(Detail van de Mercatorkaart "Flandria Comit.(atus)", het graafschap Vlaanderen - anno 1585)

"Ik bin der in, ick moet der doer,

al waeren der duyfent haeghens (*) voer"

(Ghemeene Duytsche Spreckwoorden: Adagia oft Proverbia ghenoemt, "Gheprent toe Campen/in die Broederstrate/Peter Warnersen/woenende in den Witten Valck" (1550), herdruk in Oude Nederlandsche spreuken en spreekwoorden, G.-J. MEIJER, 1836, p. 8 (*) hindernissen)

D

eze blog, die organisch blijft groeien, heb ik in opgestart om mijn onderzoeksresultaten te delen en nieuwe contacten te leggen. Veel informatie bevindt zich immers in privébezit en werd nog niet eerder gepubliceerd. De lezer vindt naast een graatgenealogie met namen, plaatsen en data, ook een verslag met de nodige duiding en digitale foto's en illustraties als bewijsmateriaal. Wie dat wil kan zo de kennis van het oud schrift wat bijspijkeren. Om zicht te krijgen op de leefwereld van de voorouders werden historische, socio-economische, juridische en religieuze aspecten belicht. Ik zocht in rijksarchieven te Gent, Beveren en Brussel, het privé-archief in het kasteel van Laarne, stadsbibliotheken in Gent en Dendermonde, de 'Boekentoren' van UGent, het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis te Brussel, documentatiecentra van heemkundige kringen in Sint-Amandsberg en Laarne, die van Familiekunde Vlaanderen in Melle en Merksem, stedelijke archieven in Gent, Lokeren, Deinze en Wetteren, en ten slotte in de Archives Départementales du Nord in het Franse Rijsel. Ik fotografeerde, transcribeerde, vertaalde en interpreteerde tal van fragmenten uit eigentijdse bronnen, zoals parochieregisters, klappers, tienjaarlijkse tafels, land-, quote-, erf-, rente-, poorters- en ferieboeken, wettelijke passeringen, visitatieverslagen, staten van goed, penningkohieren, straatschouwingen, ommestellingen, renterollen, baljuws-, kerk- en armendisrekeningen, familie- en abdijfondsen, volkstellingen, notariële akten, brieven, testamenten, recepissen, denombrementen, regesten, statussen animarum, kaarten en plans, procesbundels, enz. De betekenis van sommige termen wordt verderop duidelijk. Ik maakte ook dankbaar gebruik van boeken, kranten, tijdschriften, CD-Roms edm., en als 'geneanaut' van de zoekrobot Google (-Books), e-mailverkeer, en online archieven met O(ptical) C(haracter) R(ecognition). Om de leeservaring aangenamer te maken, is het aanbevolen om een AdBlocker te gebruiken die de storende advertenties filtert.

 

Luc HAEGHENS, april 2009, Gent.

 

- Artikels in voorbereiding (te verschijnen in het tijdschrift Castellum in 2024-25): 

 

1. DE (BALJUWS)REKENINGEN VAN KALKEN VOOR DE PERIODE 1453-1697.

2. EIGENAARS VAN DE HEERLIJKHEID NIEUWENGAVER (VAN KALKEN - DE VOS - GHELIOOT - VILAIN) & HUN BALJUWS, VAN EIND 14de TOT BEGIN 16de EEUW.

 

- Onderzoeken naar andere lokale families:

 

BAERT

BRAE(C)KMAN

CLINCKSPOOR: enkel nog via https://web.archive.org/ en het adres: http://users.telenet.be/clinckspoor/voorouderstaat-tabel1.htm

DE WILDE (1995.4, pp. 03-13)

VAN DAMME

VAN DE NESTE (met dank aan Familiekunde Vlaanderen Regio Westkust)

 

- Aanbevolen lectuur:

 

Geschiedenis van Kalken (F. DE POTTER & J. BROECKAERT)

Geschiedenis van Laarne (F. DE POTTER & J. BROECKAERT) 

Geschiedenis van Wetteren (J. BROECKAERT)

Historische artikels over Kalken/Laarne op Academia.edu (E. BALTHAU) 

Artikels in het tijdschrift Castellum (1984-2003) (met PDF-links) 

Calcken, door de eeuwen heen (C. DAUWE) 

 

Met dank aan iedereen die een bijdrage leverde.

 

Gebruikte afkortingen:AF (Algemeen Familiefonds), APR (Adelsarchief Piers de Raveschoot), ARA (rijksarchief Brussel), FDMW (Familiefonds de Merode Westerloo), MAK (modern archief Kalken), OAK (oud archief Kalken), OAL (oud archief Laarne), OAW (oud archief Wetteren), RABW (rijksarchief Beveren-Waas), RAG (rijksarchief Gent), SAG (stadsarchief Gent), SAW (stadsarchief Wetteren), SvG (staat van goed), WNT (Historisch Woordenboek der Nederlandsche Taal), f (folio = blad(zijde), r° (recto = voorzijde blad, rechtsboven genummerd), v° (verso = achterzijde blad, veelal ongenummerd).  

 

Bijlagen:
Genealogie van Ludovicus VAN DE NESTE tak Kalken.pdf (8 MB)   

G E N E R A T I E S     XV-X

In 1980 werd ik als adolescent getroffen door het stamboomvirus. Tijdens een zondags bezoek vroeg ik mijn grootvader langs vaderszijde Willy, met wie ik goed bevriend was, hoe zijn vader en grootvader heetten. Dat bleken resp. Achilles en Sebastianus te zijn. De voornaam van diens vader kende hij niet, maar hij beloofde es te snuffelen in de familiedocumenten. Wat later gaf hij me het bidprentje en trouwboekje (gewikkeld in plastic folie) van landbouwer Sebastianus HAEGHENS, een bet-overgrootvader die op 24/07/1867 huwde met Philomena De Kesel in het Oost-Vlaamse Kalken, sinds 1977 een deelgemeente van Laarne. Met enige moeite kon ik de namen ontcijferen van zijn ouders: B-a-r-t-h-o-l-o-m-e-u-s HAEGHENS en Coleta Baeten. Ik kreeg meteen ook een handige gids cadeau: Klim in je stamboom, praktische wenken voor beginnende familievorsers, M. MISPELON, Handzame (1970).

Een mooi uitgangspunt om samen een onderzoek te starten, een boeiende reis die via 15 honkvaste generaties van voornamelijk landbouwersgezinnen zou uitmonden in de Vroegmoderne Tijd, eind 15de eeuw. Het creëert een gevoel van verbondenheid met onze voorouders die stevig verankerd waren in de plaatselijke gemeenschap. We kennen hen natuurlijk niet persoonlijk, maar zo komt hun verhaal deels terug tot leven. Wellicht vroegen zij zich soms ook af van wie ze afstamden, al was overleven toen prioritair en de vrije tijd schaars. 

Noch ikzelf, mijn vader Freddy of grootvader Willy hebben broers of zussen, dus we hadden weinig aanknopingspunten. Alle naamgenoten uit de witte telefoongids kregen dan maar een korte brief met vragen over hun herkomst. We kregen niet veel respons, maar gelukkig reageerden er 3 zussen en een broer (*) uit Laarne, die ons uitnodigden op zelfgemalen koffie op een zaterdagnamiddag. Sinds vele generaties woonden ze in de wijk Meirhoek in de Korte Meire 11, nu vlakbij het wooncomplex Haeghensgoed, dat deels gebouwd is op gronden die de familie in de vorige eeuw stelselmatig verkocht.

(*) Cyriel Haeghens stond toen geregistreerd als uitbater van een landbouwbedrijf met 40 runderen en 120 varkens (A. VAN DE SOMPEL, 'Landbouwbedrijven in Kalken en Laarne eind de jaren 1970 - begin de jaren 1980: een zicht op de veestapel' in Castellum, Jg. 40, 1-2, maart-juni 2023, p. 102).

Eerst werd voor deze nieuwe verkaveling de naam Hof ter Hagen voorgesteld, maar historicus Eric BALTHAU, voorzitter sinds 2021 van de Vereniging voor Lokale Geschiedenis van Kalken en Laarne, tekende bezwaar aan omdat de spelling van de familienaam niet correct was. De provinciale afdeling van de Koninklijke Vlaamse Commissie van advies voor plaatsnaamgeving bracht nadien een gunstig advies uit, met deze aanpassingen: correcte schrijfwijze van de naam, die zou kunnen verwijzen naar een meervoudsvorm van haag, en Hof vervangen door goed, aangezien de familie naast de hoeve ook nog partijen grond bezat. Op 4 maart 1999 besloot de gemeenteraad unaniem de huidige naam te aanvaarden.

Tijdens ons bezoek te Laarne kregen we zowaar een bidprentje van oud-vader Bartholomeus te zien, samen met een voor ons belangrijke staat van goed (zie hieronder). Deze akten werden opgemaakt wanneer een van de ouders met minderjarige kinderen (toen <25j.) kwam te overlijden. Deze gedetailleerde inventarissen bevatten erfgronden en/of de gronden die tijdens het huwelijk werden verworven (in conquest), baten en schulden met de geschatte inboedel en gewassen, onkosten voor het opmaken van het document, begrafeniskosten en de aanstelling van naaste familieleden als voogden. Ze bieden een inkijk in de leefwereld van onze voorouders en vormen een onmisbaar werkinstrument voor de serieuze genealoog ( De Staat van Goed, een rijke bron).

In 2009 keerde ik terug om foto's te nemen, maar het bidprentje was helaas onvindbaar. Pas in 2020 vond ik een exemplaar terug ( Bidprentje oud-vader Bartholomeus HAEGHENS duikt na 40 jaar weer op). De staat van goed lag gelukkig wel nog opgeborgen in een kast ( Testament en erfdeel oud-vader Bartholomeus HAEGHENS). In datzelfde jaar kreeg ik een mail van hun neef Joseph HAEGHENS, wiens vader zijn echtgenote was gevolgd naar Dinant, en zo de Waalse tak stichtte. Zij zijn allen nazaten van Ludovicus, een broer van onze Bartholomeus.

G E N E R A T I E     IX

Beiden staan als kinderen vermeld in die SvG van Livinus Franciscus HAEGHENS, die gehuwd was met Maria Catharina Verherbruggen: "Staet en inventaris mitsgaders liquidatie ende vereffeninge ten sterfhuyse van sieur Livinus francies haeghens zoon van Joannes franciscus en van isabella theresia van den Branden geboortig van Calcken en van syne huysvrouwe Marie-Catharina verherbruggen dogter van joannes en van joanna maria jacobs geboortig van Overmeire beyde overleden te Calcken te weten haeghens op den tienden july achttien honderd zeven en dertig in den ouderdom van een en tachtig jaren en syne vrouwe op den vyftienden february achttien honderd dertig, in den ouderdom van negen en vyftig jaren... tusschen hunnen zeve kinderen te weten 1e theresia haeghens t'huwelyk hebbende Bernard De Lausnay door hem ter effecte naerschreven gemagtigt, 2e Pieter Joannes haeghens, landbouwers te Calcken, 3e Ludovicus haeghens landbouwer woonende te Laerne, 4e Bartholomeus haeghens, (*) 5e Sebastiaen haeghens, 6e Josepha francisca haeghens en ten 7e Livina francisca haeghens deze vier laeste landbouwers woonende tot het gezegde Calcken..."

(bron: de 3 zussen uit Laarne. Volgens een verwantschapstabel van L. LATHOUWERS in 'Halve nichten, volle neven en verre kozijns' in Vlaamse Stam, nr. 1, jan-feb 2014, pp. 21-25 zijn ze mijn volle achter-achternichten in de 3e graad. Volgt U nog?)

(*) Hij werd in 1821 geschikt voor dienst verklaard en ingeschreven als kandidaat-milicien in het militieregister. Hij gaf als beroep landbouwer op en zijn gemeten lengte bedroeg 1,622 meter. Zijn broer Louis woonde ook nog in Kalken en was slechts 1 meter groot. De onderchef stelde hem in 1819 definitief vrij wegens broederdienst, omdat hun oudste broer Pierre Jean in 1817 geschikt werd bevonden. Die mat 1,526 meter, werd later vervangen en ging met verlof op 15 maart 1822. De laatste broer Sebastiaan was 1,673m groot en werd in 1825 goedgekeurd voor dienst (veel jongemannen haalden toen nauwelijks anderhalve meter, zo blijkt) (L. DE RUYVER, LAARNE en KALKEN Militieregisters 1805-1830 Franse en Nederlandse periode, Erfgoed De Gonde vzw, Werkgroep genealogie, 2023, pp. 107-109).

G E N E R A T I E    VIII

Volgens de SvG bleek hij dus een zoon van Joannes Franciscus HAEGHENS en Isabella Theresia Vanden Branden. Het bleef gissen naar de plaats en datum van hun huwelijk, tot de dienstdoende pastoor bij de doop van een nichtje bij Isabella noteerde "ex Hamme". Aangezien volgens het kerkelijk recht werd gehuwd in de gemeente van de bruid, vonden we hen toen makkelijk terug. Een anekdote die eens te meer aantoont dat bij deze hobby details belangrijk zijn.

Gewapend met deze gegevens trok ik als tiener met mijn compagnon de route, grootvader Willy, op zaterdagnamiddagen naar het RA Gent, toen nog in het Geeraard de Duivelsteen. We kregen inzage in:

- de klappers: een wet van 30 juni 1865 voorzag een budget voor het opstellen van alfabetische naamindexen van de parochieregisters, om makkelijker de afstamming en familieverbanden te bewijzen vóór 1796, want pas nadien voerden de Fransen de officiële burgerlijke stand in. De aangestelde ambtenaren kregen een sowieso een vergoeding van 2 centiemen per vermelde naam, maar waren niet echt opgeleid in het ontcijferen van oud schrift, wat leidde tot relatief veel fouten.  Onduidelijke namen werden geklasseerd als 'illisible' of de letter X. Ook veel gegevens uit de oudste registers ontbreken, mogelijk omdat die niet echt noodzakelijk waren om bijv. meer recente erfeniskwesties te beslechten. De Alphabetische tafel der oude kerkregisters Tafel der Geboortens van 't jaar 1593 tot 1797 van Kalken (met bovenaan de eerste bladzijde een Petronella AEGENS (sic)) die werd neergelegd op de griffie op 30/10/1889 zou dus teruggaan tot eind de zestiende eeuw, hoewel het oudste doopregister pas start in 1604. 

