Geschiedenis van de Gentse christelijke ... - ACW Gent-Eeklo

Geschiedenis van de Gentse christelijke arbeidersbeweging 

De Antisocialistische Werkliedenbond 1890‐1919 

De Antisocialistische Werkliedenbond kwam er op initiatief van de katholieke voorman en vooraanstaande 

burger, Arthur Verhaegen. De Bond was opgevat als een stedelijke federatie van volkswerken waarin ook 

de oudere, van onderuit gegroeide, antisocialistische vakverenigingen een plaats vonden. De bond wilde de 

materiële en maatschappelijke emancipatie van de arbeiders bewerk‐stelligen door sociale wetgeving, 

sociale voorzieningen als verbruikscoöperaties, vakonderwijs, werkbeurzen en dergelijke. Politieke 

medezeggenschap was voor de realisatie van dit programma een noodzakelijke voorwaarde. Niet zonder 

moeite werd op de katholieke lijst plaats ingeruimd voor de vertegenwoordiging van de Bond. Ten koste 

van zware inspanningen werd in juni 1891 de krant Het Volk gelanceerd, als tolk van de antisocialistische en 

christen‐democratische gedachte. Het geheel vormde een alternatief voor het Gentse socialisme, te 

begrijpen tegen de achtergrond van de vrees voor het collectivistische socialisme met zijn eis voor 

algemeen stemrecht. 

De stichting van de Antisocialistische Werkliedenbond werd Verhaegen niet in dank afgenomen. 

Conservatieve katholieken stuurden hem scherpe verwijten. In Gentse burgerlijke kringen, maar ook 

daarbuiten, werd Verhaegen wel eens bestempeld als "le baron rouge". 

De conservatieve kritiek belette niet dat de bond een hoge vlucht kende. Men bereikte in 1911 zo'n 10 000 

leden, terwijl de Bond in zijn geheel 135 werknemers telde. In de Belgische Volksbond stond Gent model. 

Een zwak punt vormde echter het gebrek aan cohesie (een federatie, geen eenheidsorganisatie) en de 

relatief hoge graad van burgerlijke bevoogding. 

Naarmate de Eerste Wereldoorlog naderde werd het verschil in ritme en streefdoel van enerzijds de 

werkmanskringen en anderzijds de vakverenigingen duidelijker. Hier worden we geconfronteerd met een 

latent spanningsveld. 

De moeilijke overgangsjaren naar een standenorganisatie: 

de Katholieke Werkliedenbond Het Volk 1918‐1940 

De tussenoorlogse periode vormt een overgangsperiode. Langzaam werden de oude gewaden afgelegd, 

geleidelijk aan paste men zich aan het model van de standenorganisatie aan, het model van het ACW. Het 

ACW was er in 1921 op nationaal vlak gekomen onder druk van de vakbeweging en het democratisch elan 

dat de onmiddellijke na‐oorlogse jaren kenmerkte. Pas met het aantreden van een jongere generatie 

leiders (Edmond Ronse, Emiel Claeys, proost Cesar Van Kerckhove) vormde de werkliedenbond zich om van 

een federatie tot een heuse standenorganisatie, die via haar diensten en deelorganisaties de zorg voor alle 

belangen van de arbeiders op zich nam. De tussenoorlogse periode werd gekenmerkt door de uitbouw van 

de huisvestingsmaatschappijen, initiatieven op het vlak van de volksontwikkeling, de oprichting van de 

spaarbank VDK, en het organiseren van de plaatselijke afdelingen in het omliggende. 

Een hoge symboolwaarde ‐ het prijskaartje evenzeer ‐ had de aankoop van het achttiende‐eeuwse Hotel de 

Nockere op de Poel, de nieuwe huisvesting. Waar voorheen de Katholieke Kring en de Conservatieve 

Kiesvereniging waren gehuisvest, de Werklieden‐bond zolang stokken in de wielen hadden gestoken, nam 

voortaan de standenorganisatie haar intrek. Op politiek vlak manifesteerde zich tot in de jaren dertig een 

tweesporigheid tussen de oude leiders (Gustaaf Eylenbosch en Gustaaf Gabriël) en de jongeren (Emiel 

Claeys, Emiel Verheeke, Edmond Ronse, Geeraard Van den Daele) die radicaler christen‐democratisch en 

meer vlaamsgezind waren. De doorbraak op christen‐democratisch vlak kwam er onder meer door toedoen 

van de jonge opkomende politicus August Edmond De Schryver. Met de hervorming van de Katholieke 

Partij tot Katholieke Vlaamse Volkspartij lag het zenuwknooppunt van het politiek katholicisme voortaan op 

de Poel.

