn:

• de bescherming van de stedelijke kernen van Geraardsbergen en Ninove;
• een proactief aankoopbeleid voor de vrijwillige verwerving van slecht gelegen woningen;
• de ontwikkeling van natuurlijke overstromingsgebieden tussen de steden, in wisselwerking met het natuurrichtplan Dendervallei;
• de aanleg van een regionaal Denderpark in Denderleeuw, Liedekerke en Affligem, in combinatie met de bescherming van woonlinten parallel aan de Dender;
• een geïntegreerd project rond de Dender en Molenbeek in Zandbergen met de drie waterloopbeheerders
• …

Voor deze ‘no-regret’-maatregelen namen de Vlaamse regering en de Provincie Oost-Vlaanderen in november 2023 al de eerste beslissingen om de uitvoering op te starten. Het voorkeursalternatief zelf wordt, na de afronding van het strategisch MER, in het voorjaar van 2024 ter beslissing voorgelegd.

T.OP Dender: ruimere samenwerking, ook de op de Denderflanken

De samenwerking rond het Strategisch Plan Ruimte voor Water Dender zette de Vlaamse regering er in 2020 toe aan om de succesvolle samenwerking met de drie bestuursniveaus te verruimen naar de Denderflanken. Ze besliste samen met de Provincie Oost-Vlaanderen het Territoriaal Ontwikkelingsprogramma (T.OP) Dender op te starten en zo de samenwerking te stimuleren over de bestuurs- en sectorgrenzen heen.

“De voorbije jaren is er met de drie bestuursniveaus hard gewerkt aan oplossingen voor de waterproblematiek, in de vallei en op de flanken. Ik roep de Vlaamse regering en de Dendergemeenten op om de plannen die voorliggen samen goed te keuren in het voorjaar, zodat we in 2024 verdere stappen kunnen zetten voor de realisatie.”

gedeputeerde An Vervliet, bevoegd voor Ruimtelijke Planning

Deze samenwerking liet toe om, parallel aan de opmaak van het strategisch plan voor de waterveiligheid in de Dendervallei, ook het groenblauw netwerk op de Denderflanken te versterken. Daarbij vormen bronmaatregelen om water te infiltreren en vast te houden op de Denderflanken een belangrijke focus. Zo wordt er meer ruimte gemaakt voor water en natte natuur, de vergroening van beekvalleien en bosuitbreiding. Departement Omgeving, Agentschap Natuur en Bos, Vlaamse Milieumaatschappij, en de Provincie maakten samen met de lokale besturen in 2023 een actieprogramma op om op korte termijn resultaten te behalen op het terrein.

Van stilstand naar versnelde realisatie

Niet enkel wordt er aan verschillende werven gewerkt, in de vallei en op de flanken, maar er wordt ook op verschillende snelheden gewerkt. Tijdens de opmaak van de geïntegreerde visies en actieprogramma’s kozen de verschillende overheden ervoor om de realisaties op het terrein te versnellen.

De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) realiseerde de voorbije jaren een achttal nieuwe, gecontroleerde overstromingsgebieden en schakelt een versnelling hoger langs de Bellebeek (Riviercontract), de Molenbeek in Zandbergen en in de Markvallei.

Ook de Provincies Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant beheren verschillende wachtbekkens, waaronder zeven bekkens in Geraardsbergen, Lierde en Ninove.

Departement Omgeving zette daarnaast stappen in de voorlopige aanduiding van een aantal watergevoelige openruimtegebieden in de Dendervallei (Geraardsbergen, Affligem, ...), zodat deze bouwvrij blijven. Andere realisaties zijn:

• de opzet van een vergunningenplatform om alle informatie uit de onderzoeken en de watertoetsen goed door te vertalen in het vergunningenbeleid;
• de ondersteuning van verschillende Dendergemeenten bij de opmaak van hun hemelwater- en droogteplannen (onder meer Geraardsbergen en Ninove);
• de opstart (binnenkort) door de Provincie Oost-Vlaanderen, met steun van Departement Omgeving, van het strategisch project Denderknoop. Dit laat onder meer toe om de ruimtelijke ontwikkeling van de stationsomgevingen van Denderleeuw en Liedekerke te laten samensporen met meer ruimte voor water.

Vanuit de Blue Deal werden bovendien verschillende Dendergemeenten ondersteund bij de uitvoering van ambitieuze projecten die de sponswerking van het Denderbekken versterken. Samen was dit goed voor een 12-tal projecten, verspreid over de Dendervallei en -flanken, en een investering van vier miljoen EUR vanuit het Departement Omgeving. In Geraardsbergen, Ninove en Affligem kunnen gemeenten zo inzetten op ontharding en de realisatie van klimaatrobuuste landschapsparken nabij hun stedelijke kernen.

In het kader van de Gebiedsdeal Droogte bouwen Aalst, Denderleeuw, Liedekerke, Roosdaal & Geraardsbergen dan weer aan bufferlandschappen op de Denderflanken, en klimaatstraten en -pleinen. Geraardsbergen wordt verder ook ondersteund om samen met de Provincie Oost-Vlaanderen de sponswerking rond de Hollebeek te bevorderen en het groenblauwe netwerk tussen de kernen van Moerbeke en Viane te verbinden. Met Dendermonde, Affligem en Ninove werden intussen ook nog bijkomende projecten geïnitieerd (een bijkomende investering van 1 miljoen EUR).