Ons allereerste hoopvolle bezoek aan de leeszaal zal me altijd bijblijven. Er heerste toen een "gewijde stilte", de aanwezigen zaten allemaal geconcentreerd over hun documenten gebogen toen de archivaris deze klapper liet uithalen door een beambte in kostuum en witte handschoenen. Tot onze verbazing stond die pagina's vol met naamgenoten uit eeuwen terug. We zaten duidelijk op de juiste plek! 

- de originele parochieregisters, o.m. uit Kalken met dopen (1604-1796), huwelijken en begrafenissen. Deze gebeurtenissen werden veelal 1 of enkele dagen later ingeschreven. De allereerste jaren noteerde de pastoor enkel de naam van de vader bij een doop. De doopheffers (susceptores) zijn meestal nauwe verwanten zoals grootouders, ooms en tantes, of soms plaatselijke notabelen. De huwelijks- en begrafenis registers van 1636 tot 1662 zijn sinds de 18de eeuw spoorloos (a). Een hele generatie ontbreekt dus, al zijn veel data te halen uit alternatieve bronnen zoals de SvG en schepenakten. De beduimelde boekjes zijn intussen door talloze handen gegaan en vallen zowat uiteen. Ze zijn dan ook niet meer fysiek consulteerbaar, maar hoge resolutie scans zijn na gratis registratie wel beschikbaar via search.arch.be of www.familysearch.org, wat de leesbaarheid sterk bevordert.

- de staten van goed uit Kalken van 1734 tot 1792 (RAG beschikt over de originelen vanaf 1635). 

(a) merkwaardig genoeg noteren F. DE POTTER & J. BROECKAERT in hun Geschiedenis van Kalken (1889): "In't gemeentehuis troffen wij de originele registers aan van den burgerlijken stand, beginnende voor de geboorten en huwelijken van 1588 ( Gelegenheidsvondst in het Beverse Rijksarchief) met eene leemte tusschen de jaren 1631 en 1663 voor de huwelijken; de registers der overlijdens dagteekenen van 1596 (?) tot 1636 en van 1663 tot 1796". Het allereerste doopregister (met het label Calcken Kerkregisters Geboorten 1604-1654 folio 274-495) bevat op folio 1v° een ingeplakte notitie: "Volgens relaes van mynheer de naeyer pastor geweest synde, dood ende trauw boeken die tot calcken manqueren van het jaer 1631 tot het jaer 1663 te bevinden in het bisdom     quod attestor J: van Paemel pastor", met eronder de latere tekst: "Nota. De registers waar van melding in bovenstaande nota bestaan niet in de archieven van het bisdom". De Naeyer trad in functie in 1762, van Paemel in 1784. Waarom precies die registers zouden beland zijn in het bisdom blijft een raadsel.  

Na elke leesbeurt moesten we grondig onze vuile handen wassen, en achteraf schreven we thuis de notities zorgvuldig over op steekkaarten met gezinsreconstructies. We kregen zicht op de migratie naar de naburige gemeenten Destelbergen, Heusden, Laarne, Lokeren, Massemen, Overmere, Schellebelle, Sint-Niklaas, Westrem, Wetteren, Zaffelare, Zele en Zeveneken. Alle wegen leiden naar... Kalken, want zowel de Waalse, Lokerse als Noord-Franse tak met uitlopers tot in de Parijse metropool vinden er hun oorsprong. Het plaatselijke doopregister telt in de eerste helft van de 17de eeuw 70 geboortes van naamgenoten (in Laarne 7). De penningkohieren van 1571-72 ( ) tellen een tiental mannelijke naamgenoten, in Laarne komt er slechts 1 voor. 

Wanneer die zich precies in de streek vestigden ligt buiten het bereik van de geschreven bronnen, maar ze komen er in elk geval al voor sinds de 13de eeuw: 

- een rentelijst uit begin 15de eeuw: "item calle (Catharina) haghens over janne de witte up trot een ghemet ende meer" (f5v)). De originele tekst is in Gotisch schrift, haar vermelding is in een later handschrift. F7v°: "Item over lieven haghene van vernoegen mersche neffens roelofs ofstede 1 dach[wand]", f8v°: "Lieven haghen op den broucacker op dabeelstuc" en "Beatrus switten (De Witte) lieven haghens wuf op de mere", f11v°: "Martin haghen in den wilden acker 1 dach[wand] lettel min ofte meer achter sinent", f14r°: "Item over martin haghin van 1 dach[wand] in den quaden houc achter ghysels vanden walle", f15r°: "pieter haghen ende jan boydins kindre achter den brouke" (RAG, KAK, 38, Eigendomstitels van de kerkgoederen XVde eeuw). Het rot en de quaden houc zijn mooi te situeren op Een 'caerte figúrative' van Kalken (1756)

- een opsomming van Kalkense hoofdcijnsplichtigen (b) van de Gentse Sint-Baafsabdij in het derde kwart van de 14de eeuw: "In kalkine census sancti bavonis [...] Elyf. f. egidii haghēs (c). ux. jacobi de stene", of Elisabeth, dochter van Egidius HAGHENS, echtgenote van Jacobus [Van]desteene. Ingekorte woorden kwamen toen veel voor: het plat streepje boven de "e" duidt op de letter "n" erna die werd weggelaten. Iets verderop in het manuscript vinden we een identieke tekstregel, maar met de spelling "hagens".

(b) vanaf de 12de eeuw tot en met het einde van het Oud Regime konden voormalige lijfeigenen zich als vrije lieden onder bescherming plaatsen van een kerk of abdij als zgn. vrijgewijden. In ruil betaalden ze een hoofdcijns, een belasting per hoofd van jaarlijks 2 deniers, 6 deniers bij het huwelijk van een kind of 12 deniers ten laste van erfgenamen bij een overlijden. Dit was voorbehouden voor het begoede deel van de bevolking en had enkel een erfelijk karakter langs de vrouwelijke lijn. Hun kinderen kregen automatisch hetzelfde statuut. De religieuze instellingen haalden hieruit een vaste bron van inkomsten en hielden verlatijnste naamlijsten bij per parochie, die regelmatig werden geactualiseerd. De opeenvolgende graven van Vlaanderen en hun vazallen erkenden deze regeling, en konden trouwens ook hun lijfeigenen schenken waardoor ze vrijgewijd werden.
(c) volgens E. BALTHAU in 'Hoofdcijnsplichtigen van Gent in Laarne en Kalken in de tweede helft van de 14e eeuw' (Castellum, nr. 4, 2009, p. 39 Aanbevolen lectuur) is deze Egidius Hag(h)ens te koppelen aan een nog oudere lijst (1295-begin 14e eeuw) als zoon van Walterus De Haghe x Mabelia, N. Ik denk eerder aan de verlatijnisering van "Vanderhaeghen", een familienaam die toen ook voorkwam in Kalken ( Generaties III-I (a) / Gelegenheidsvondst in het Beverse Rijksarchief).

- de oudste vermelding vinden we in een renterol met cijnsplichtigen van de heerlijkheid Raveschoot uit 1307. De datering van het eerste kwart 15de eeuw in de catalogus van M. GYSSELING is niet correct. Op de rugzijde staat de latere omschrijving: "de rente rolle der heerl raverschoot (sic)" en een eigentijdse tekst die slecht leesbaar is door een grote vochtvlek, maar die met wat hulp toch deels werd ontcijferd. De aanhef: "[...] maken cont ende kenleec allen den ghenen die nu siin ende hier na wesen" en het einde: "...telken paesschen ende om dat ... kerckene vs wille dat alle dese dinghen sijn ende bliven goed, vast ende ghestade so hebbic desen iegenwordighe laeten ghesegele met minen propren seghele [...] jaer ons heeren als men screef dusentich driehondert ende sevene" (het zegel is verdwenen). Binnenin staan in Gotische minuskel een aantal mannen en vrouwen opgelijst: "Dit es de rente van ravenscoet die valt na paesschen" met oa. "De weduwe en[de] de kindre É©acop haghens" (cf. foto hieronder). Hij was dus reeds overleden en stamt uit de 13de eeuw ( Generaties III-I). 

 (RAG, Algemeen Familiefonds, Adelsarchief Piers de Raveschoot, 177/638)

 

G E N E R A T I E     VII

Terug naar ons onderzoek. Na enkele kwartalen zaten we op een berg gegevens, een jig-saw puzzel waarvan de laatste stukken ons steeds weer zouden ontglippen. De zoektocht naar de rechtstreekse voorouders geraakte in het slop, omdat we wel via eliminatie de vermoedelijke vader van Joannes Franciscus hadden, maar geen definitieve bevestiging vonden. Het betrof Joannes HAEGENS, die in 1717 huwde met een naamgenote (d), Joanna HAEGHENS ( Tak 2).

(d) de gemeenschappelijke voorouder (zijn naam blijft onbekend) werd ten vroegste geboren in de eerste helft van de 16de eeuw ( Tak 1). Enkel in 1656 moest de Kerk bij naamgenoten een dispensatio (toelating) verlenen toen Jacobus ( Tak 3) met zijn achternicht Joanna huwde ( Tak 4 (b). Ook clusters van dezelfde voornamen bij nauwe verwanten komen regelmatig voor, zoals 'Laurentius', 'Bartholomeus', 'Sebastianus' of 'Engelbertus'. Vanaf de 18e eeuw wordt het geven van meerdere voornamen populair, in navolging van de adel. 

De familienaam kwam relatief veel voor in de streek. Maar liefst tot zes keer toe werden naamgenoten aangetroffen die met elkaar huwden, nl.:

- Livinus Haegens x Catharina Haegens (+01/01/1660 te Laarne)
- Jacobus Haeghens x Joanna Haegens op 23/09/1656 te Laarne
- hun kleindochter Maria Anna Haegens ( Tak 3) x Joannes Haegens ( Tak 2) uit Kalken (exacte datum & locatie onbekend)
- Livinus Haeghens x Petronilla Haeghens uit Kalken ( Landboek 1610: "Pierynken hagens we Ln hagens". Mogelijk Petronilla Vervliedt die als weduwe de naam van haar echtgenoot droeg  Tak1)
- oud-betovergrootouders Joannes Haegens x Joanna Haeghens op 12/01/1717 te Kalken
- Joannes Haegens x Anna Maria Haeghens op 26/01/1751 te Eksaarde

In Joanna's SvG van 07/03/1752 was te lezen  "jan haeghens filius jans", maar wie was dan zijn moeder? Verscheidene kandidates passeerden de revue, maar o.m. het klassieke gebruik van de dooppeters en -meters bracht geen zekerheid.

 

"Staet ende Inventaris in baeten ende commeren bleven ende bevonden ten sterfhuyse van joanna haeghens filia jacqs. overleden binnen de prochie van Calcken den 26e januari 1751 S.(alighe)r memorie den welcken desen staet doet maect ende overgheeft jan haeghens filius jans hauder ende langhstlevenden thaeren sterfhuyse ghebleven van sijnen ende haeren eersten bedde dat aen pieter haeghens jan frans ende theresia haeghens alle drij by..."

In de marge:

 

"Overghebrocht ende ghepreseneert bij pieter haeghens soone van den hauder by competenten ouderdom syn selfs in syne qualiteyt als procureur hebbende van synen vader tot het overgeven ende passeren deser mits de continuale indispositie van desen hauder, ende wort by Bailliu Borghemre ende Schepenen gheordonneert aen desen overghever van ter greffie te beweghen syne procuratie, om aen desen staet te annexeren dat onthier ende veerthien daeghen, op peine van naerder ordonnantie, voorts ter presentie ende interventie van Bartholomeus haeghens als naesten bestaenden tot de moederlycke voogdij den welcken hedent heeft gedaen den Eedt tot dies gerequiseert actum in vierschaere van sevensten maerte 1752. gheregistreert folio 74 verso"

(RABW, OAK, Wezenkamer van Kalken, Staten van goed, voogdijrekeningen, verkavelingen en andere wezenakten 216 1751-1755 / losse bundel)

Grootvader Willy overleed in 1995. Mijn interesse deemsterde langzaam weg. Het keerpunt kwam er tijdens een surfsessie in 2007, toen ik op het digitaal archief stootte van de Gentse afdeling van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (nu Familiekunde Vlaanderen), die instaat voor de ontsluiting van archiefbronnen naar een breder publiek. Ik kocht de bewerkingen aan van de Kalkense doopregisters en staten van goed, opgesteld door leden van Castellum, de Vereniging voor Lokale Geschiedenis van Kalken en Laarne. Menige uren werden 's avonds thuis doorgebracht met het uitpluizen van hun monnikenwerk. Ik abonneerde me op de gelijknamige periodiek, die o.m. in te kijken is in de bibliotheken van de Universiteit Gent en de gemeente Laarne, en in de Gentse stads- en rijksarchieven.

