All

Racisme in strips

Wanneer je iets vanuit dit artikel koopt, krijgt IGN Benelux mogelijk een deel van de inkomsten.

Met de comic-sectie zitten we zo af en toe bovenop de actualiteit. De comic-actualiteit welteverstaan. Deze week wil ik toch even aansluiten op een thema dat al een tijdje door ons land gaat: racisme. Maar ik wil het absoluut niet hebben over Zwarte Piet en al helemaal niet over Gordon. Ik wil het hebben over het racistische verleden van strips die ons allen zeer dierbaar zijn.


Als kind was ik zoals zovele kinderen niet alleen groot fan van Suske en Wiske en Asterix, maar ook van Kuifje. Waar de kwaliteit van Asterix kelderde toen één van de geestelijk vaders kwam te overlijden en Suske en Wiske ten onder gingen aan overproductie en ideeënarmoede, bleef Kuifje zo'n veertig jaar lang stabiel. Schrijver en tekenaar Hergé liet in zijn testament opnemen dat niemand na zijn dood nog nieuwe Kuifje-avonturen mocht maken, dus van eventuele omdraaiïngen in het graf is geen sprake geweest.

De Avonturen van Kuifje, zoals de strip officieel heet, wordt nog altijd gezien als één van de beste stripreeksen ter wereld, maar toch is er één smetje op het blazoen van de dappere reporter: Kuifje in Afrika. Op de achterkant van de klassieke Kuifje-uitgaven (zoals ik ze als kind had) stonden altijd 22 Kuifje-albums.

Officieel was de eerste Kuifje in Afrika (het erbarmelijke, oppervlakkige en officieuze eerste album 'Kuifje in het land van de Soviets' hield men wijselijk in de doofpot) en de laatste Kuifje en de Picaro's. De strips van Kuifje verschenen in mijn jeugd ook op video als tekenfilm. Op een gegeven moment had ik ze allemaal, behalve eentje: Kuifje in Afrika. Ik checkte het in elke speelgoedwinkel, elke cd-winkel en elke videotheek, maar wat bleek: van dat album bestond geen tekenfilm. Toen ik het destijds nog eens herlas, begon ik te begrijpen waarom: het is extreem racistisch.



Kuifje gaat op bezoek in Congo, destijds een Belgische kolonie. De Congolezen worden allemaal afgebeeld als domme, kleine onnozelaars, als een soort volwassen kinderen met een spraakgebrek, met extreem grote lippen en grote witte ogen. Kuifje de Blanke komt het allemaal wel eens uitleggen, over de beschaving enzo. Kunnen we dat Hergé kwalijk nemen? Amper, Hergé was nog nooit in Afrika geweest. Het is slechts een weergave van hoe westerlingen over Afrika dachten. De scène waarin Kuifje honderden dieren afslacht, is ook niet meer van deze tijd.

Hergé tekende de Afrikanen zoals hij ze kende uit de verhalen van mensen die er geweest waren. Er zijn honderden voorbeelden van dit soort tekeningen, boeken en strips. Ook Zwarte Piet (een creatie van Jan Schenkelman uit 1850) is gebaseerd op dit soort koloniale verhalen. En Willy Vandersteen kon er in 1948 ook wat van.

Je zou zeggen 'zand erover, zo ging dat nou eenmaal', maar zo makkelijk was dat niet. Net als Vandersteen had Hergé een dubieus oorlogsverleden, dus het vergrootglas werd constant op zijn werk gehouden. Het album 'De geheimzinnige ster' publiceerde hij in 1944 in het door de Duitsers goedgekeurde blad Le Soir. In dit verhaal was de vijand een Amerikaanse Jood, Blumenstein. Hij is in die tijd vele malen opgepakt door verzetsstrijders en hij mocht pas een jaar na de oorlog weer publiceren. Zijn vriendschappelijke banden met Léon Degrelle (de Anton Mussert van België) hielpen natuurlijk niet echt.

Dat terwijl Hergé toch altijd geroemd werd om het nauwkeurige onderzoek dat hij voorafgaand aan het schrijven en tekenen deed. Zijn albums over Rusland, Congo, Amerika en Egypte waren gebaseerd op verhalen van derden, maar vanaf 'Kuifje en de Blauwe Lotus' - het eerste album dat zich in China afspeelde - wilde Hergé het waarheidsgetrouw aanpakken. Hij las tientallen boeken en bekeek honderden foto's.

De details in zijn werk zijn dan ook fenomenaal. In de Blauwe Lotus zit zelfs een keiharde sneer naar het denkbeeld dat de meeste Europeanen er op na hielden over Chinezen. Een beetje jammer alleen dat de Japanners er op het eerstvolgende plaatje extreem stereotype uit zien (een ronde bril, streepjes als ogen en enorme tanden), maar zijn poging valt te prijzen.



Toch was het Westerse beeld van de domme negertjes en de wrede Chinezen ook na de oorlog een moeilijk uit te roeien beeld. In Asterix en de Gladiatoren - het vierde Asterix-album uit 1964 - figureerden de iconische piraten voor het eerst. Het bekendste lid van die bende is de zwarte Baba, die altijd in het kraaiennest op de uitkijk zit. Hij is veruit de domste, zijn lippen zijn extreem dik en hij heeft een spraakgebrek. Erg opvallend dan ook dat hij in het nieuwste album - het recente 'Asterix en de Picten' - maar op één plaatje te zien is, heel klein op de achtergrond op een vlot van wrakhout, in plaats van zoals vroeger, als laatste zinkend in het kraaiennest, iets doms zeggend.

Ook bij het inmiddels zeer linkse en progressieve Suske en Wiske duurde het heel lang voordat stammen in de Derde Wereld eens niet als mensenetende idioten werden afgebeeld. In De Bevende Baobab en in De Gramme Huurling belanden Suske en Wiske als vanouds weer in een pot soep. In het laatste album zijn de inboorlingen dan wel niet zwart, maar het stereotype is weer onmiskenbaar racistisch.

Een aantal jaar geleden heeft een Congolese Belg geprobeerd het album 'Kuifje in Afrika' te verbieden. Dit is niet gelukt en daar mogen we volgens mij blij mee zijn. Kuifje in Afrika is net als het net zo xenofobe Kuifje in het land van de Soviets een onderdeel van onze geschiedenis. Dat soort strips verbieden, is doen alsof dat racisme nooit heeft plaats gevonden.

Het lijkt me wel verstandig om als ouders eventuele jonge lezers erop te wijzen dat het fictie is; dat dit niet is zoals het echt gaat (of ging) in Afrika. Maar toch, mocht je als ouder een Sinterklaas-cadeau willen kopen voor je kind en twijfelen tussen Kuifje in Afrika of Raket naar de Maan, dan zou ik toch maar die laatste doen. Niet alleen vanwege het racisme, maar toch vooral omdat die nieuwere albums zo veel beter zijn.

Nou, vooruit, om het af te leren nog wat pijnlijke voorbeelden uit onze rijke stripgeschiedenis (achtereenvolgens uit Sjors en Sjimmie, Suske en Wiske, Nero en twee keer Jommeke).

Wanneer je iets vanuit dit artikel koopt, krijgt IGN Benelux mogelijk een deel van de inkomsten.
Gerelateerde artikelen
Reacties