De Vooruit overvleugeld: het Algemeen Christelijk Werkersverbond "Het Volk" 1945‐1990 

In de loop van de jaren vijftig en zestig doorbrak de christelijke arbeidersbeweging ‐ niet alleen te Gent ‐ 

het socialistische overwicht. De verklaring voor deze doorbraak ligt in het belang dat aan de dienstverlening 

werd gehecht en in het aanlokkelijk stelsel van vrije, aanvullende, verzekeringen dat men aan christelijke 

zijde wist op te zetten. De aanzet tot deze gespecialiseerde en trendgevoelige diensten lag reeds in de 

tussenoorlogse periode, bv. Moeder‐ en Kinderzorg (KAV), studie‐ en beroepsoriëntering (KAJ‐VKAJ, later 

PMS‐centra, nu CLB's), berg‐ en bosvakanties voor arbeiderskinderen (CM, nu Intersoc)… IN de naoorlogse 

periode conformeerde het ACW verbond Gent zich aan de nationale evolutie en wordt de werking op de 

leest van de andere arrondissementele verbonden geschoeid. Toch bleven er onmiddellijk na de Tweede 

Wereldoorlog een aantal opmerkelijke verschillen, bv. inzake de politieke belangenverdediging. 

Men betreurde het afstoten van de politieke werking naar de Christelijke Volkspartij. Men had in de 

Artveldestad te lang moeten vechten voor een behoorlijke politieke vertegenwoordiging van de arbeiders. 

Al gauw ging het Gentse ACW verbond zich weer intens met belangenverdediging inlaten door een kritisch‐ 

waakzame aanwezigheidspolitiek in de Christelijke Volkspartij. Dit verklaart figuren als Placide De Paepe 

(minister en burgemeester), Emiel Claeys (burgemeester) en Geeraard Van den Daele (minister en 

burgemeester). 

Bekleedt Gent in de historische ontwikkeling een unieke positie? 

De unieke formule van de Gentse Werkliedenbond 

De Antisocialistische Werkliedenbond ontstond op het ogenblik dat te Kortrijk, Brugge, Sint‐Niklaas, 

Brussel, Leuven en Antwerpen men nog in het stadium vertoefde van de stedelijke Gilden van Ambachten 

en Neringen. Arthur Verhaegen had het goed gezien dat deze corporatieve werkvorm in het industriële 

Gent geen kans op slagen had. Uniek is ook dat hij met zijn stedelijke federatie de antisocialistische, meer 

revendicatieve, vakverenigingen wist te koppelen aan de meer parochiaal gestructureerde 

werkmanskringen. Zo verkreeg de christelijke arbeidersbeweging een brede basis. Dezelfde werkvorm werd 

bij de Antisocialistische Vrouwenbond aangewend, met succes overigens. Beide stedelijke federaties golden 

tot aan de Eerste Wereldoorlog in het land als een model. Het behoort tot de paradoxen van de christelijke 

arbeidersbeweging dat priester Louis Colens zich bij de conceptie van het ACW naar eigen zeggen én aan de 

socialistische arbeidersbeweging én aan de Gentse Werkliedenbond inspireerde. 

Een stekelig antisocialisme 

Meer dan elders gaf men te Gent blijk van een stekelig antisocialisme. De verklaring daartoe ligt niet alleen 

in een verschillende ideologische benadering (maatschappelijk concept, cfr. godsdienst‐eigendom‐ 

huisgezin), maar ook in de aanvankelijke koppeling Vlaamse ontvoogding = sociale ontvoogding, en aan 

psychologische motieven (cfr. het afexcerceren" vanwege de militante socialisten, het "rood of geen 

brood"). 