De jaren nadien pendelde ik geregeld tussen Gent en het RA Beveren, waar sinds 1989 de collectie werd gehuisvest, om duizenden foto's te nemen van het oud archief van Kalken & Laarne, dat veilig opgeborgen zit in zuurvrije dozen dankzij beleidsmakers met lange termijn-visie. Sinds april 2015 verhuisde het archief gelukkig opnieuw naar het Gentse Rijksarchief in de Bagattenstraat nr. 43. Een goeie voorbereiding is het halve werk, maar het urenlange ontcijferen van teksten zonder zeker te zijn iets te vinden werd soms een echte labour of love. Het bleef echter altijd de moeite, want ik keerde nooit met lege handen huiswaarts.

 

Op GeneaNet vond ik verrassend genoeg een deel van mijn eigen stamboom, opgemaakt door Christel Foncke, echtgenote van Willy (!) HAEGENS uit Overmere ( Tak 4). Enkele Fransen richtten in 1996 deze website op, die intussen meer dan 4 miljoen leden telt, om genealogen die dezelfde families onderzoeken met elkaar in contact te brengen. Volgens de makers zijn we allemaal hoe dan ook (verre) verwanten van elkaar, wat biologisch gezien natuurlijk klopt. De Franstalige versie "touscousins" geeft dit prozaïsch weer. "La généalogie, c'est d'abord une enquête, que vous allez faire en Sherlock Holmes de vôtre famille. C'est une enquête qui va donc vous faire faire un fabuleux voyage dans le temps. Vous allez explorer les couloirs du temps à travers les archives, des documents séculaires, uniques, précieux, qui sont les matériaux qu'utilisent les historiens tous les jours. Mais vous allez surtout vivre une aventure. Je crois que c'est ça, la meilleure définition de la généalogie. En ce sens que vous ne pouvez jamais imaginer ce que vous allez retrouver. Ce seront vos ancêtres, et d'ailleurs il ne faut pas l'imaginer, il faut-être près à accepter ou ils étaient et comment ils étaient. De toutes façons, on ne réécrira pas l'histoire, c'est une aventure, et il faut la vivre en tant que telle!" (YouTube-interview met J.-L. BEAUCARNOT van GeneaNet). 

Registreren is gratis, maar voor extra toeters en bellen vraagt het business model boter bij de vis (e). In deze community met meer dan 4 miljoen leden worden gegevens vlot uitgewisseld en kan men specifieke vragen stellen op diverse fora. Steeds meer mensen plaatsen hun eigen stamboom op deze internationale database, zodat nieuwkomers die enkele generaties opklimmen meteen kunnen aansluiten. Voorzichtigheid blijft geboden, want 'hamsteraars' die graag uitpakken met duizenden personen in hun stamboom, nemen dikwijls klakkeloos gegevens over zonder veldwerk te verrichten of aan correcte bronvermelding te doen. Flagrante fouten en halve waarheden gaan zo een eigen leven leiden. Sommigen doen zelfs de moeite niet om die aan te passen wanneer hen hierop gewezen wordt. Sowieso blijft checken van de originele bron waar mogelijk aanbevolen.

(e) over het commerciële aspect: "Es ist ein neuer Trend in Deutschland, dass viele - insbesondere juengere Leute - die Moeglichkeit der Onlinerecherche nutzen, um Ahnenforschung zu betreiben und einen Familienstammbaum anzulegen. Die Genealogie geht durch das Internet vuellig neue Wege und viele wittern natuerlich auch ein interessantes Geschaeft, so landet der interessierte Ahnenforscher auch ganz schnell auf den Seiten im kostenpflichtigen Premiumbereich... zum Glueck gibt es auch positive Beispiele: Kostenlose Seiten, die den Nutzer ni cht ausnehmen, sondern extern finanziert sind... das Erforschen des Stammbaums wird zu einem neuen Volkssport" (Online Social Networking GmbH).

 

Dhr. Marcel Meys, voorzitter van Castellum voor de periode 1994-2020 (nu erevoorzitter), wiens kwartierstaat deels overlapt met mijn stamboom, hielp me over het dood punt heen. Joannes & Joanna HAEGENS bleken wel degelijk de ouders van Joannes Franciscus:

(RABW, OAK, parochieregister overlijdens 04/01/1785-19/09/1796, digitale scan nr. 65)

Meer nog, hij vond in zijn uitgebreide documentatie de twee daaropvolgende generaties en zou me nadien me meermaals relevante informatie bezorgen, waarvoor dank. In 2020 schonk hij zijn privé-archief dat honderden stukken van de 16de tot de 21ste eeuw bevat met oa. gemeentelijk drukwerk, affiches, pamfletten, kranten, contracten, facturen, processen-verbaal en processtukken, soldatenbrieven, verkoopakten, verzekeringspolissen, schenkingen van documenten die hij op zolder vond bij mensen thuis tijdens zijn loopbaan als radio- en tv-technicus, familie-, parochiale- en pastorale archieven, zoals originele rekeningen van de Kalkense kerk, armentafel en plaatselijkse gilde en schriftjes met transcripties. Het Fonds Marcel Meys is consulteerbaar in de Erfgoedbibliotheek van Castellum in de gemeentelijke bibliotheek, Keistraat 5 te Laarne (elke tweede zaterdag van 10 tot 12 uur en elke derde vrijdag van 17 tot 19 uur van de maand, behalve in juli en augustus).

Trouwens, in 2010 bleek bij nauwkeurige herlezing dat zowel de moeder van Joannes als die van Joanna toch in haar omvangrijke SvG vermeld stonden: "commende vuyt den hoofde van d'overledens moeder janneken de wilde" en "Alvooren wort te kennen ghegheven dat desen hauder gheduerende het staende huwelk beneffens elisabeth haeghens syne suster... vuyt den hoofde van hemlr moeder // livyne van aerde // ghecompeteert hebben".

 

G E N E R A T I E   VI

 

De stam-ouders waren dus Joannes HAGHENS en Livina Van Aerde. Zijn staat van goed dateert van 11/07/1685 met als bezittingen o.m. een landbouwbedrijf met "twee peerden, vier coeijen, een calf, een vigghen en zes hinnen". De huisraad bestond uit: "langhe taefel, twee bancken, stoelen, spinnewiel, haspe (draadrol), wijmen (gevlochten) zetel, cleermanden, twee beddens, de cafbeddens (met zacht korenkaf) ende drolsaergien (dekens), eenen couffer, garderobe". Hij schonk ook "drije sacken coorens die den overledene bij testament heeft ghejont aen den aermen van dese prochie".

 

 

 

"Inventaris ende staet van goede die midts dezen maeckt ende overgheeft Lievijne Van Aerde fa Lievens houderigghe ghebleven ten sterfhuyse van Jan haghens fs Jacques overleden binnen de prochie van Calckene op den iiii Juny 1685 den voornoemde achterghelaeten heeft zes kinderen te weten Jacques oudt xvi jaeren, Elisabet i4 jaer, Jan xii jaer, christiaen vi jaer, Janneken vier jaer, pitronelle viiii maenden binnen houwel met de voorn houderigghe gheprocreert danof wetteg voochden sijn Livinus Scheere en Jan Van Aerde ter wiens presentie desen staet is ghemaeckt met assistentie van Pieter Bauwens Bailliu en zijn de voorn houderigghe en voochden die deze staet presenterende aen mijn heeren Bailliu Burghmre en Schepenen der voorn prochie als oppervoochden inder manieren naerschreven..."

 

(RABW, OAK, Wezenkamer van Kalken, Staten van goed, voogdijrekeningen, verkavelingen en andere wezenakten, 205 1685-1695)

Hij werd net als zijn vader eerder op 06 juni 1685 begraven in de kerk, wat wijst op een zekere welstand: "Die 6 junii sepultus est in templo (f) joannes haghens maritus livina van aerde etatis 46 annorum" (RAG, OAK, parochieregister overlijden). 

(f) "in templo": in de kerk, "in choro": in het koor of  "in summo choro": het dichtst bij God in het hoogkoor.

Er zijn heel wat manieren om aan stamboomonderzoek te doen, geen enkele is op zich zaligmakend. Een overzicht:

- Kwartierstaat: deze populaire vorm start bij de kwartierdrager of proband(us) met in waaiervorm telkens de ouders, alle grootouders, betovergrootouders, enz. Aan de linkerzijde vinden we opklimmend de vader met dezelfde familienaam als de proband, de stamreeks (zie lager). Bij elke generatie verdubbelt theoretisch het aantal personen, maar in de praktijk krijgt men te maken met 'kwartierherhaling', dzw. dezelfde ouderparen die meer dan één keer voorkomen. In een kleine gemeenschap zoals een parochie duikt dit fenomeen al na enkele generaties op.

- Moederreeks (matrilineair): de voorouders in rechte vrouwelijke lijn, die meestal een andere familienaam dragen. In 2020 startte de KUL hierrond een wetenschappelijk project met burgerparticipatie. Zie www.mamamito.be.

- Afstammingsreeks: toont aan via welke (niet noodzakelijk rechte) lijnen iemand afstamt van één van de voorouders. Populair is bijv. aansluiten bij reeds gepubliceerde reeksen die zouden teruggaan tot Karel De Groote (° ca. 748).

- Verwantschapsreeks: brengt in kaart hoe twee of meerdere personen van een gemeenschappelijke voorouder afstammen ( Project KU Leuven: 'De Gen-iale Stamboom'). 

- Stamreeks (patrilineair): de voorouders in rechte mannelijke lijn, met telkens eenzelfde familienaam tot aan de oudst gekende voorvader, gemeenzaam de stamvader genoemd. Strikt genealogisch vinden we die hier echter pas terug bij Joannes HAGHENS (°29/01/1640, de zesde generatie). Na de betovergrootvader volgen telkens 4 generaties met het voorvoegsel oud-, stam-, stamoud-, edel-, dan de combinaties edel-oud, edel-stam, edel-stamoud tot de voorouders. Met toevoeging van aarts-, opper- en hoog- komen we tot de 513ste generatie! Zeer lange reeksen zijn echter zeldzaam en voer voor speculatie.

- Genealogie: alle mannelijke afstammelingen van de stamvader. 

- Parenteel: alle mannelijke en vrouwelijke nakomelingen van de stamvader, dus de meest uitgebreide vorm. 

Mijn grootvader en ikzelf besloten ons in eerste instantie te concentreren op een stamreeks, die werd aangevuld met het beroep, gekende partner(s) en kinderen. Deze reeks beslaat 15 generaties, verspreid over 7 eeuwen. De spelling uit het doopregister werd gehanteerd tot en met Generatie V.

XV. Proband   Luc Marcel Willy HAEGHENS (ziekenfondsconsulent)
° Sint-Amandsberg (Gent) 29/12/1963

XIV. Ouders   Freddy Achiel HAEGHENS (regent wiskunde)
° Gent 28/08/1938
x Gent 11/07/1963
Monique Henriette Emilienne DE LOOSE
(hoofdverpleegster/directrice dagkribbe)
° Gent 12/11/1940+ Zwijnaarde 19/02/2016
1 kind: Luc

XIII. Grootouders   Sebastianus Willy HAEGHENS
(hoofd technische afdeling Gentse radiodistributie)
° Gent 27/06/1913
+ Gent 18/09/1995
x Gent 18/04/1936
Gabrielle Octave Hortensia DE GRAVE (naaister)
° Borsbeek 29/07/1911
+ Gent 25/03/1996 1 kind: Freddy
XII. Overgrootouders 
Achilles HAEGHENS (wever/militair/buschauffeur/conciërge)
(dossier Legermusuem BXL)

° Kalken 07/02/1879

(zijn ouders woonden toen in de Schriek wijk)

(doopheffers: Eugenius Huycke en Francisa De Gelder)
+ Gent 21/07/1948
x Gent parochie Sint-Jacobs 06/08/1910
Honorinne Stephania DE WOLF
° St.Gillis-bij-Dendermonde 02/05/1888
+ Gent 29/08/1960 1 kind: Sebastianus
XI. Bet-overgrootouders   Sebastianus (pépé Tsjoan) HAEGHENS (landbouwer/werkman)

(dossier Legermuseum BXL)

° Kalken 21/12/1833 = 22/12/1833

(doopheffers: Petrus Joannes Haegens en Anna Catharina Baeten)

+ Gent 05/02/1917
x Kalken 24/07/1867 (afkondiging 14/07/1867)
(getuigen: Franciscus De Kesel en Josepha Francisca Haeghens)Philomena DE KESEL (landbouwster)
° Kalken 19/09/1841+ Kalken 05/01/1904
(woonden in de Kalkense Schriekstraat 4 tijdens de 10-jaarlijkse bevolkingstelling 1881-1890)(in de Kruisenstraat 33 tijdens de 10-jaarlijkse bevolkingstelling 1891-1900)12 kinderen: Emma Justina, Maria Roumania, Emma Francisca,
Aemilius, Maria Elodia, Henricus,
Cyrillus & Achilles (tweeling),
Marie Justina, Evaristus, Irma Cordula en Irma Caecilia Valentina

X. Oud-ouders  Bartholomeus HAEGHENS (landbouwer)

(testament 26/09/1832)
° Kalken 24/04/1802
(doopheffers: Bartholomeus Haegens en Joanna Theresia De Wilde (c) 
+ Kalken 23/01/1876x Kalken 28/09/1831 (voor de wet)
x Kalken 03/11/1831 (voor de kerk)(getuigen: Joannes Franciscus Baeten en Josepha Francisca Haegens)
Coleta BAETEN (landbouwster)
° Kalken 10/06/1809
+ Kalken 07/02/1848(woonden in de Kalkense Zauwerstraat, nadien in de Brugstraat)10 kinderen (a): Livina Francisca, Sebastianus, Bernardus, Livinus,
Josepha Francisca, Edmondus, Placidus,
Bernardus, Albina en n.n. (nomen nescio = naamloos/doodgeboren)

(a) dit gezin werd niet gespaard: 6 van de 10 kinderen haalden hun eerste levensjaar niet!

