Deze post verscheen eerder als artikel in De Standaard op 3 mei 2019, als ‘fact check’ met Global Change Ecology professor Reinhart Ceulemans. Wij danken de Standaard voor deze bijdrage aan onze blog.

De Antwerpse gemeente Schelle hoopt tegen 2020 haar CO₂-balans in evenwicht te hebben en zo de eerste ‘klimaatneutrale’ gemeente van Vlaanderen te worden. De dichtbebouwde gemeente pal naast de A12 wil dat doen door olifantsgras aan te planten. Dat is een van oorsprong Aziatische grassoort die bij ons, dankzij de wuivende pluimen, vooral populair is in siertuinen.

                         Olifantsgras (bron: WUR.nl)

Het gemeentebestuur onder leiding van burgemeester Rob Mennes hoopt jaarlijks tot zestig ton CO₂ uit de lucht te halen. Olifantsgras (Miscanthus giganteus) is (net als maïs, suikerriet en bamboe) een snelgroeiend gewas. In minder dan een jaar kunnen de rietachtige stengels drie tot vier meter hoog worden. De energie daarvoor maken de planten door CO₂ uit de lucht te halen en via fotosynthese om te zetten in suikers. ‘Net als maïs is olifantsgras een zogenaamde C4-plant’, zegt Reinhart Ceulemans. ‘Daardoor groeit het sneller dan de meeste andere planten, al komt die C4-fotosynthese vooral van pas in warmere streken dan de onze.’

De groendienst van Schelle is nu begonnen met de aanplanting van twee hectare olifantsgras (ongeveer vier voetbalvelden groot). Dat is genoeg om elk jaar zestig ton broeikasgas op te slorpen, becijferde de gemeente, of ongeveer de uitstoot van twintig auto’s. Reinhart Ceulemans vindt dat geen onrealistisch cijfer, al lijkt het wel de bovenlimiet.

‘Zeker tijdens de eerste jaren kan olifantsgras heel sterk groeien en veel CO₂ uit de lucht halen. Het voordeel is ook dat het elk jaar terug gesneden kan worden. Bij bomen ( de traditionele CO₂-stofzuigers, red.) moet je langer wachten: snel opschietende soorten zoals wilgen en populieren worden elke drie à vijf jaar terug gekapt.’

In tegenstelling tot olifantsgras, wordt een snelgroeiende boomsoort als de populier slechts elke 3-5 jaar geoogst (Foto: Melanie Verlinden, Reinhart Ceulemans)

Bomen houden de koolstof wel langer vast, soms decennia- tot eeuwenlang. Olifantsgras kan alleen beter doen als de koolstof in de geoogste balen niet meteen opnieuw de atmosfeer in vliegt. Helaas is dat wel wat er gebeurt bij de (vooral voor boeren) interessantste toepassing: lokale energieproductie via verbranding of vergisting. In dat scenario is olifantsgras hoogstens een koolstofneutrale biobrandstof, en compenseert ze dus niet meer voor de uitstoot van wagens. Reinhart Ceulemans: ‘En dat is alleen in theorie zo, want voor de oogst, de logistiek en de verwerking is ook energie nodig. Bovendien moet er élk jaar geoogst worden en is bemesting noodzakelijk. Ook dat moet mee in rekening gebracht worden bij een koolstofbalans.’

Nog een verschil: olifantsgras heeft geen diep en breed vertakt wortelstelsel, waardoor er minder koolstof naar de bodem wordt gezogen. Bij sommige boomsoorten, zoals de populier, is die bodemopslag goed voor een vierde van de totale hoeveelheid opgevangen CO₂. Reinhart Ceulemans: ‘Bij verbranding van populierenhout komt er honderd keer minder CO₂ vrij dan bij de fossiele brandstoffen waarmee in België elektriciteit wordt opgewekt. Daarbij brengen we dus de hele cyclus in rekening, van aanplanting tot verbranding. Ik schat dat de uitstoot van verbrand olifantsgras, precies ook door die beperkte bodemopslag, een pak hoger ligt.’

Ook de CO₂ uitstoot bij de oogst moet in rekening gebracht worden om netto koolstofopname te berekenen (Foto: Melanie Verlinden, Reinhart Ceulemans)

Het klopt dus dat olifantsgras snel en veel CO₂ opneemt, maar dat alleen maakt het gewas nog niet koolstof- of klimaatneutraal. De koolstof moet ook zo lang mogelijk uit de lucht worden gehouden. En dan is een saaie populier nog zo’n slechte keuze niet.

Het artikel in de Standaard concludeerde dan ook: we beoordelen de stelling als ‘eerder niet waar’. Speciaal voor deze blog, en omdat het zo belangrijk is om de koolstofneutraliteit te beoordelen, ging Ken Schoutens bij de betrokken landbouwer na waarvoor het olifantsgras gebruikt zal worden.

Daarbij werd ons aangegeven dat het olifantsgras gebruikt wordt ter vervanging van stro in veestallen. De boer vertelde ons dat het olifantsgras 3 tot 4 keer langer meegaat in de stal dan stro. Verder zullen de gewassen niet worden bijgemest, is het gewas zeer droogteresistent en zal de bodem gedurende 10 tot 15 jaar niet geploegd worden, wat bodemontwikkeling ten goede moet komen. Het gras zal dus (zeker in eerste instantie) niet verbrand worden.

Dit betekent dat de koolstof opgenomen door het gras, potentieel wel degelijk voor langere tijd wordt opgeslagen. Er zijn trouwens nog wel meer toepassingen voor olifantsgras: zo wordt het onder andere gebruikt als grondstof voor asfalt of papier. Om helemaal te beoordelen in hoeverre het olifantsgras tot koolstofneutraliteit kan bijdragen, zal de stabiliteit van de koolstof in deze nieuwe toepassingen onderzocht moeten worden, en zal moeten gemeten worden hoeveel energie wordt verbruikt bij de productieprocessen. Tevens zou men ook moeten weten hoeveel koolstof Schelle precies uitstoot: gezien 2ha slechts 20 auto’s kunnen compenseren, klinkt het wel erg ambitieus om enkel olifantsgras te gebruiken om een gemeente klimaatneutraal te maken.

Door SENNE STARCKX

aangepast en uitgebreid voor de blog door ERIC STRUYF en KEN SCHOUTENS