Vrijgestelde(n) en vakbeweging 

Om twee redenen vormt de vroege christelijke vakbeweging te Gent een inspirerend gegeven. Vooreerst 

omwille van de vroege start (1886) die haar kenmerkte. Belangrijker en toonaangevender was de formule 

van het middencomité der vakverenigingen (een soort interprofessioneel vakverbond avant‐la‐lettre) dat 

als eerste in de christelijke arbeidersbeweging beschikte over een vrijgestelde, m.n. René Debruyne. Kort 

na zijn aanstelling voerde hij een belangrijke koerswijziging door: in ruil voor een relatief hoge 

ledenbijdrage kreeg men een ruim dienstenpakket aangeboden, gaande van juridische bijstand tot 

werkloosheidsverzekering. Het hoeft ons dan ook niet te verwonderen dat pater Rutten in 1904 Debruyne 

wegsnoepte om hem tewerk te stellen in het Algemeen Secretariaat der Christelijke Beroepsverenigingen, 

waaruit in 1912 het ACV groeide. Na de Eerste Wereldoorlog verhuisde het ACV naar Brussel. Meteen was 

Gent én om de ACW‐formule én omwille van de verhuis van het ACV zijn toonaangevende positie kwijt. 

Een machtig instrument: Het Volk 

Het succes van de christelijke arbeidersbeweging in Gent had ongetwijfeld veel te maken met de krant Het

Volk. Nergens beschikte men ‐ weliswaar ten koste van zware inspanningen ‐ over een dagblad! Bovendien 

werd de krant van bij het begin erkend als de tolk van de Belgische Volksbond in Vlaanderen, wat het blad 

nationale allures en geleidelijk ook bekendhied verschafte. Na verloop van tijd beschikkten ook de andere 

arrondissementele bonden over een krant (bv Het Kortrijkse Volk) of weekblad (Ons Volk te Antwerpen). 

Vroege ontwikkeling van economische werken 

Gent gaf vroeg de prioriteit aan de uitbouw van de economische werken. Naast Les Ouvriers Réunies" van 

Charleroi gold de S.M. Het Volk als een model in de Belgische Volksbond. Men hield zich wel opvallend aan 

het type van verbruiks‐ of distributiecoöperatie. 

Weinig clericaal 

In vergelijking met andere centra van de christelijke arbeidersbeweging liet de clericus zich weinig en 

eerder op afstand in met de christelijke arbeidersbeweging te Gent. Het waren leken ‐ weliswaar erg 

overtuigde gelovigen ‐ zoals Arthur Verhaegen en Gustaaf Eylenbosch die de zaken beredderden. In andere 

centra, met uitzondering misschien van Antwerpen en Leuven, waren het clerici die de touwtjes in handen 

hadden: Brussel (de gebroeders Vossen), Limburg (Broeckx), Kortrijk (deken De Gryse), Roeselare 

(Lauwers), Brugge (Allossery en later Logghe)… Deze vaststelling doet geen afbreuk aan de grote rol die 

bisschop Stillemans als promotor en beschermheer te Gent speelde. 

Politiek: het zogenaamde "Gentse model" 

Als eerste in het land kwamen ‐ niet zonder moeite ‐ gemengde katholieke lijsten tot stand, waarop 

vertegenwoordigers van burgerij, landbouwers en Werkliedenbond fungeerden. Katers bleven echter niet 

uit: in verhouding tot het aantal aangebrachte stemmen en de gevoerde propaganda voelde de bond zich 

vrij snel tekort gedaan. 

De zwakke punten 

Het is niet al goud dat blinkt. De formule van een stedelijke federatie bleek aan de beweging te weinig 

cohesie te verstrekken. De coöperaties functioneerden te weinig met het oog op de uitbouw van de 

vakbeweging. Er manifesteerde zich een latente spanning tussen de parochiale werkmanskringen en de 

vakverenigingen, terwijl er te weinig doorstroming was vanuit de patronaten naar diezelfde vakbeweging 

en werkmanskringen. De werking bleef te zeer op Gent en te weinig op het omliggende georiënteerd. Ook 

de relatief grote aanwezigheid van burgers en het weinig evoluerende ideologische kader ontnamen in 

toenemende mate aan de Werkliedenbond zijn aanvankelijke elan en toonaangevende karakter. Het is dan 

ook een logische evolutie dat ACV en ACW na de eerste Wereldoorlog hun nationale zetel te Brussel 

vestigden. Gent zag dit met lede ogen aan. In de tussenoorlogse periode maakte de bond een langzaam 

adaptatieproces door. Vanaf de jaren dertig herwon hij zijn elan en speelde opnieuw een toonaangevender 

rol (politieke werking en christen‐democratie, economische werken, jeugd‐ en volksontwikkeling). 

Jan De Maeyer, secretaris KADOC

Geschiedenis van de Gentse christelijke ... - ACW Gent-Eeklo

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?