Hun huwelijksafkondiging: "In het jaer achttienhonderd eenen dertig den
 achttienden zynde eenen zondag der maend september ten elf uren voormiddag
voor ons Charles August Amand Debbaudt Borgemeester officier vanden borgerlyken
 stand der gemeente Calcken District Dendermonde Provintie Oostvlaenderen naer
 ons begeven te hebben voor den grooten ingang van het wethuys afgekondigd en
 bekendgemaekt voor de eerste mael dat er huwelyksbelofte aenwezig is tufschen
 Bartholomeus haeghens oud negen en twintig jaren landbouwer alhier geboren
 en woonagtig meerderjarigen zoon van livin frans alhier en van maria catharina
verherbrugghe alhier overleden ter andere en tufschen coleta Baeten oud
 tweeentwintig jaren landbouwster geboren en woonende te calcken dogter
 van jean francois alhier woonende en van theresia oosterlinck ter andere welke
  afkonding is gedaen met luyder stemme en aengeplakt op de poort van het wethuys
 waer van wy hebben opgesteld dezen akt door ons onderteekend".

(www.familysearch.org, Huwelijksafkondigingen Kalken 1802-1850, digitale scans 300/301)

IX. Oud-grootouders   Livinus Franciscus HAEGHENS (landbouwer)

(uit de geboorteakte van zoon Bartholomeus)
° = Kalken 27/12/1756
(doopheffers: Livinus Temmerman en Francisca Van Den Brande)
+ Kalken 10/07/1837 (b)
x Overmere 07/06/1795 (parochie OLV Hemelvaart)
 (getuigen: Joannes Francisco Haegens en Joanna Maria Jacob)
Maria Catharina VERHERBRUGGEN (landbouwster)
= Overmere 17/12/1770
+ Kalken 15/02/1830
(woonden in de Kalkense Schriekwijk
tijdens de Franse volkstelling van 1796)
Ferraris- & Poppkaarten
8 kinderen: Theresia, Petrus Joannes, Ludovicus ( Generaties XV-VI),
Bartholomeus (c), Sebastianus, Maria Coleta, Josepha Francisca en Livina Francisca

(b) Livinus' overlijdensakte: "N°98 In het jaer Achttien honderd zeven-en-dertig, den elfsten
der maend july, ten acht uren des voormiddags. Voor ons Franciscus De Weirt
Burgemeester Ambtenaer van der Borgerlyken Stand der gemeente Calcken, provincie
Oost-Vlaenderen, zyn gekomen Pieter joannes haeghens oud acht en dertig jaren,
landbouwer en Bartholomeus haeghens oud vier en dertig jaren, ook landbouwer,
beyde woonende te Calcken respectieve zoons van den overledenen, de welke ons hebben
verklaerd dat op gisteren tienden july om negen uren voormiddag Livinus francis haeghens
oud eenentachtig jaren, landbouwer alhier geboren en woonende, zoon van Joannes
francis en van isabella vanden brande, weduwnaer van catharina verherbrugghen, alle dry
hier overleden, is overleden binnen deze gemeente in het huys gestorven wyk Schriek".
(www.familysearch.org, Overlijdens Kalken 1833-50, digitale scan 169)

(c) pastoor van Paemel noteerde: "Anno 1802 die 25 aprilis baptisavi bartholomeus,
filiu livini francisci haegens ex calcken et marie theresia de wilde ex overmeire
conjūg, natam herie (gisteren) hora 2 pomerid (post meridiem= in de namiddag),
susceperunt bartholomeus haegens (Livinus' oom) et joanna theresia de wilde"
 (RABW, Kalkense doopakten 14/08/1801-24/07/1802, digitale scan nr. 102, p. 56)

Livinus Franciscus was wel de vader, maar wie was die Maria Theresia De Wilde?
Zeker niet de echtgenote, want hij huwde in 1795 te Overmere met Maria Catharina
Verherbrugghen en hun jongste kind werd geboren in 1808? 

Meneer pastoor vergiste zich, want in het geboorteregister van de Burgerlijke Stand 

noteerde burgemeester Debbaudt: "Du quatrieme jours du mois de floreal l'an dix de

la Republique francaise  Acte de naissance de Barthelemie Haeghens né ajourd'hui

... floreal à deux heures de relevée fils de Livin francois haeghens, profession de

cultivateur demeurant a calcken et de marie catharine verherbrugghen le sexe de

l'enfant a été reconnu être masculin premier témoin Barthelemie haeghens âgé de

soixante dix ans demeurant a calcken, second témoin joanne therese verherbrugghen

âgé de vingthuit ans demeurante à Overmeire"

 (RABW, microfiche)

   VIII. Oud-overgrootouders

Joannes Franciscus HAEGHENS
(uit moeders SvG)
° = Kalken 17/01/1722
(doopheffers: Joannes De Wilde en Elizabetha Haeghens)
+ Kalken 05/06/1796
x Hamme 18/03/1756
 (getuigen: Livina Timmerman en Catharina Van Den Branden)
Isabella Theresia VANDEN BRANDEN° Hamme 03/09/1729 (gedoopt als Elisabetha Theresia)
(woonden in Kalken Dorp tijdens de Franse volkstelling van 1796) 5 kinderen: Livinus Franciscus, Theresia, Emmanuel,
Catharina Petronella en Petrus Joannes

VII. Oud-betovergrootouders   Joannes HAEGENS
(uit de SvG van Joanna)
° = Kalken 07/09/1673
(doopheffers: Joannes Colman en Livina Bauwens)
+ Kalken 14/06/1753
x Kalken 12/01/1717
(getuigen: Jacobus Staelens en Jacobus Lammens)
Joanna HAEGHENS ( Tak 2)
° = Kalken 20/11/1691
+ Kalken 28/01/1751
(woonden op "d'hofstede in den wyck van den cruijssen"
te Kalken) 4 kinderen: Petrus, Theresia Jacoba,
 Joannes Franciscus en Bartholomeus

VI. Stam-ouders   Joannes (Joes) HAGHENS
° Kalken 29/01/1640 = Kalken 30/01/1640
(doopheffers: Simeon De Bruckere en stiefgrootmoeder Livina Van De Zype)
+ Kalken 04/06/1685
x Kalken 20/06/1668
(getuigen: Joes Bontinc en Gululmus Bauwens)
Livina VAN AERDE
° Kalken 04/05/1642
+ Kalken 12/05/1719 7 kinderen: Jacobus, Elisabeth, Joannes,
Livinus, Christianus, Joanna en Petronilla

V. Stam-grootouders   Jacobus (Jacques) HAGENS

= Kalken 25/11/1609

(doopheffers: Livinus Bauwens en uxor Laurentius Hagens)

+ Kalken 31/03/1658
x Judoca (Jossina) VAN BEERELAERE

= Kalken 10/04/1614 

(in leven 09/03/1661- vermeld in zijn SvG)

(woonden op "een behuijsde hofstede in de schrieck" in Kalken) 6 kinderen: Elizabetha, Christina, Joannes,
Livinus, Joanna en Petrus 
IV. Stam-overgrootouders

Joannes (Jan) HAGHENS 
(baljuw van Raveschoot en heilige geestmeester van Kalken) (akte uit 1642  Raad van Vlaanderen)
°ca 1575? (d)
+  tussen 12/06/1643 en 23/08/1645
x Christina (Kerstine) BAUWENS
+ tussen 22/02 en 31/12/1638 (zie Tak 1 (a))xx Livina VAN ZIJPE
in leven op 09/03/1661(vermeld in de SvG van stiefzoon Jacobus)
(woonden ca. 1616 op "dhofstede up raveschoot oost hanselaer strate")
7 kinderen: Jacobus, Petrus ( Lokerse tak), Dionisius,
Catharina, Elisabeth, Livina en Maria
(d) bij gebrek aan exacte gegevens, geschatte data voor I t/m IV. 

III. Stam-betovergrootouders

Jacobus HAGHENS (verkoopsakte te Raveschoot 1580)
°ca 1535?
x Livina VAN DAMME+ wellicht in juli 1582
(woonden in 1571 op "eenen behuysde hofstede" te Raveschoot)
6 kinderen: Livinus ( Tak 4), Laurentius ( Tak 3), Jan,
Elisabeth, Margareta en Joanna

II. Stamoud-ouders

Jan HAGHENS daude
°ca 1505?In leven 1577 (grondeigenaar te Raveschoot in de Vde penningkohieren)(woonde in 1571 samen met zijn zoon Jan in de Kalkense Schriek op "een ghemete lands met een halfen wunenhuyse")
x Petronella (Pieryne) BONTYNCK
3 kinderen: Jacobus, Adriaen, Jan de jonghe

I. Stamoud-grootouders

Pieter HAGHENS (e)
°ca 1475?(leenhouder te Raveschoot)
(overleden vóór 24/09/1536?)x Elisabeth (Lysbette) WAUTERS?
xx  Beatrix (Beatrice) MAES? 
2 kinderen: Jan, Floreys?

(e) één van mijn (theoretisch mogelijke) 16.384 stamoud-grootouders. (cf. www.laukens.be/genealogie/content/enkele-rekenoefeningen).

Wat de functie van baljuw precies inhield werd reeds uitvoerig belicht ( Generatie IV (d). In het Adelsarchief Piers de Raveschoot of het oud archief van Kalken/Laarne (RAG) heb ik geen baljuwsrekeningen aangetroffen van deze heerlijkheid, misschien bevinden die zich in een niet-geïnventariseerd familiearchief van één van de voormalige eigenaars in het SAG? Er "werd afzonderlijk rekening gehouden, hetwelk jaerlijks, ten bijwezen van eenen kommissaris, door het hoofdkollegie van Dendermonde afgevaerdigd, plaets had" (Geschiedenis van Wetteren, J. BROECKAERT, pp. 53-54). Tijdens het onderzoek werden de vermelde baljuws opgelijst, waaruit blijkt dat leden van de plaatselijke families HAEGHENS en DE VIJLDER het ambt regelmatig uitoefenden (a). Het overzicht - weliswaar met hiaten - biedt, net zoals dat van de eigenaars, een referentiekader om data in de tijd te situeren.

(a) "Wanneer men de samenstelling van het baljuwskader tijdens de late middeleeuwen onder ogen neemt, wordt men onmiddellijk getroffen door het regelmatig opduiken van dezelfde familienaam. Naamgenoten zijn wel niet noodzakelijk verwanten, maar toch kan het geen toeval zijn dat zoveel baljuws dezelfde familienaam droegen. Bij nader onderzoek  komt men dan ook op het spoor van een reeks families met sterke ambtelijke traditie, die de vaste kern van het baljuwskader vormden" (Het grafelijk baljuwsambt in Vlaanderen tijdens de Boergondische periode, J. VAN ROMPAEY, 1967, p. 236).

(b) "Dit naevolgen es de pacht binne Hartbuer ende Raffeschoot... Eerst Raffeschoot... Anthonis temmerman bailliu myns heere van Resseghem ende nieugaversch binnen wettere bedienende tselve officie" (SAG, XXste penningkohieren van Wetteren - 1572). "Anthonis temmerman bedient d'officie vande bailluagie vande Lichterveltsche ende nieugaversche binnen wettere" / "Anthonis temmerman fs Joos haud een behuisde stede groot een dachwand" (SAG, Vde penningkohieren van Wetteren - 1577).

(c) "Ic Jor jan de zaman heere van poorte als erfachtigh van hove en heerlichede van raveschoot int landt van dendremonde attesthere als ...elicken darut behoort dat ic gheconstitueert en ghecommiteert hebbe, constitutor en commitere by desen lyeven haeghens fs. jacobs omme te bedienene de voorz hovelichede als baillú". (16/07/1603) Tak 4 (RAG, AF, APR, nr. 177/634). Hij was één van de bemiddelaars bij een familievete die ontstaan was na de doodslag op Jacob van Bastelaer door Jan van Mossevelde (cf. M. MEYS, 'Schuld en boete: een humane strafmaat na een moord te Laarne in 1610', Castellum, XVI, 1999, 3-4, pp. 78-85).

Uit volgende wettelijke passeringen valt af te leiden dat hij minderjarig was in 1586 (-25 jaar) en meerderjarig in 1589. Zijn geboortejaar moet zich dus situeren ca. 1561-1564. Hij overleed op 03 juni 1615: "Livinus hagens, pretor de Ravenschoot via optimus et purificus reliquit ex uxore sua Beatrice van aerde 9 proles", dwz. baljuw van Raveschoot, hij leidde een voorbeeldig en zuiver leven en liet 9 kinderen na bij zijn echtgenote (PR overlijdens Kalken).

- "viii roen lants inde vierdonghe [...] danof is in erffene comen Ln haghens voocht Lauken haghens zynen broere" (134 f107r° 10/01/1589). Livinus was dus reeds volwassen, zijn jongere broer Laurentius nog minderjarig en zijn vader Jacobus, moeder Livina VAN DAMME (of beiden) reeds overleden. Mogelijk overleed zij in 1582: "Item betaelt...over de begravenesse vande huysvrauwe jacop haghens desen July 82" (kerkarchief 477 f13r°)

- "jan hubrecht en ln haghens met hem ghevoocht gillis oosterlinck (paterneel, schoonzoon van Livinus' oom Jan 'de jonghe') en adriaen van damme (materneel) hebben hemlr onderft in vorme van manghelinghe (ruil) te weten die voorn ln met zyne voochden van ontrent een buynder lants inden schrieck neffens den voorn hubrecht...en jan hubrecht van ontrent 800 roeden lants up anselaer ghenaempt den anselaer... belast en verobligeert staen... aen dhoirs jan haghens" (f47r°/v° 08/03/1586) 

(d) "voorn hofstede van jan hagens balliu van Raveschoot" (RABW, OAK, Landboek 1610, f103r°). Broer van baljuw Livinus (c) en mijn stam-overgrootvader ( Generatie IV). De noitie van baljuw in superscript is later toegevoegd, want zijn oudere broer Livinus was zittend baljuw toen hij overleed in 1615.

(e) "in d'absentie van jan schepens bailliu ...actum den ij Jany 1648" (RABW, OAL, Supplement, nr. 511: Register gehouden voor de inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen van de heerlijkheid Raveschoot).

(f) zoon van baljuw Livinus x Beatrix Van Aerde (c). "Lieven haghens fs lievens heeft synen eedt ghedaen als bailliu van heerlykhede van Raveschoot van jor Remij de Saman heere van port desen 17 Junij 1653" (ibidem, f15r°). Uit een Laarns quohier van 1680 ivm de heerlijkheid Nieuwengaver (gelegen boven de Dendermondse heirweg, ten westen van de Rivierstraat) blijkt dat hij op de hofstede gewoond had van zijn schoonvader Lieven Lammens, die in 1607 veroordeeld was tot 10 jaar verbanning wegens hekserij ( Tak 4 a (bis). Livinus was ook in 1647 kerkmeester geweest en werd genoemd als poincter ende settere, die het aandeel bepaalde en inde van een globale belasting op het grondgebruik (J. DE WILDE, 'Het gebied en de inwoners van de Nieuwengaver in het noorden van Laarne', Castellum, nr. 4, 2006, pp. 32-49).

(g) "ter manynghe van gillis de vijldere balliu" (30/10/1656) (ibidem, f27r°). 

(h) "Quote ende lantbouck onderhouden bij Gillis Brouckaert, bailliu van de wijck ende heerlijckheid van Ravenschoot" (28/11/1685) (SA Wetteren, Alfabetische naamlijst op de familienamen van het quote of landboek van 1685 tot 1798 Ertbuer en Ravenschoot, J. CLINCKSPOOR, 1992, III).

(i) "desen VI April 1700 was ondertekent joos de vylder bailliu" (RABW, OAL, Supplement, nr. 51: Register gehouden voor de inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen van de heerlijkheid Raveschoot, f2r°). 

(j) "frans de vyldere aengestelden balliu in plaetse van joos devijldere van daete 1. xber 1702 ondt. coornaert raverschoot du laurij" (RAG, AF, APR, nr. 177/642).

Nog zeker in functie tot 09 september 1718 (RAG, Kaartenverzameling, Kaart van de hoeve van Joos Verschraeghe in Wetteren, in de heerlijkheid Ravenschoot, opgemaakt door Benthuys, 1656).

(k) "22. 9bre 1774. verheven door den bailliu devijldere over jor. charles piers" (zie (l). Pachtcontract van 15/04/1782 tussen Charles Piers en "sieur francis devijlder fs. francis" (RAG, AF, APR, nr. 177/642). Uit de straet bereijte ( De Kalkense straatschouwingen 1764-98) in de Wetterse wijk van Raverschot (sic) in 1764: "De straete loopende van aen het hof van frans devylder naest de revierickstraete (de huidige Raveschootdreef) Frans devylder georde. synen boom te weeren den welcken light d'weers over de straete" (SAW, OAW, nr. 1265). 

(l) "Op 6 februari 1794 had ten huize van Franciscus De Vijlder, baljuw en houder van het landboek van de heerlijkheid en het leenhof van Raveschoot de overdracht plaats van zijn functies als baljuw en zaakwaarnemer wegens sijne impotentie, aan Emanuel Van der Moere, griffier van Laarne" ( Generatie IV) (Enige gegevens over de heerlijkheid Raveschoot, E. SCHEPENS, Castellum, jg. VII, nr. 2, juni 1990, p. 10).

Hierna volgt een overzicht, met hiaten, van de gekende eigenaars. Zij kwamen in het bezit van de heerlijkheid via erfopvolging, aanhuwelijking of aankoop en voerden de titel 'heer en vrouw van Raveschoot'. In het feodale stelsel waren zij als vazal van de machthebber belast met een paardendienst, dwz. in oorlogstijd moesten zij als bijdrage in natura een paard leveren:

(a) "Er waren twee bijzondere heerlijkheden in deze gemeente: Raveschoot en de Nieuwe Gaver. Eerstgemelde behoorde, zoo wij gezien hebben, nog in de eerste helft der XIIIe eeuw aan de heeren van Dendermonde. In 1387 werd zij bij de verdeeling der nalatenschap van Jan van den Wincle en zijne echtgenoote Maria van den Kerchove, toegewezen aan Jan de Schoutheete, gehuwd met Margareta van den Wincle" (Geschiedenis Van Kalken, F. DE POTTER & J. BROECKAERT, 1889, p. 15).

(b) "Jehan vanden velde tient ung fief de monsgr contenant xviij bonniers et est appelle le fief de Ravestot (sic)" (ARA, Fonds van de Rekenkamer, nr. 1101, het Leenhof van Dendermonde, 1469, p. 95). 

(c) "Jehan vanden velde fs Jehan tient ung fief de monsgr contenant xviij bonniers appelle le fief de Raveschot" (ARA, Fonds van de Rekenkamer, nr. 1102, het Leenhof van Dendermonde, 1473, p. 151).

(d) "Ic pietere haghins kenne ende lyd dat ic haudende ben in achter leen van Gillis de cupere eluf buyndere leens luttel min oft mer ter cause van zynen leen herlicheit ende laetschap van raffescoot" (09/06/1525) (RAG, AF, APR, nr. 177/634). 

(e) "Ic lieven vanden velde kenne ende lyt dat ic haudende ben van eenen leen vanden heersamen Willem de cupere fs gillis van zyn hove dat hy haudende is met jan haghins… ligghende in raffescoot" (16/02/1537) (ibidem). Deze Willem was gehuwd met Francisca de Clerc, zij hadden 3 kinderen: Wilken, Lauken en Pieter volgens De Potter & Broaeckaert.

(f) "Ick Jan Clays bailliu der Co. Mat. onser gheduchten here van zynder stede ende heerl van wettere kenne by desen ontfaen thebben van Bauduwyn de cuupere fs Willems den... ende denombrement van zynen leen ghenaempt tleen van Raffeschot" (26/06/1569) (ibidem). 

(g) Op 22/07/1574 kocht Gillys de Zaman tijdens een vergadering te Gent de heerlijkheid van Pieter vanden Kerckhove (RAG, AF, APR, nr. 177)

"gillis de zaman deurwaerder ( Het Adelsarchief Piers de Raveschoot (k) inden raedt van vlaend erfachtich heere van hove en heerl van raveschoot" (06/07/1580) (RAG, AF, APR, nr. 177/634). 

"De heerlijkheid van de Poorte, op het Westveld te Belsele, en gedeeltelijk ook op Waasmunster, was 51 bunder 2 gemeten, vroeger al heide, groot. Zij verhief van de vierschaar van Sinaai en Belsele, en behoorde in de eerste helft der XV° eeuw aan Magaretha van Zaamslag, vrouw van Jan van Pottelles, heer van Eeke, in 1564 aan Philip Quispeau, uit hoofde zijns broeders Jan. Later kwam zij in bezit van de familie Zaman, en wel namelijk aan Gillis Zaman, zoon van Jan en van Amelberga de Nieulandt, en wiens zoon Jan, (zie (h)) gehuwd met Claudina Lievens, heer van de Poorte en van Raveschoot, tevens schepene en ontvanger was der stad Gent in 1604, 1609, 1610 en 1615. Na hem verviel zij op Remigius Zaman, (zie (i)) schepene van Veurne, getrouwd met Catharina Blomme" (Geschiedenis van Belsele, F. DE POTTER & J. BROECKAERT, 1877, Gent, p. 28).

De stamreeks van deze familie gaat ver terug tot begin dertiende eeuw met ene Pieter Zaman (°ca. 1218 te Sinaai-Waas). Enkele correcties: de ouders van Gillis waren Jan x Jacquemine Van Der Beke, de grootouders Jacobus x Amelberga van Nieulant. De echtgenote van Remigius was Cecilia Blomme. Meer info op https://gw.geneanet.org/hlmcharita.

(h) "Ick Jan de zaman audste leenhoir van wylent Gillis de zaman myn vadere, kenne dat ick haudende ben van myn leenhof ende heerlicheyt van Raveschoot" (20/05/1602) (RAG, AF, APR, nr. 177/634); 

"1607 Schepenen van der Kuere… Dheer Jan Saman, heere van der Poort (Maatschappij der Vlaemsche Bibliophilen, 1854, p.139); "Jan Zaman, heer van Ter Poorte, schepen van Ghedeele in 1613"(Jaerboeken van het souvereine gilde der kolveniers, busschieters en kanonniers, gezegd hoofdgilde van Sint Antone te Gent, Deel 2, ed. F. VANDERHAEGHEN, Gent, 1867, p. 20)

"1621 Joncheer Jan de Zaman, heere van der Poort, van de wercke, obiit (overleed) ende in zyne plaetse wierd van de heeren gecreëert als ontfanghere van de wercke, dheer Jacques Bossier" (Memorieboek der stad Ghent: van 't j. 1301 tot 1737, Volume 3, A. VAN HEULE, 1854, p. 158).

(i) "bouck ende leenhove van Raeveschoot die onderhauden wordt ten versoucke van joncheer Remie de Saeman heere van tselve Raeveschoot" (17/01/1649) (RABW, OAL, nr. 508: Register gehouden voor de inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen van de heerlijkheid Raveschoot (1649-1699), f1r°)

"De wapens op het tweede venster waren niet van Remigius de Zaman, abt van Loo en van Gillis Blomrae, maar wel van een naamgenoot en bloedverwant van den abt: Remigius de Zaman, heere de la Porte" (Biekorf, Volume 37, 1931, p. 342).

(j) "1656 Schepenen van der Kuere... Dheer Jacques Coornaert" (Maatschappij der Vlaemsche Bibliophilen, Volume 2, 1854, p. 207)

"denombrement der heerl van ravenschoot overgheven bij dheer jacques coornaert die het vercregen heeft by coope jegens jr [glaude] de saman inde alle sijne...ten volgens recepisse van deze 9 9bre 1657  Ick d'heer Jacques Coornaert fs d'heer Pieters oudt schepenen der stede van Ghendt bekenne by desen mynen denombremente dat ick houdende ben van edele ende hoochgheborenen heere... philippe baltazar van... villain...heere van wettere ende calkene… myn heerlichede ende leenhof ghenaemt... Raveschot groot zynde vierensestich bunderen en halff ende hondert roeden luttel min ofte mere" (RAG, AF, APR, nr.177/ 634). Zijn moeder was Anne Penneman (G. VAN HOOREBEKE, Le Nobiliaire de Gand, 1848, p. 108).

De jr glaude de saman waarvan sprake is jonker (= zoon van een edelman) Jean Claude Zaman, zoon van Remigius x Cecilia Blomme. Het is onduidelijk of hij reeds eigenaar was van de heerlijkheid of enkel de gevolmachtigde van zijn vader, aangezien Remigius pas overleed in 1660 en de verkoop reeds plaatsvond in 1657.

(k) "in 1676 (reeds in 1657, zo blijkt) aan Jacob Coornaert, heer van Kerkhem en Roncheval; in 1682 aan de kinderen van dezen laatste uit zijn huwelijk met Suzanna de Blicquoy" (eigenlijk du Bucquoy) (Geschiedenis van Kalken, F. DE POTTER x J. BROECKAERT, 1889, p. 15). 

Op 15/04/1694 verwierf Petrus Frans De Ruijter 1/3 na zijn huwelijk met Anthoinette Coornaert. Baljuw Frans De Vylder kocht dit derde deel in 1722.

(l) in 1713 kocht Jan Franchois II Triest, gehuwd met Isabelle van Duerne, de 2/3 van het domein van de familie Coornaert. Na zijn dood in 1716 werd zijn dochter, Marie Theodore Triest, vrouwe van Raveschoot. Zij huwde met Jan Charles Ignace Piers in 1732 (privé-archief Ronald Piers de Raveschoot). 

Merkwaardig genoeg was er te Gent een gelijknamige heerlijkheid, die tevens afhankelijk was van het Leenhof van Dendermonde: "La seigneurie de Raveschoot, à Gand, formait un fief qui relevait de la cour féodale de Termonde; elle s'étendait du pont des Cinq Arcades jusqu'à la porte de S'Liévin, au quartier nommé het Zand, et touchait vers l'ouest aux Munkmeerschen, où la cour de cette seigneurie (het kasteeltje 'Hof van Raveschoot', afgebroken in 1907) était située. La maison fut reconstruite par Liévin Triest, qui possédait cette seigneurie au XVIe siècle, en 1563 d'après la date marquée à la façade et conservée sur l'estampe" (Messager de Sciences Historiques, des Arts et de la Bibliographie de Belgique, ed. J. DE SAINT-GENOIS et al, Gent, 1854, p. 351.). De huidige Raveschootstraat loopt dwars door de plaats waar zich het kasteeltje bevond.  

Nazaat Ronald Piers de Raveschoot uit Italië, zelf ook sterk geïnteresseerd in familiegeschiedenis, zette mij via mail op het spoor van dit fonds (RAG, FM79, 633-642). In 1732 verwierf de Gentse familie Piers via aanhuwelijking de gelijknamige heerlijkheid (a), waarbij vele documenten van voormalige eigenaars in haar bezit kwamen. Het bestaan van het fonds was me bekend, maar ik kon niet vermoeden dat ook handschriften uit de zestiende eeuw bewaard bleven, die toelieten om de stamreeks uit te breiden tot ca. 1480 (b). 

(a) De familienaam werd officieel gewijzigd naar Piers de Raveschoot bij KB van 17/03/1885, al droegen nà 1732 reeds verschillende leden de naam van hun belangrijkste heerlijkheid, zoals gebruikelijk was bij de adel. In Gent gebeurde net het omgekeerde: de gelijknamige heerlijkheid kreeg in de tweede helft van de 14de eeuw de naam van de eigenaars, de familie..."van Raveschoot"! 
(http://users.skynet.be/fb969969/pagina3.html)

N° 634: recepissen (c) en denombrementen van lenen (d) 1546-1795

(j) de stam-betovergrootvader.
(k) de afkorting valt niet te ontcijferen, maar na een oproep via het Facebook FV-forum kreeg ik een link naar een gebeurtenis in 1560: "meester Gillis Zaman, deurwaarder bij den Raad van Vlaanderen, zich ten zijnent aanbood, niet om zich de keel te verfrisschen met eenen teug lekker Cruybeeksch bier, maar wel om hem met weinig complimenten aan het verstand te brengen, dat Gaspar Douchy, heer en meester der prochie, de onmiddellijke sluiting zijner taverne te Gent geeischt en bekomen had ".
('Het "Backersveer" te Cruybeke, voormalige eigendom der stad Antwerpen (1531-1819)', E. DILIS, Annalen, vol. 23, Cercle archéologique du Pays de Waes, 1904, p. 212)

Volgens de inventaris dateert dit register van 1654, maar het werd pas enige decennia later opgemaakt toen Mattheus JANSSENS de functies van baljuw en meier combineerde (1697-1712), en Jan DRIEGHE burgemeester was (a). Het verwijst wél naar toenmalige pastorale grondrechten: "Declaratie van alle de wycken ende plecken van alle de stucken van landen gheleghen op de prochie ende heerlyckheyt van calcken, namentlyck van alle de novaelen (b), ofte nieuwe landen ende andere wycken ende plecken, daer den heer pastor deser prochie ende heerlyckheyt gheheel de thiende (c) is competerende in conformiteijte van voorgaende oude boecken naementlyck den ghone van jaer 1654".

Per wijk staat onderaan telkens de aangestelde pryser (schatter) vermeld.

Deze registers werden bijgehouden om grondbelastingen voor de overheid te heffen. De schepenbank stelde pointers en setters aan, taxeerders die de quote (aandeel) bepaalden en ook de gelden inden. De plaatselijke griffier startte dit lijvige boek het jaar voordien op. Het bevat naast de afbakening van percelen ook mutaties (overdracht van gebruiker - meestal nauwe verwanten - met jaartal) links in de marge. De leengronden gingen dikwijls over naar de volgende generatie. "Dit is den tweeden quote bouck (a) van prochie van calckene ende de goedynghe van landen en mersch (b) gheestimeert (c) by ln van ruiteghem fs eloys (d) jan bontinck"

Aan de hand van het quoteboek van 1636 ( ) werden de daaropvolgende decennia telkens loopers opgesteld, zoals blijkt uit het exemplaar van 1701: “Looper getrocken vuyt den prysboeck vande gronden van erfven landen ende meerffchen gheleghen binnen der prochie van Calcken – vuyt den quoteboeck daerop men de veranderynghe van goede is doende wefende den i9en loopere sedert den jaere i635 ten welcken jaere den voornoempden quotebouck nieuwe ghemaeckt is, ende by defen alleendelyck vuijtgetrocken is den prys vanden generaelen bodem deser voornoemde prochie omme elck daeroppe ghepoint (a) ende ommeghestelt (b) te wordene soo d’insetenen als d’afsetenen (c) naer ieders quote (d) ende transport (e) beginnende desen loopere met den jaere duijft seven hondert een toorconden greffier G. V. Mossevelde (f)" (RAG, OAK, 28, f1r°)

(a) de lokale schepenbank stelde een poin(c)ter aan die als beëdigde ambtenaar een jaarlijkse belasting moest heffen op de geschatte waarde van onroerende goederen (de zgn. pointinghe).

(b) omstellen: de heffing gelijkmatig verdelen over de belastingplichtigen. 

(c) eigenaars/pachters van buiten de parochie, bijv. uit het naburige dorp Laarne of de stad Gent. Ook afdrijvers genoemd.

(d) aandeel.

(e) om de schatkist van de graaf van Vlaanderen te spijzen, moesten alle kasselrijen, zo ook het Land van Dendermonde met Kalken, het Transport van Vlaanderen betalen, een centrale belasting op onroerend goed, die tot op het niveau van de parochianen werd bepaald.

(f) Kalkens notariaat 17de-18de eeuw (e). 

Een voorbeeld uit de SCHRIECK-wijk: 

f93r° "Jan haeghens fs prs (g) in erfven syne hofstede dhilft van 294 roen met den vuytplant oost de schrieckstrate suyt berthls hubrecht west dhoirs Jaecqs clauwaert noort via mre Jaecqs cortvrient; 

Den selven in pachte van via mre Jaecqs cortvrient groot 837 roen met een dreefken oost de schrieckstrate suyt den selv haeghens met syn hofstede west jooris baeten noort via guille bracke; 

Den selven in pachte vande heere raedt van meirssche dhilft van 757 roen […] walleken oost de beke suyt dhoirs gs bauwens west dhoirs van deurw. smet noort den selv van meirssche; 

Den selv in pachte vande selv van meerssche dhilft van 606 roen […] walleken"

f93v° "oost de beke suyt ende west den selv van meirssche noort brthls hubrecht; 

Den selv in pachte vande selv van meirssche dhilft van 532 roen tveurste walleken oost de beke suyt dhoirs vande deurw: smet weste de strate noort brthls hubrecht; 

Den selv in erfven 922 roen oost de schrieckstrate suyt Jan van doorflaer met syn hofstede west Jaecqs haeghens noort Adr clinckspoir met sijn hofstede; 

Den selv in erfven 400 roen in d’affchooten oost livyne de wilde suijt Christiaen drieghe west Lieven calle noort de strate; 

Den selv in erfven 862 roen oost ende noort dhoirs Jaecqs clauwaert suyt de strate west Lucas de vman; 

Den selv in erfven dhilft van 800 roen op thuffevelt oost het straetken suyt Jan bracke west dhoirs gs rogiers noort pr bracke; 

Den selv in erfven dhilft van 264 roen in meulemeirsch oost Jan vande velde suyt Jacobus van leuven noort pr scheire"

(g) Mogelijks een zoon van Petrus x Anna SLOYR, gehuwd met Petronilla BRACKE ( Tak 1), of een zoon van Petrus x Anna ANTHEUNIS ( Tak 5).

Over deze ambtenaren verscheen een uitvoerig artikel: HAEGHENS L., 'De baljuws van Kalken tijdens het Ancien Regime (laatste kwart veertiende eeuw tot en met 1795)', Castellum, nr. 1, maart 2024, pp. 07-65. Hierna volgt een chronologisch overzicht:

(*) "Vidimus (afschrift) 1414 nov. 25 door schepenen en raad van Gent. Regest: 1387 juni 17. Jan vanden Kerchove, baljuw, en Jacop de Wilde, Jacop de Gheest, Willem Pauwels en Pieter vanden Zijpe, schepenen in Kalken, oorkonden dat Pieter Keghel en Alijce Baers, zijn vrouw, erkennen schuldig te zijn, over de erfgenaam van Heinric Hyoens, aan Pieter vander Leyen, als stichter van en ten behoeve van het godshuis O.L.Vrouw ter Nood Gods, 6 lb. par. 's jaars erfrente, welke bezet wordt op landerijen aldaar" (RAG, Archief Heilig-Kerstkerk Gent, charter 235).

(**) "Dit naervolghende zijn de coste gheleit ende ghedaen bij everaerd van boxlaer als bailliu van calkene ande muelen ende ande berch te meye anno xiiiic ende xliiii" (ARA, Familiefonds de Merode Westerloo, VD 895).

• (1) C. DAUWE, Calcken door de eeuwen heen, Historische bijdragen getrokken uit de archieven der gemeente, 1908. Een beknopter overzicht staat in F. DE POTTER & J. BROECKAERT,  Geschiedenis van de Gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen, Vierde Reeks, Arrondissement Dendermonde, Eerste Deel, 1889. Beiden met beperkte bronvermelding.

• (2) Tenzij anders vermeld: E. BALTHAU, Een inventaris van het archief van de Heren van Kalken (1228-1689) van het begin van de achttiende eeuw, Castellum, Jaargang XXXII, nr. 4, december 2015, pp. 05-39. ( Het archief van de seigneurie de Calkene). 

• (3) "Thomas den Hertoghe was clerc van de heer van Kalken in 1399 [...] In het begin van de vijftiende eeuw was hij baljuw van de heer van Kalken", E. BALTHAU, Hoofdcijnsplichtigen van de Sint-Baafsabdij van Gent in Laarne en Kalken in de tweede helft van de 14de eeuw, Castellum, Jaargang XXVI, nr. 4, p. 26, noot (32). Hij stichtte met zijn echtgenote een eeuwige jaargetijde: "Upten vijften dach van aprille int jaer ons heeren XIIIIc ende tachentich so was dit naervolghende poent ghewijst Maes de Hertoghe ende Kateline van den Kerchove sijn wettelike wijf hebben ghegheven eenen eeweliken dienst te Calkine in de kerke voer Onser Vrauwen, dats te wetene eene messe de weke, ende voert harer beeder jaerghetide ende Margieten, harer dochter, dies sal hebben de priestre, die de messe doet , V lb. pares. ende X gro. vlaenderscher munten" (RAG, KAK, 458, goedereninventaris Tafel van de Heilige Geest van Kalken, renterol begin 15de eeuw, toevoeging 05/04/1480). Hiervan werd opnieuw melding gemaakt in 1616 toen beslist werd tot een reductie van een wekelijkse naar een maandelijkse misviering. Hieruit blijkt dat daaropvolgende generaties dit gebruik in stand hielden en ervoor betaalden: "Item fundatio unius missa in hebdomada facta a Thoma d hertoge, quae solvitur a mensa (***) ab ill[ustrissim]mo et R[everendissi]mo D[omi]no van Burch p[iae].m[emoriae]. (****) in sua visitatione facta decimo martij 1616 reducta est ad missam singulis ...dicendam mensibus ad ...altare secundum libitum celebrantis" (RAG, Fonds Sint-Baafs en Bisdom Gent, K83, B848/10B, Specificatie van fundaties en kalender van jaargetijden, door pastoor Lucas Mersie, 21/04/1655, f1r°). (***) Armentafel of Tafel van de Heilige Geest (****) toenmalig Gentse bisschop Frans van der Burch, zaliger. 

• (4) "Un accord entre le seigneur de Calkene et Jean de Weyters au sujet du reliqua des comptes de Willems de Bruyne baillij et receveur de Calkene dont ledit Weyters avoit epousé la veuve de l'an 1454" (f384r°).

• (5) "Autres comptes rendus par Lievin van Nesse pour les annees 1505 [...] 1518" (f388v°). Hij wordt wellicht ook reeds genoemd als meier in de baljuwsrekening van 1502-03, een promotie die ook bekend is bij Denijs Bracke (meier in 1571, baljuw in 1577) en Mattheus Janssens (meier in 1694, baljuw in 1697). Hij was gehuwd met Anthonijne vanden broucke, zus of dochter van de vorige baljuw. (5b) "Wy lieven de vylder bailliu..." (RAG, OAK, wettelijke passering 04/03/1532). 

• (6) Hij wordt in de Kalkense schepenakten (wettelijke passeringen) een eerste keer vernoemd als baljuw van begin 1528 tot 1530. "Autres comptes rendus par Michel Weemaes a raison des annees 1536 [...] 1576" (f388v°-389r°). Hij organiseerde verschillende waerheden (publieke hoorzittingen): in 1539 was Gillys De Schaepmeestere de klos "van dat hij bedreghen was inde bannes waerhyde van xvc xxxix dat hy oudt relyc was met zijnen veercken inder lieden graen", dwz. hij werd schuldig bevonden tot het betalen van een boete omdat zijn varken in het verleden het graan van anderen had opgevreten (ARA, FDMW, VDA 95/2). In 1556 werden verschillende getuigen gedagvaard, omdat ene Jan De Wilde "ten dyverschen stonden smorgens voor zonnen upganck hem vervordert heeft te gaen cappen up de mortelbeke in lieven smets en noch ander lieden haudt"(RAG, OAK, Ferieboek). Op illegale houtkap stond de straffe van boete. Memorie dd. 02/12/1557 van baljuw Michiel Weemaes die voor de leenmannen en schepenen van Kalken "ghehauden heeft een stille duergande schouvereyns jaerwarheyt ghenampt de banneswarheyt ten welcke hij bij vonnissen ende kercgheboden ghedachvart heeft alle anders mannen laten ende onderzaten vander zelver prochie ende ons zeer scherpelick ghelast te vraghen ende examineren eenen ghelick up zynen eedt zulck alhier van auden tyden ghecostumeert es gheweest te vraghen // Int welck ten volle benoden ende betuyght es met lieden ende liens van eeren ghenomen eenen Jan schatteman fs Lauwereyns als dat hy hem vervoordert heeft up alden heleghen dach ende te meer stonden up den helijghen zondach met eenen spade toverschieten (WNT: overladen) zynen cooren dwelck nemmer gheorloft en es maer expresselick vanden helygher kercken verboden es". Nog enkele andere bewoners hadden het verbod op zondagwerk aan hun laars gelapt, zo had Jan Van Damme fs. Lauwereyns op Sint Dionysiusdag (09 oktober, patroonheilige van Kalken) zijn paarden aan het werk gezet te Wetteren, en was diezelfde dag naar de molen van Laarne gereden (ARA, FDMW, VDC 741). Weemaes woonde in 1574 op zijn eigendom in de Schriekstraat (SAG, Kalkense penningkohieren). Zijn ouders waren Jacob Wemaes en Elisabeth Van De Zype, hij was gehuwd met Judoca (Jozyne) van Mendonck en stierf in 1581: "Michaelis Wemaes bailliu de Calckene defuncti 1581" (RAG, Fonds Sint-Baafs en Bisdom Gent, K83, R848/10B). Zijn doodsoorzaak is mogelijk af te leiden uit zijn bewaard handschrift (RAG, Kerkarchief Kalken, 453): "Overleden van de peste int Calcken zythen deen eersten dach van wedemaendt xvc LXXXI,..." . Na vermelding van enkele namen stopt het handschrift van Michiel Wemaes, zodat wij moeten aannemen dat hijzelf aan deze ziekte bezweken is". (M. MEYS, 'Honderd bewogen jaren uit de geschiedenis van de Kerk van Kalken, ca. 1550-1650', Castellum, 1991, 3, pp. 05-63). 

• (7) "Autres comptes rendus par Pierre van Hecke a raison des années 1605 [...] 1624" (f389v°-390r°). Hij was gehuwd met Laurentia Bracke.

• (8) "Autres comptes rendus par Lievin Balten pour les années 1625 [...] 1630" (f390r°). Hij overleed in 1636, zijn weduwe was Livina Van Zype. C. DAUWE vermeld hier het jaartal 1620. Wellicht een drukfout, want de vorige baljuw, Pieter Van Hecke, diende de rekeningen in van 1620 tot en met 1624.

• (9) "Autres comptes rendus par Nicolas Van Hecke en raison des années 1631 [...] 1670" (f390v°-391r°).

  "i quohier behelsende d...estanden vande Xe penninghen vande landen verandert tot ende met het jaer 1670 wesende het letste jaer verantwort by niclays vanhecke ende bij contracte met syne...ghemaeckt es mij ghecedert" ( Algemeen Familiefonds deel II).

• (10) "Autres comptes rendus par Phles. De Labye des années 1671 [...] 1674" (f391r°). Pastoor Charles vander Winckele, vertrouwenspersoon van de Heer van Kalken, kreeg de opdracht om de jaarrekeningen op te maken voor de restanten van 1672-73-74, 1675, 1676-77, en 1678-79, ook al was sinds 1676 Pieter Bauwens aangesteld als de nieuwe baljuw. In de baljuwsrekening van 1677 vernemen we hier iets meer over: "Item betaelt aen Joris van aerde cepier vanden gravencasteele tot Ghendt de somme van ... over een jaer ende 35 daghen steencosten (gevangeniskosten) van meestere Philips de Labije verschenen (WNT: betaalbaar, vervallen) den 18de April 1678 mitsgaders de rechten van sluyten ende ontsluijten verschot aen assistenten ende aenveerden van claghten" (ARA, Fonds de Merode Westerloo, VDB 301, f26v°/27r°). De reden van zijn detentie is onbekend (in G. ROGIERS, Criminele processen Raad van Vlaanderen (1671-1723) komt hij niet voor). Bovendien kreeg Simon van Opstaele, procureur in de Raad van Vlaanderen, een salaris als zaakgelastigde van de Heer van Kalken in het proces contra de voormalige baljuw. 

1. (11) Werd tijdens de Brabantse Omwenteling (1789-90) ontslagen, maar ging met succes in beroep tegen deze beslissing voor de Grote Raad van Mechelen, en werd ten slotte in januari 1792 opnieuw aangenomen als baljuw. Als gevolg van de Franse revolutie werd dit lokale mandaat in 1795 voorgoed afgeschaft.

  

In het Algemeen Rijksarchief te Brussel [5] trof ik in het kader van mijn stamboomonderzoek [6] tussen een reeks Kalkense baljuwsrekeningen een aparte rekening aan van 11 folio's met een schat aan informatie over deze affaire. Als plaatsvervangend ambtenaar van de dorpsheer moest de baljuw oa. telkens over één of meerdere jaren een gedetailleerd financieel verslag indienen. Afkortingen zijn opgelost om de transcriptie vlot leesbaar te maken. De aanhef: "Rekeninghe Bewijs ende Reliqua [7] ghedaen ende by desen ıs doende pieter van hecke Bailliu van Calckene causa officie [8] vuten name van Edele ende Weerde heere myn heere mher Jacquis philippus vilain [9] Grave van Iseghem Bander heere van Raisseghem vry heere van Sente Jans ten steene heere van massemen van westerem van wettere etc ende dat van alle den ontfanck vutgheven ende administratie die hy ghegadt heeft vande drije criminele ghevanghenen vrauwen om het crim [10] van tooverie [11] te wetene joosyne van kerchove huysvrauwe was van pieter dierick lysbette svylders huysvrauwe es van Jan de schaepmeestere filius henricus ende joosyne vellemans huysvrauwe es van fransoys devijldere hiervolght". Ze werden opgepakt en dag en nacht onderworpen aan een kruisverhoor, soms onder tortuur [12], waarbij ze werden vastgebonden vlakbij een aangestoken vuur (de waakproef). Het staat vast dat Joosyne Vellemans (mogelijk ook de anderen) een halsband omgesnoerd kreeg die van binnen voorzien was met een rij scherpe ijzeren pinnen. Het foltertuig was met koorden aan de muren vastgemaakt, en bij elke hoofdbeweging drongen de pinnen in de hals wat helse pijnen veroorzaakte. Deze fysieke en mentale uitputtingsslag leidde meestal tot een bekentenis, maar die was slechts rechtsgeldig als ze nadien vrijwillig bevestigd werd. In het geval die toch herroepen werd, kon de ondervraging gewoon opnieuw beginnen. Joosyne van Kerckhove kwam in het vizier van de plaatselijke overheid na de verhoren van Maeyken van Cuetsenroeye uit Overmere, die verklaarde dat "Janne Callens en Passcheyne Neyts tooveressen zijn en dat zij ze heeft gezien op de dansingen en vergaderingen van boze geest en bij Willem de Moerlooze en Pieter Dierickx en op het Galgenveld" [13], en nadien van de Laarnse Janne Callens, waarbij de griffier noteerde dat "Die ene keer was het eten op voorhand gekookt en smaakte het naar hooi, de andere keer kookte ze zelf met de 'boele' [14] van Willemeyne Sveermans (cf. infra). Dit gebeurde bij de weduwe van Pieter Dierickx te Kalken" [15] (cf. de aanhef). Ze stierven alledrie op de brandstapel. 

[5] ARA, Familiefonds de Merode Westerloo, VDA 984 ( ). Hiernaar werd ook verwezen in de Arenberg inventaris ( Het archief van de seigneurie de Calkene): "Avec un compte des biens confisqués de... execute comme sorcière de l'an 1607 (n°10)"

  

De baljuwsrekening bevat telkens een overzicht van de inkomsten en uitgaven per beklaagde. Hierna volgen de belangrijkste passages met de nodige duiding: 

1. Joosyne Van Kerckhove 

Bij de inkomsten: "Eerst den ontfanck vande geconfisceerde [16] goede joosyne van kerckhove gheexecuteerde metten vuere upden xi octobris 1607". [17] In verband hiermee noteerde pastoor Joannes Van Zijpe in het Kalkense parochieregister van de overlijdens: "10 Octobris affecta est supplicio ignis ob veneficio Judoca van kerckhove reliquit unicus filium Agidium" [18] Vrij vertaald: op 10 oktober stierf Judoca van Kerckhove op de brandstapel wegens hekserij, ze liet een enige zoon na, Agidius (Gillis). Dit was toen dikwijls het trieste lot van veroordeelde heksen. Indien die zich bij de doodsbekentenis bekeerden, werden ze soms eerst gewurgd om volgens het kerkelijk geloof zo toch nog een kans te krijgen om in de Hemel te belanden, zoniet werden ze levend verbrand. Na de aanhouding werden hun bezittingen meteen in beslag genomen om de proces- en gevangeniskosten te dekken. Vervolgens "Item ontfaen van gillis bracke soone vande voornoemde joosyne [19] de somme van vijfentwintigh ponden groots vlaems de welcke hy by appointemente [20] jeghens myn Edele ende Weerde myn vrauwe Isabaeu de Berghes Gravinne van Iseghem etc [21] ghemaect ende schuldich was te betalen boven alle costen [22] vanden processe ende misen van justitie". [23] Bovendien moest hij alle salarissen, diensthandelingen én maaltijden betalen van de baljuw, schepen en leenmannen tijdens haar gevangenschap. Toch toonde de Vrouw van Kalken enige clementie: "Tooveres verbrand - Een vruchtbaar heksenjaar moet 1607 geweest zijn, alsdan werd hier verbrand op eenen houtstapel de moeder van zekeren Gillis Bracke, om de kosten van het rechtsgeding te dekken, werden hare goederen, een half bunder land, aangeslagen door de vrouw van Kalken, de gravin van Iseghem, toch bij schikking dezer edelvrouw kwam haren zoon terug in het bezit van zijn moederlijk erfdeel". [24] "Item ontfaen van Jan baert  (*) te Laerne over de confiscatie van goede gheleghen binnen Calckene achterghelaeten by Willemyne veermans (cf. supra) in haeren leven syne huysvrauw, ende omme het crim van tooverye gheexecuteert metten vuere datter de doot navolghde up den iien octobris xvi seven". De opbrengst, zijnde 23 pond groten Vlaams, werd in opdracht van de Vrouw van Kalken overgemaakt aan het Laarnse bestuur, omdat ze daar gewoond had "danof den doender (de baljuw) van desen int vriendelyck met Jan baert veraccordeert [25] es." 

(*) Over deze familie Baert bestond een webpagina die intussen offline is. Dankzij web.archive.org (The Wayback Machine) is die in PDF-formaat onderaan dit thema beschikbaar.

[16] In beslag genomen. 

[17] Deze rekening werd pas twee jaar later opgemaakt in 1609. In een Laarnse procesbundel en het Kalkense parochieregister staat de correcte datum vermeld, nl. 10 ipv 11 oktober 1607. 

[18] L. DE RUYVER, 'KALKEN, Begrafenissen (Sint-Denijs) 1604-1631 en 1663-1796', CD-ROM uitgegeven via VVF Gent-Digitaal Archief, 1998, p. 343. Aan de hand hiervan werd de originele akte opgezocht via https://search.arch.be/nl/ (de zoekrobot van het Rijksarchief). 

[19] Zoon uit een vorig huwelijk. In de klassieke baljuwsrekening van 01 januari tot 31 december 1607 staat het vermeld bij de "Andere ontfanck vanden confiscaties binnen den tyt deser rekeninghe" op folio 8 recto, samen met het item ivm de goederen van Willemyne Sveermans (cf. noot 20).

[20] Regeling, schikking, afspraak (Vroegmiddelnederlands Woordenboek). 

[21] Echtgenote van Jacques Philippe de Gand Vilain (cf. noot 9). 

[22] Mogelijk gaat het hier om een borgstelling om extra kosten te dekken. 

[23] Rechtsvervolging. 

[24] C. DAUWE, 'Calcken door de eeuwen heen', 1908, p. 28. 

[25] Overeengekomen. 

Bij de uitgaven betalingen aan oa.: 

* meier Jan Dierick belast met haar gevangenschap, het voorzien van voedsel en het leveren van hout en kaarsen aan de bewakers. Hij was een rechterlijke ambtenaar oa. belast met de uitvoering van vonnissen bij burgerzaken en de veiling van goederen bij onteigeningen

"Voor ene langdurige opsluiting gebruikte men het een of andere woonhuis; de aangehoudenen werden er, dag en nacht, streng in het oog gehouden door bijzondere daartoe aaangestelde bewakers. Dit leert ons het proces register, beginnende den 28 Februari 1602, alwaaar wij lezen op blad 198: Pieter Van Hecke, Bailliu, heeft wettelijcke staende clachte ghedaen op de goedynghen (inbeslagneming van goederen) van Lieven De Poortere, gheleghen in de prochie van Calcken omme daeraene te verhaelen, de boete, 100 ponden parisis van arrestbraeke latende onverlet de boete, bij sijne huysvrauwe verbeurt met breken zeker staketsel (houten traliewerk), staende voor de vautveynstere van Jan Dierick, tot bewaernisse van eene ghevanghene, sittende in de voornoemde vaute voor crim van tooverije. Deze klacht werd ten schepenhuize nedergelegd den 30 October 1607 en zal wel onmiddellijk gedaan zijn na de vlucht der zoo gezegde tooveres van de kelderkamer van den hoogervermelden Jan Dierick". (C. DAUWE, Calcken door de eeuwen heen, p. 26). Het is niet bekend wie die vrouw precies was. 

* officieren Jooris Aerts en Merten De Cueleneere voor hun salaris nav de betekening van de dagvaarding via een oorkonde [26] en de bewaking van alle verdachten. Zij waren beambten in dienst van de baljuw, enigszins te vergelijken met een veldwachter 

* advocaten Jacob Van Hamme, Fransoys Bossier Sr. en Gillis Stalins "ghecomitteert van haere hoochhede weghen omme te besoignieren inde processen ende de zaeken... binnen de lande van vlaenderen up tfaict van tooverie voor consulten van vijfve destincte consultaties blyckens by de vijfde advijse". Volgens een beslissing van 06 juni 1606 waren ze aangesteld om dergelijke zaken in het Graafschap Vlaanderen te behandelen en advies uit te brengen 

* advocaat Fransoys Bossier de jonghe "ghebeden omme te comen besoignieren in torture vande voornoemde Joosyne ghevanghene" 

* burgemeester Matthys Verbrugghen en de baljuw zelf voor hun vacaties te Gent nbsp;

* griffier Gillis Hubrecht voor zijn salaris, het noteren van de verklaringen en het opstellen van de teksten van de oorkonden, de vergoeding voor zijn vacatiegeld te Gent om voor de start van het proces samen met de burgemeester, baljuw, schepenen en leenmannen enkele rechtsgeleerden te consulteren, en naar Laarne om er kennis te nemen van de beschuldigingen tegen de plaatselijke verdachten 

* enkele schepenen, waaronder Jacob Haghens [27] en leenmannen voor het afwisselend bijwonen van de verhoren 

* schepen Pieter Vandervaet voor de inventarisatie van haar goederen 

* de officier criminel [28] een vergoeding voor zijn verhoor onder tortuur, "van justitie te doene" [29] en "het upperste cleet" [30] 

* de confessors [31] om de biecht af te nemen "vande patiente" en missen op te dragen 

* Lieven Drieghe om deze biechtvaders met de paardenwagen te halen uit Gent en terug te brengen 

* meier Jan Dierick voor de levering van berken- en eikhout 

* Willem Vanden Brande voor het leveren van de laatste maaltijd aan de terdoodveroordeelde 

[26] Gezegelde akte veelal op perkament. 

[27] °Ca. 1555 - overleden op 31/07/1625. Genoemd als Kalkense schepen vanaf 1602, gehuwd met Margareta Alleman Tak 2. 

[28] Gentse beul of scherprechter, Boudewijn Waelspeck. Hij wordt echter niet bij naam genoemd in deze baljuwsrekening.

[29] De terechtstelling uitvoeren. 

[30] "De beul had het recht het opperste kleed (het meest waardevolle kledingstuk) van de terechtgestelden te nemen; als de schepenen het kleedingstuk aan de familie lieten, zoals het hier en bijna altijd bij min gegoeden het geval was, kreeg de beul een schadevergoeding", Tijdschrift voor Nederlandsche folklore, redactie P. DE MONT & A. DE COCK, Jrg. 12, 1899-1900, p 120. 

[31] Biechtvaders. 

2. Lysbette sVylders (De Vylder) 

Bij de inkomsten: "Item ontfaen van Jan de schaepmeester filius henricus over Lysbette sylders zyn huysvrauwe up tgene haer by mannen van leene ende schepenen by advyse ende sentencie van reght gheleerden gheordonneert was te betaelene haere vanghenesse costen ende mysen van justitie voor staecken van vanghenesse sub poena convictij [32] den vden february 1608 omme dhelft vande somme van mits dat hy voor de reste zeker moest stellen up dordonnantie vanden hove". Volgens het vonnis moest zij de helft van haar gevangenis- en gerechtskosten betalen, en zich aanmelden bij een nieuwe dagvaarding (cf. de vierde casus). Haar man moest zich voor de andere helft borg stellen. Achteraf betaalde hij ook het tweede deel, met daarbovenop diverse extra kosten voor de baljuw, burgemeester, griffier, schepenen "ende andre notable". Bij de uitgaven betalingen aan oa.: 

* meier Jan Dierick voor de onkosten tijdens de gevangenschap, het voedsel voor de gevangene en de bewakers, levering van kaarsen en hout, en het gebruik van zijn keuken voor een periode van 150 dagen, min de 6 dagen hechtenis te Gent 

* officieren Jooris Aerts en Merten De Cueleneere ea. voor hun salaris nav de betekening van de dagvaarding en de bewaking van de verdachte 

* de verschillende advocaten voor hun honoraria, en voor 9 adviezen bij "meester Jan coucke als superintendant vanden hove ghecomitteert". [33] Hij was raadsheer- commissaris bij de Raad van Vlaanderen, en moest in 1606 "de plaats innemen van Jan de Bloys als superintendant om erover te waken dat alle magistraten van Vlaanderen hun uiterste taak zouden doen om het abominabele misdrijf, zijnde toverij, met wortel en tak uit te roeien"[34] 

* dokter Herman Vander Heyden[35] om in de Gentse gevangenis na te gaan "oft zy eenighe insensible teeckenen hadde", dwz. hij speurde op haar lichaam naar verdachte merktekens. Als hij die met een naald doorprikte en ze ongevoelig bleek of niet bloedde, werd dit beschouwd als een duivelsteken (Lat. stigma diabolicum) 

* burgemeester Matthys Verbrugghen voor de vergoeding van zijn vacaties te Gent om met rechtsgeleerden het proces voor te bereiden, en naar Laarne en andere parochies om kennis te nemen van de belastende verklaringen die de overige vermeende heksen afgelegd hadden tegen Lysbette De Vylder 

* diverse schepen en leenmannen voor de vergoeding voor het bijwonen van de verhoren te Gent 

* de baljuw voor zijn vacatiegeld te Gent en het doen opstellen van de nodige verhoorverslagen 

* de griffier om haar verklaringen tijdens de verhoren dag en nacht te noteren en daarvan een verslag op te maken, en de vacatiegelden te Laarne en Wetteren om daar ook kennis te nemen van de beschuldigingen 

* de beul voor de visitatie [36], tortuur en cordegelt [37] binnen ghendt 

* "Item betaelt den suppier [38] van het schauselet [39] binnen Ghendt over dijsergelt [40] ende de weecke van torture vande voornoemde ghevanghene midtsgaders hondert ende vyftich haudt gheemployeert ende verbrant inde voorseyde torture binnen den tyt van zes daghen" 

* Cornelis Clyncspoor om "de ghevanghene voornoemt inde absentie vanden officier bewaert hebbende up den waghen so de selven ghevoert wierde tot overmeere omme te confronteren jeghens naynken van eesvelde [41] aldaer ghevanghen up ghelycken crim" 

[32] Lat. : op straffe van veroordeling.   

[33] Aangesteld. 

[34] C. VERHAEGHE, 'De benoeming van de voorzitters en raadsheren van de Raad van Vlaanderen (1598-1633)', 3.2 Raadsheren, 2000 (online scriptie op www.ethesis.net). 

[35] Hij onderzocht ook een vermeende mannelijke heks uit Laarne, nl. Lieven Lammens. Cf. J. DE WILDE, 'Het faict van tooverie in Laarne (1607-1608): enkele feiten en bedenkingen', Castellum, 4 (2001), p 21. 

[36] Lichaamsonderzoek naar merktekens van de duivel. 

[37] Vergoeding voor het aangekochte touw. 

[38] Cipier. 

[39] Ook Chastelet, vroegere stadsgevangenis op de Korenmarkt. 

[40] Boeirecht (K.F. STALLAERT, 'Glossarium van verouderde rechtstermen, kunstwoorden en andere uitdrukkingen uit Vlaamsche, Brabantsche en Limburgsche oorkonden, Volume 2', 1886, p. 14). 

[41] In 'Heksenprocessen te Laarne in 1607-1608, een samenspel van 'krachten van onderen' en 'krachten van boven'' van J. MONBALLYU, in Gedenkschriften van de Oudheidkundige Kring van het Land van Dendermonde (2002) staat te lezen dat de Laarnse Passchyne Neyts tijdens een ondervraging verklaarde dat ze op een heksenbijeenkomst te Overmere oa. ene Naentken van Helsvelde alias Naentken Torrens ontmoet had en haar ongehuwde dochter Bette uit Uitbergen (met dank à Marleen Van Acker van Heemkundige Kring Overmere voor deze info). Naynken is een verkleinwoord van de Latijnse doopnaam Adriana. De achtervoegsels -ken of -kin komen zowel bij kinderen als bij volwassenen voor.

3. Joosyne Vellemans 

Uit processtukken bewaard in in het oud archief van Laarne nr. 486 (Rijksarchief Gent) blijkt dat zij op 26/10/1607 verhoord werd onder tortuur met de halsband. Nadien trok ze echter haar bekentenissen weer in. [42] Zij verbleef net als de twee andere vrouwen 150 dagen in hechtenis, deels te Gent, en werd op 05/02/1608 voor 25 jaar verbannen. Bij de inkomsten de verkoop van twee naast elkaar gelegen percelen land in de Kalkense Zomerstraat voor 50 pond en 10 schellingen grooten om de gevangeniskosten en procesgang te dekken, al ging een deel van de opbrengst naar de Vrouw van Kalken als jaarlijks pachtgeld. Bovendien werd het geld van de verkoop van het aangeslagen meubilair en een koe ghenampteert, dwz. voorlopig bij de griffier in onderpand gegeven, in afwachting van een uitspraak in de rechtszaak tegen hen aangespannen door verschillende schuldeisers bij de Luitenant-Civil van de Indaginghe [43] te Gent. Dit was een éénpersoons-rechtbank die Keizer Karel V in 1541 instelde om buitensporige kosten te vermijden bij een rechtsprocedure. Deze vorstelijke ambtenaar was bevoegd voor financiële geschillen (zoals wanbetalingen) binnen het 'Gentse Kwartier', dat grote delen van Vlaanderen bestreek. 

Bij de uitgaven zoals voordien betalingen aan de baljuw, meier, officieren, advocaten, burgemeester, schepenen en leenmannen en een "Item betaelt aen my selven (baljuw Pieter van Hecke) omme myne vacatien [44] tot Ghendt ghevaceert ende naer andre prochien zo Laerne ende Overmeere daer van ghelycke ghevanghenen waeren, omme de accusatien te lichten" [45], en de kosten voor zijn reis en verblijf in Doornik om daar de rekening in te dienen en verslag uit te brengen (cf. infra). Betaling aan de griffier om haar verklaringen nauwkeurig neer te pennen tijdens beide verhoren onder tortuur in Gent: "mits zes daghen en nachten de ghevanghene ghewaect ende gheexamineert in torture zo inde eerste als inde tweede torture stellen vande examen verlyt de oorconden haerlieder depositien". Daarnaast om samen met Pieter Vander Vaet de (on)roerende goederen naar waarde te schatten van Jan Baert en Willemyne De Veerman die te Kalken gelegen waren (cf. supra). 

[42] J. MONBALLYU, 'Heksenprocessen en andere toverijprocessen in het Land van Aalst en het Land van Dendermonde', Tijdschrift van de Geschiedkundige Vereniging het Land van Aalst, Jrg. LIII, 4, 2001, p. 231. 

[43] Oproeping voor het gerecht binnen zekeren rechtskring. Dagvaarding (Woordenboek der Nederlandsche Taal). 

[44] Vacatiegeld: presentiegeld voor het organiseren en of bijwonen van vergaderingen.

[45] Kennis te nemen van de beschuldigingen. 

4. Joosyne Smets 

Er was nog een vierde vrouw betrokken in deze zaak: "Voorts alsoo binnen de voorseyde prochie ooc ghevanghen is gheweest joosyne smets huysvrauwe van balten vanden steene [46] ter oorsacke van crim van tooverije ende dat sy by sentencie van mannen van leene ende schepenen van calcken voorseyt de [weggelaten] septembris zesthien hondert ende zevene by provisie gestaect es gheweest van vanghenesse up belofte ende verbant van inne te commen t'allen tyde dies van sheeren ende wetsweghe ghemaent synde, up peyne van [47] ghehauden te zyne voor verwonnen [48] vanden saecke haer te laste gheleyt ende mits by haer up legghende haere vanghenesse costen ende mysen van justitie, ende waernaer gheene andere sententie ghegheven en es thaer laste soo wordt alhier dit alleenlyck gebrocht voor Memorie". Ze werd ontslagen uit de gevangenis na betaling van een borgsom, maar het vonnis bepaalde ook dat ze zich meteen moest aanmelden bij een nieuwe dagvaarding, zoniet werd ze verondersteld schuldig te zijn. Bovendien moest ze alle gevangenis- en gerechtskosten betalen. Deze regeling gold zolang er geen nieuw vonnis tegen haar werd geveld. De baljuwsrekening werd uiteindelijk in 1609 afgesloten en achteraan gehandtekend door oa. de baljuw, griffier en Maximilien de Rassenghien et de Reninghe (1571-1644), een broer van de Heer van Kalken die te Doornik woonde. De allerlaatste folio bevat een reeks in het Frans opgestelde boekhoudkundige aantekeningen dd. 16/04/1613 en werd ondertekend door baljuw Pieter van Hecke en Isabeau de Berghes, Vrouw van Kalken in haar woonplaats in het Noord-Franse Lomme (nabij Rijsel). 

[46] Judoca Smet, echtgenote van Balthazarus Vanden Steene, overleed op ca. 61-jarige leeftijd op 14/06/1633 en liet 3 kinderen na (parochieregister overlijdens Kalken). 

[47] Op straffe van. 

[48] Verwinnen: schuldig bevinden (Middelnederlandsch Woordenboek).

Hierna een overzicht van het lot van de vermelde vrouwen:

 

Bijlagen:
Familie Baert.pdf (98.8 KB)   

Bij gebrek aan primaire bronnen die onvindbaar of al dan niet voorgoed verdwenen zijn, kunnen verwijzingen naar die originelen een belangrijke aanvulling bieden. Een mooi voorbeeld is de 'Inventaire general des chartres et papiers qui sont dans les archives de la maison d'Isenghien chez le sieur Walrave à Lille" van begin 18de eeuw. Het bevindt zich in het Arenbergarchief te Edingen, dat sinds 1998 ook publiek toegankelijk is (www.arenbergfoundation.eu/nl/archives-enghien). 

E. BALTHAU publiceerde in Castellum nr. 4, december 2015, pp. 05-39 het deel van 'La terre et s(eigneu)rie de Calkene appendances et dependances', met een oplijsting van documenten die dateren van 1228 tot 1689. Folio's 388v° tot en met 392v° verwijzen naar de baljuwsrekeningen van 1500 tot 1681 ( Kalkense baljuws (14de-18de eeuw). Het is onduidelijk of dit archief bewaard bleef. In het ARA te Brussel liggen in elk geval de slechts deels geïnventariseerde archieven van de adellijke families DE MERODE en VAN ARENBERG, waarvan een telg via aanhuwelijking Kalken verwierf begin 19de eeuw. 

** UPDATE ** Het familiearchief de Merode Westerloo delen I-II-III.

Ter referentie: